Зерттеу қатысушыларын іріктеу тәсілдері
Зерттеу қатысушыларын іріктеу — ғылыми зерттеулерде қолданылатын маңызды процесс. Бұл процестің дұрыс жүргізілуі зерттеудің нәтижелерінің дәлдігі мен сенімділігін қамтамасыз етеді. Қатысушыларды іріктеу барысында қолданылатын бірнеше тәсілдер бар. Әрқайсысының өз артықшылықтары мен шектеулері бар, әрі олар зерттеу түріне, мақсаттарына және сұрақтарына байланысты таңдалады.
- Жалпы іріктеу (Population sampling)
Бұл тәсіл зерттеу жүргізілетін популяцияны жалпыға бірдей зерттеу әдісін қолданады. Жалпы іріктеу кейде зерттеу нәтижелерінің универсалдығын қамтамасыз ету үшін қажет болуы мүмкін.
- Қарапайым кездейсоқ іріктеу (Simple Random Sampling)
Бұл әдіс бойынша популяциядағы барлық мүшелердің таңдау мүмкіндігі бірдей болады. Қатысушылар кездейсоқ таңдалады. Бұл әдіс әділ әрі объективті нәтижелер алуға мүмкіндік береді.
Артықшылықтары: Кез келген мүше іріктеуге қатысу мүмкіндігіне ие , нәтижелердің нақты болуына ықпал етеді.
Шектеулері: Іріктеу үшін барлық популяцияның толық тізімі қажет, үлкен популяцияны іріктегенде өте күрделі және қымбат болуы мүмкін.
- Жүйелі іріктеу (Systematic Sampling)
Бұл әдіс бойынша қатысушылар белгілі бір интервал бойынша таңдалады. Мысалы, әрбір 10-шы адамды таңдау.
Артықшылықтары: Әрбір адамның іріктелуі бірдей емес, бірақ әдіс қарапайым және үнемді, үлкен популяцияны зерттеуде тиімді.
Шектеулері:Егер популяция белгілі бір тәртіпке сәйкес ұйымдастырылған болса, нәтижелер бұрмалануы мүмкін.
- Қабаттық іріктеу (Stratified Sampling)
Бұл әдісте популяция белгілі бір топтарға (қабаттарға) бөлінеді, содан кейін әрбір қабаттан кездейсоқ түрде қатысушылар таңдалады. Қабаттар топтың ерекшеліктеріне байланысты бөлінеді (мысалы, жас, жыныс, білім деңгейі).
Артықшылықтары: Әр қабаттың әртүрлілігін ескере отырып, нақты және толық нәтижелер алуға болады. Әрбір қабаттың дұрыс көрсетілуін қамтамасыз етеді.
Шектеулері: Қабаттарды дұрыс анықтау қажет. Бұл әдіс өте күрделі болуы мүмкін.
- Кластерлік іріктеу (Cluster Sampling)
Бұл әдіс бойынша популяция кластерлерге бөлініп, кейбір кластерлер кездейсоқ түрде таңдалады. Әрбір таңдалған кластерден барлық қатысушылар зерттеуге қосылады.
Артықшылықтары: Ірі популяцияларды зерттеу үшін ыңғайлы. Географиялық немесе басқа да факторлар бойынша ыңғайлы.
Шектеулері: Кластерлердің әртүрлілігі зерттеу нәтижелерін бұрмалауы мүмкін. Кластерлік іріктеу көбінесе дәл емес болады. Осы мәліметтерді алу барысында https://www.kaznu.kz/ru жетекшімнің көмегімен іріктеу тәсілдері туралы жаңа мәліметтерді білген болатынмын.
- Қажеттілік бойынша іріктеу (Convenience Sampling)
Бұл тәсілде зерттеуші қолжетімді қатысушыларды таңдайды. Бұл әдіс зерттеу үшін ең ыңғайлы болып табылады, бірақ оның дәлдігі күмәнді болуы мүмкін.
Артықшылықтары: Қатысушыларды тез және оңай жинауға мүмкіндік береді. Уақыт пен ресурстарды үнемдеуге көмектеседі.
Шектеулері: Бұл әдіс зерттеу нәтижелерінің бұрмалануына әкелуі мүмкін. Жалпы популяцияның әртүрлілігін ескермейді.
- Тақырыптық іріктеу (Purposive or Judgmental Sampling)
Бұл әдіс зерттеуші мақсатты түрде белгілі бір сипаттамалары бар қатысушыларды таңдайды. Әдетте, зерттеу тақырыбына байланысты нақты мәліметтер қажет болған кезде қолданылады.
Артықшылықтары: Белгілі бір сұрақтарға жауап алуға мүмкіндік береді. Ерекше немесе сирек кездесетін жағдайларды зерттеуге мүмкіндік береді.
Шектеулері: Зерттеу нәтижелері көбінесе субъективті болып табылады. Әдіс нәтижелерді жалпы популяцияға таратуға мүмкіндік бермейді.
- Квота әдісі (Quota Sampling)
Бұл әдісте белгілі бір квоталарға сай келетін қатысушылар таңдалады. Мысалы, белгілі бір жастағы, жыныстағы адамдар саны талап етілуі мүмкін.
Артықшылықтары: Әртүрлі топтардың әртүрлілігін ескереді. Үнемді және тиімді.
Шектеулері: Тақырыптық немесе кейбір әлеуметтік топтар дұрыс көрсетілмеуі мүмкін. Квота дұрыс анықталмаса, бұрмалаулар болуы мүмкін.
Қатысушыларды іріктеу тәсілінің таңдалуы зерттеудің мақсатына, ресурстарға, уақытқа және популяцияның ерекшеліктеріне байланысты болады. Әрбір әдістің өз артықшылықтары мен кемшіліктері бар, сондықтан зерттеушілер іріктеу әдісін таңдау кезінде оларды мұқият бағалауы керек.
Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университетінің
Әлеуметтік жұмыс мамандығының
4 курс студенті
Жақсылықова Шаттық
Жетекші: Авсыдыкова Құралай
Bilimger.kz Республикалық білім порталы
Қазақстан Республикасы Мәдениет және Ақпарат министрлігіне тіркелген.
Куәлік нөмірі: KZ45VPY00102718
