Вербалды емес семиотика

Көптеген адамдар үшін сөйлеу – күнделікті қарым-қатынастың негізгі құралы. Сонымен қатар, әрқайсымыз телефонмен сөйлескен кезде аутшыны немесе тыңдаушыны түсіну әдеттегі сөйлесуден гөрі қиынырақ болатынын жақсы білеміз. Оның себебі вербалды емес өзара әрекеттестіктің жоқтығы, себебі түсіну үшін ым-ишара мен мимика өте маңызды, бірақ телефонмен сөйлесу кезінде біз оларды көрмейміз. Бүгін біз вербалды емес қарым-қатынас дегеніміз не, ол қандай формада болады, оның қандай маңызы бар және оны мүмкіндігінше тиімді пайдалануды қалай үйренуге болатынын егжей-тегжейлі талдаймыз.Вербалды емес семиотика қарым-қатынасқа қалай әсер етеді? Күнделікті өмірде вербалды емес қарым-қатынастың қолданылуы. Оның жеке ғылымдарға бөлінуі. Вербалды емес қарым-қатынас құралдары бізді жануарлар әлемімен қалай байланыстырады?

21 ғасырда басқа да көптеген ғылымдар сияқты лингвистика ғылымында да зерттеулер қарқын алып, жаңа бағыттар мен ағымдар пайда болуда. Сонымен, қазіргі тіл білімі антропоцентристік сипатта, яғни орталықта зерттеу “адам” және оған байланысты құбылыстар. Басқа ғылымдармен тығыз байланысты жаңа лингвистикалық пәндер пайда болды: психолингвистика, этнолингвистика, социолингвистика, когнитивтік лингвистика, т.б.

«Вербальды емес семиотика» терминін «дене тілі» жүйесін білдіретін дене белгілері ретінде анықтауға болады. Вербальды емес семиотика ғылымы адамдардың бейвербалды мінез-құлқын және өзара әрекетін зерттейді. Вербальды емес семиотика мимиканы, ым-ишараны, серіктестің көзқарасын, әңгімелесу кезінде ұстанатын позасын, әңгімелесушінің сіздердің араларыңызда орнатқан қашықтықты, қарым-қатынас үшін қандай сөйлеу қарқынын таңдағанын дұрыс бағалауға үйретеді. Мұндай білімді өмірде оқып, қолдану арқылы серіктестермен өзара түсіністік деңгейін арттыруға болады.

Қазіргі кезде қарым-қатынастың вербалды емес аспектілерін әртүрлі ғылымдар зерттейді: Егер көпшіліктің назарын аудару қажет болған кезде біз арнайы дыбыстар шығарамыз: жөтел арқылы немесе шыныны қасықпен ұрып және т.б. Бұл сөйлеуге жатпайтын дыбыстарды, олардың мағынасы мен тілдік және тілдік емес қатынас құралдарымен байланысын паралингвистика зерттейді.

Қимылдарды, олардың жүйелері мен процестерін зерттейтін ғылым кинесика деп аталады. Ол мәселелердің кең ауқымын қамтиды: балалар мен ересектердің ым-ишара арқылы қарым-қатынасы, ерлер мен әйелдер, ауру және сау адамдар, ым-ишара эмоцияны қалай білдіретіні және т.б.

Окулесика көздің жанасуын зерттейді: неге кейбір адамдар әңгімелесушінің көзіне тіке қарайды, көз қысу нені білдіреді және көзқарас әңгімелесушінің ниетін қалай жеткізеді.

Гаптика жанасу тілін зерттейді: қол алысу, шапалақ.

Хронемика сөйлеу қарқынын зерттейді, жүйетану біздің денемізді қарым-қатынас үшін қалай безендіретінімізді зерттейді. Неліктен, мысалы, адам халатқа қарағанда, іскерлік костюмде өзін басқаша ұстайды?

Проксемика қарым-қатынас кеңістігіне назар аударады: әңгімелесушілер арасындағы қашықтық, іскерлік қарым-қатынаста немесе отбасылық түскі ас кезінде орындарды бөлу, адамдардың сахнада өзін қалай ұстауы және т.б.

Тіпті қарым-қатынас кезінде тағамды қалай қолданатынымызды зерттейтін бағыт бар – оны «гастика» деп атайды.

Күнделікті қарым-қатынаста қолданатын қимылдардың өз мағыналық қоры бар. Мысалы, мұғалім ауызша емтиханда оқушының жауабын тыңдағанда, ол жігерлендіретін түрде басын изеді. Бұл мұғалімнің оқушының айтқанымен толық келісетінін білдірмейді, бірақ ол емтихан алушыға оның ақпаратының қабылданатынын, оның зейін қойып тыңдалып жатқанын түсіндіреді.

Коммуникациялық жүйелер тек адамдарда ғана емес, жануарларда да бар, олар ақпаратты беру мен қабылдауды да біледі. Әртүрлі түрлер үшін әртүрлі ақпарат маңызды: мысалы, үлкен колониялардан шыққан құмырсқалар өздерінің туыстарына тамақтың қайда орналасқанын айтады, ал бұлбұлдың еркектері ән айту арқылы өз аумағының шекарасын белгілейді.

Тілдік емес қарым-қатынас құралдары – мимика, поза, ым-ишара, билер, интонациялар, жанасулар және т.б. – бізді жануарлармен туыстас етеді. Олар сөйлеушінің күшті немесе әлсіз, көңілді немесе қайғылы екенін, өзін дұрыс сезінуін немесе күмәндануын хабарлай алады. Сенімді поза, басым интонациясы бар адамның жауапты екенін ешкім айтпаса да, көбіне бейсаналық түрде мойынсұна бастайды. Бұл құралдар бейсанаға бағытталған.

2 курс мәдениеттану мамандығының студенті Таймас Асылжан

Жетекші аға оқытушы Аликбаева М.Б.

https://www.kaznu.kz/ru