Қазақстандағы және шетелдегі қарттықтың әлеуметтік-демографиялық сипаттамаларының ерекшеліктері

Қарттық кезең-адамның өмір сүру кезеңі, биологиялық процесс . Көбінесе денсаулықтың нашарлауымен, ақыл-ой қабілеттерімен, дене функцияларының төмендеуімен сипатталады.Дәстүрлі түрде қарттық кезеңді егде жас (60-75 жас), кәрілік (75-90 жас) және ұзақ өмір (90 жылдан астам) деп бөледі.

Егде жастағы адамдардың көптеген проблемалары бар.Соның ішінде ең негізгі мәселелеріне мыналар жатады:денсаулықтың нашарлауы-аурудың өсуі, негізінен созылмалы аурулар, сонымен қатар көру, есту және т. б қабілеттерінің төмендеуі. Қаржылық қиындықтар-зейнетақының төмендігі, қымбат дәрі — дәрмектер, азық-түлік пен қажеттіліктердің қымбаттауы .Үшіншісі,жалғыздық-бұл жағдай көбінесе зейнетке шығуға, ұзақ мерзімді ауруға, жақын адамының қайтыс болуына байланысты.

Халықтың қартаю процесі ХХІ ғасырдағы ең маңызды әлеуметтік өзгерістердің біріне айналуда. Бұл қоғамның барлық дерлік секторларында көрінеді. Демографиялық қартаю Еңбек және қаржы нарықтарына, тұрғын үй, Көлік және әлеуметтік қорғау сияқты тауарлар мен қызметтерге сұранысқа, сондай-ақ отбасы құрылымына және әртүрлі ұрпақтарға жататын адамдар арасындағы қарым-қатынасқа әсер етеді.

Бүгінде еліміз демографиялық қартаюдың бастапқы сатысында тұр.Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, 2023 жылдың басында елімізде 60 жастан асқан халық саны 2 616 515 адамды құрады. Болжам бойынша 2050 жылға қарай Қазақстанда егде жастағы адамдардың үлесі екі есеге артады. Қазақстандағы қартаю тенденциялары жалпыәлемдік үрдістерді қайталайды. Тиісінше, күн тәртібінде мемлекеттік денсаулық сақтау, зейнетақымен қамсыздандыру және әлеуметтік қорғау жүйелері саласындағы міндеттер маңызға ие болады.

Қазақстандағы қарт адамдар мемлекет тарапынан түрлі қолдау ала алады. Бұл негізгі:Мемлекеттік зейнетақы, түрлі әлеуметтік жеңілдіктер, медициналық қамтамасыз ету, қарттардың мүдделеріне бағытталған қызмет көрсету саласы туралы. Арнайы бағдарламалар және қарт адамдарға қолдау көрсету шаралары ірі қалаларда шоғырланған, ал олардың шет жақтарындағы, ауылдарда және шағын қалаларда оларды жүзеге асыру үлкен сұрақтар туғызады. Сонымен қатар, егде жастағы азаматтардың өздеріне жүктелген жеңілдіктер мен мемлекет тарапынан қолдау туралы қаншалықты хабардар екендігі, ақпараттың мақсатты аудиторияға қаншалықты “жететіні” туралы мәселе ашық күйінде қалып отыр. Бұл жерде мемлекет белгілеген жеңілдіктер, тиісті дәрі-дәрмектер тізімі және медициналық көмек, санитарлық-курорттық емдеу туралы айтылады.

Егде жастағы адамдарға деген көзқарас әртүрлі елдер мен мәдениеттерде әр түрлі болуы мүмкін. Бұл әлеуметтік-мәдени нормалар, экономикалық жағдай, медициналық қызметтерге қол жетімділік және әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі сияқты көптеген факторларға байланысты.

Мысалға:Қытайда дәстүр бойынша қарт туыстарына күтім жасау жауапкершілігі олардың отбасында болады. Алайда, соңғы кездері мемлекеттің “бір отбасы-бір бала” саясатына байланысты бір отбасына егде жастағы екі жұп адамға бірден қарау қиынға соғады. Тиісінше, Қытайда қарттарға күтім жасайтын көптеген мекемелер құрылуда, олардың көпшілігі мемлекеттік емес. Мемлекеттік емес қарттар үйлері жайлылық деңгейімен және денсаулық сақтау дәрежесімен ерекшеленеді. Бай адамдарға арналған пансионаттардағы қызмет халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Орташа табысы бар қарттарға арналған үйлердегі қызметтердің сапасы күмәнді. Айта кету керек, шетелдегі қарттардың өмір салты біздің зейнеткерлерге тән өмір салтынан мүлдем өзгеше. Шетелде қарт адамдар өте белсенді өмір сүреді. Ал,АҚШ-та лайықты демалыста болғаннан кейін егде жастағы адамдарының көпшілігі жылы климаты бар жерлерге: Флоридаға, Калифорнияға немесе тіпті Мексикаға көшуді шешеді. Американдық зейнеткерлер үшін көшу өте қолайлы. Сонымен қатар, өмірдің жаңа кезеңі егде жастағы адамдарға бұрын белгісіз перспективалар ашады.

Зейнеткерлік жасқа жеткенде американдықтардың әлеуметтік белсенділігі жойылмайды. Олар әрқашан өздері үшін қызықты әрекетті таңдай алады. Оқығысы келетіндер үшін университеттерде егде жастағы адамдарға арналған әртүрлі курстар бар. Тіпті 60 жастан асқан студенттердің оқу корпусында тұруға болады. Көбінесе зейнеткерлер тарих, философия, өнер, психология бойынша оқу бағдарламаларына сұранысқа ие. Егер қарт адам өзінің еңбек қызметін жалғастыруға шешім қабылдаса, ол өзінің кәсіби мүдделеріне сәйкес келетін ең жақсы жұмыс берушілер рейтингінен ұйымды таңдай алады. Арнайы сайттарда әрбір зейнеткер өз қалауы бойынша бос жұмыс орнын таба алады: банк холдингінде, Денсаулық сақтау саласында, білім беруде, ғылымда, өнерде және т.б. мұндай бағдарламалар қарт адамдарға тіпті қартайған шағында да өмірден алшақтамауға, белсенді қызметін жалғастыруға, өзін-өзі жетілдіруге көмектеседі. Қазақстаннан айырмашылығы, АҚШ қарттары үшін қол жетімді орта құрылды. Архитектуралық дизайнның, көлік және инженерлік инфрақұрылымның барынша жайлылығы мүмкіндігі шектеулі адамдарға пандустардың, көтергіштердің, лифттердің және басқа да механизмдер мен құрылғылардың көмегімен кедергісіз қозғалуға мүмкіндік береді. Кедергісіз тіршілік ету ортасын құру Америка Құрама Штаттарының мемлекеттік саясатының бөлігі болып табылады. АҚШ қарттарының көпшілігі өмір жолын қарттар үйінде аяқтайды. біздің қоғамынан айырмашылығы, американдықтар егде жастағы азаматтарды интернаттарға көшіру туралы талқыламайды,оған оң көзқараспен қарайды.

Айта кету керек, бүкіл әлем сияқты, Қазақстандағы қарт азаматтар да оқшаулану, жалғыздық проблемаларынан зардап шегеді, бұл қалалық және ауылдық жерлерде бос уақыттың, сондай-ақ инфрақұрылымдық мүмкіндіктердің болмауына байланысты туындайды.

Кез – келген халықтың, соның ішінде қазақ халқының дәстүрлерінде үлкендерді құрметтеу басты орында. Қарт адам өз отбасына, балаларына, немерелеріне қажет екенін сезінуі керек. Оларды қалай жақсы көретініңіз туралы жиі айтыңыз, оларсыз көп нәрсе жасай алмас едіңіз. Кейбір мәселелер бойынша кеңес алыңыз. Сарапшылар айтуынша, жасына байланысты көптеген аурулардың алдын алуға болады .Денсаулық формуласына сәйкес, оның жартысы ғана экологияға, тұқым қуалаушылыққа және медицинаға, қалған 50% – өмір салтына байланысты.Қарттардың көңіл-күйінің жақсы болуы олардың денсаулықтарынада оң әсерін тигізеді.

4 курс әлеуметтік жұмыс мамандығының студенті:Абылкасымова Аяулым Саятовна
Жетекшісі:Авсыдыкова Құралай Әділжанқызы

www.kaznu.kz