Архив по дням: 3 декабря, 2023

0

Жалпы рубрика

“Латын графикасына көшудің себептері”

Латын әліпбиіне көшу ана тіліміздіңғылым мен білім саласындағы орнынтұрақтандырып, әлем халқының руханитұтастығын қамтамасыз етеді. Қазір қолданыстағыжазу барша халық үшін мәдени өсуін, рухани даму деңгейін көрсетеді. Бұл жазу – өткен мен бүгінді, бүгін мен ертеңгіні, келешекті жалғастыратынүлкен бір жол. Бүгінде де жазуымыз адамзатбаласының өткен заманнан, атадан мұра болыпқалыптасқан байлығымыз деп нық сеніммен айтааламын.   Тіл лингвистикасы әрдайым даму үстінде болып, әр текті зерттеу жұмыстарын қажет еткені айдананық. Мәселен 1926 жылы ақпан айының 26-шыжұлдызы мен наурыз айының 5-і аралығы Бакуқаласында  түркітанушы филологтардың кезекті біржиынында жазу мәселелері қаралған болатын. Бакуде өткен бұл шарада тіліміздің түпкі жазуы – төте  жазуды латын графикасына көшіру жайыбірінші бүкілодақтық көлемде қаралған бастымәселе болды.Бұл шара түркі жұртының 600-денастам зиялысы бас қосқан кең көлемдегіқұрылтайға айналды. А.Байтұрсынұлы, Н.Төреқұлов, В.Бартольд, К.Юдазин, Т.Шонанұлы, Н.Яковлев сынды Ресей мен Қазақ ғалымдарытүркі халқының жазуын қайта жаңартуды бастытақырып ретінде қарастырып, жаңа графиканыңемлесі,  дыбысталуы,  әріп  саны, бунақтар  жайлысөз қозғады.  Жиында Н.Төреқұлов пенА.Байтұрсынов бастаған топ баяндама жасады. Бұлтұрғыда, түркі халықтарының ішінде латынжазуына көшуді ең алғашқылардың бірі болыпмәселе ретінде көтерген әрізбайжан  мемлекеті еді. Бұл нәрсенің себебін филолог Н.Ф.Яковлев: «әзірбайжан елінде қалалықтары 13%-ды құраса, сол 13%-ның  ішіндегі сауатты болу көрсеткіші 1% ғана құраған екен. Демек,  бұл көрсеткішті татарелімен  25%-ға төмен…» деп түсіндірді. Яковлевпенқатар, Жирков араб жазуының функциясы менқоғамдағы рөлі төмендегендіктен, жаңа тілдімеңгеруіміз үшін латын әліпбиінің қолайлы екенінайта кетті. Ал Л.В.Щерба: «әр халықтың өзіндіктілі мен әліпбиі болу керек» – деп   мүлдембейтарап позицияны ұстанды....