Тұлғааралық қақтығыстың ерекшеліктері

 

Тақырыбы: Тұлғааралық қақтығыстың ерекшеліктері: Толық сипаттама

Тұлғааралық қақтығыс – адамдар арасындағы қарым-қатынаста туындайтын қарама-қайшылық, мүдделердің, көзқарастардың, қажеттіліктердің немесе құндылықтардың қайшылығы. Бұл құбылыс адамның жеке қасиеттеріне, әлеуметтік жағдайына және сыртқы факторларға байланысты әртүрлі формада көрінуі мүмкін.

1. Субъективтік сипат

Тұлғааралық қақтығыстың басты ерекшелігі – оның субъективтілігі. Қақтығыстың пайда болуы адамның оны қалай қабылдайтынына тәуелді.

•Бір оқиға немесе әрекет бір адам үшін маңызды мәселе болуы мүмкін, ал екінші адам оны байқамауы да мүмкін.

•Қақтығыстардың өршуіне адамдардың жеке тәжірибесі, эмоциялары мен мінез-құлқы ықпал етеді.

Мысалы: Бірлескен жобада бір адамның пікірін елемеу оның ашу-ызасын тудырса, басқалар мұны қалыпты жағдай деп қабылдауы мүмкін.

2. Коммуникацияның рөлі

Тұлғааралық қақтығыс коммуникация процестерімен тікелей байланысты. Қарым-қатынастың тиімділігі қақтығыстың алдын алуға немесе оны ушықтыруға әсер етеді.

•Түсініспеушілік: Ақпаратты жеткізу немесе қабылдау кезіндегі қателіктер жиі қақтығыс тудырады.

•Эмоционалды тіл: Ашу, мазақ немесе сарказм сияқты реніш тудыратын сөздер жағдайды күрделендіреді.

•Қарым-қатынас стилі: Кейбір адамдар тікелей сын айтуға бейім болса, басқалары жанжалдан қашқақтайды, бұл да қақтығыстың сипатын анықтайды.

3. Мүдделердің қайшылығы

Көптеген қақтығыстар адамдардың мүдделерінің, мақсаттарының немесе ресурстарға деген қажеттіліктерінің қайшылығынан туындайды.

•Бір ресурсты (уақыт, ақша, мәртебе) бөлісуге мәжбүр болған кезде мүдделер қақтығысы пайда болады.

Мысалы: Әріптестердің бірі жұмыс жобасының басты жауапкершілігін алғысы келеді, ал басқасы бұл рөлге лайық екенін дәлелдейді.

4. Эмоциялық негіз

Тұлғааралық қақтығыстар эмоциялармен тығыз байланысты.

•Теріс эмоциялар: Қарым-қатынас кезінде ашу, өкпе немесе реніш қақтығысты күшейтеді.

•Эмоцияларды басқару: Эмоцияларды басқара білу қақтығысты тиімді шешудің маңызды бөлігі болып табылады.

Мысалы: Әріптестер арасындағы түсініспеушілікке реніш қосылса, жағдай одан әрі нашарлайды.

5. Әлеуметтік рөлдердің ықпалы

Қатысушылардың әлеуметтік рөлдері (ата-ана, басшы, қызметкер, дос) қақтығыстың сипатына тікелей әсер етеді.

•Әр түрлі рөлдер арасындағы қайшылықтар ерекше шиеленіс тудыруы мүмкін.

Мысалы: Басшы мен қызметкер арасындағы қақтығыс көбінесе билік пен жауапкершіліктің шекарасын анықтауға негізделеді.

6. Қақтығыстың даму кезеңдері

Тұлғааралық қақтығыс бірнеше кезеңнен өтеді:

•Жасырын кезең: Мүдделер қайшылығы байқалады, бірақ қақтығыс ашық түрде көрінбейді.

•Ашық кезең: Тараптар арасындағы келіспеушілік ашық түрде көрінеді (даулы пікірталас, айғай, т.б.).

•Шешу кезеңі: Қақтығыс келісіммен немесе толықтай шешілмесе, ушығып, созылмалы сипатқа ие болуы мүмкін.

7. Шешу жолдарының әртүрлілігі

Қақтығысты шешу тәсілдері әр адамның мінез-құлқына, қақтығыстың сипатына және қатысушылардың қарым-қатынасына тәуелді:

•Компромисс: Екі тарап та өз мүдделерінен ішінара бас тартады.

•Бейбіт келісім: Қақтығысты талқылау арқылы тараптар ортақ шешімге келеді.

•Медиация: Тәуелсіз үшінші тарап қақтығысты шешуге көмектеседі.

Мысалы: Отбасылық дауларда медиатор рөлін көбінесе психолог немесе жақын туыстар атқарады.

8. Құндылықтар мен сенімдердің қайшылығы

Жеке құндылықтар немесе өмірлік сенімдердің сәйкес келмеуі – тұлғааралық қақтығыстың ең күрделі түрлерінің бірі.

•Құндылықтық қайшылықтар жиі ұзаққа созылады және шешімі күрделі болады.

Мысалы: Бір адам үшін мансап басты құндылық болса, екіншісі отбасын бірінші орынға қояды, бұл қатынастарда қақтығысқа әкелуі мүмкін.

9. Мәдени және әлеуметтік ерекшеліктер

Қақтығыстың сипаты мәдени және әлеуметтік контекстке тәуелді:

•Жеке тұлғаға бағытталған мәдениеттерде (мысалы, Батыс елдерінде) өз мүддесін ашық қорғау қалыпты жағдай болып саналады.

•Ұжымдық мәдениеттерде (мысалы, Азия елдерінде) қақтығыстардан аулақ болу басым.

Қорытынды:

Тұлғааралық қақтығыстар – адамдар арасындағы қарым-қатынастың ажырамас бөлігі. Олар дұрыс басқарылса, қатысушылар арасында түсіністік орнатып, қатынастарды нығайтуы мүмкін. Алайда, тиімді басқарылмаса, олар эмоционалдық шиеленіс пен қарым-қатынастың үзілуіне әкелуі мүмкін. Сондықтан қақтығыстарды тиімді шешу үшін дұрыс коммуникация, эмоцияларды басқару және компромисс жасау маңызды.

 

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті https://www.kaznu.kz/ru
Жетекші: Авсыдыкова Куралай
Әлеуметтану, Мусаева Үміт