Қазақстандағы «Қайта құру» және 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы: Ұлт рухының жаңғыруы

1980-жылдардың ортасында Кеңес Одағында басталған «қайта құру» саясаты елдің саяси және экономикалық дағдарысынан шығу мақсатында жүзеге асырылған реформалар кешені болды. Бұл өзгерістер бүкіл Одақ республикаларына, соның ішінде Қазақстанға да үлкен әсер етті. Алайда, «қайта құру» саясатының терең қайшылықтары кеңестік басқару жүйесінің тұрақсыздығын көрсетті, бұл ұлттық республикаларда әлеуметтік және саяси толқуларға, соның ішінде 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасына әкелді. Бұл оқиға Қазақстан тарихында ұлттық сана-сезімнің жаңғыруының және тәуелсіздікке ұмтылыстың символына айналды.

«Қайта құру» саясатының мәні мен Қазақстанға әсері

Михаил Горбачев бастаған «қайта құру» (перестройка) саясаты Кеңес Одағының ұзақ жылдар бойы қалыптасқан жоспарлы экономикасы мен авторитарлық саяси жүйесін өзгертуге бағытталды. Бұл реформа бірнеше маңызды бағытты қамтыды:
1. Экономиканы жаңғырту: Өнеркәсіпті жекешелендіру арқылы тиімділікті арттыру, нарықтық тетіктерді енгізу.
2. Саяси ашықтық: «Жариялылық» (гласность) арқылы қоғамда сөз бостандығын қамтамасыз ету.
3. Ұлттық мәселені шешу: Республикалардың саяси және экономикалық құқықтарын кеңейту.

Қазақстандағы экономикалық қиындықтар

Қазақстан үшін бұл кезең екіұшты болды. Бір жағынан, жариялылық саясаты ұлттық мүдделер мен тарихи мәселелерді ашық айтуға мүмкіндік берді. Екінші жағынан, экономикалық реформалардың тиімсіздігі халықтың тұрмыс деңгейінің төмендеуіне әкелді:
• Жұмыссыздық артып, халықтың әлеуметтік жағдайы нашарлады.
• Инфрақұрылымдық дамудың артта қалуы республика халқының наразылығын күшейтті.
• Ұлттық теңсіздік мәселесі айқын көрініс тапты: жергілікті қазақ халқы мемлекеттік басқару жүйесінде аз үлеске ие болды.

1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы: еркіндік үшін күрес

1986 жылдың 16 желтоқсанында Қазақстан Компартиясының бірінші хатшысы Дінмұхаммед Қонаев қызметінен алынып, оның орнына бұрын республикаға мүлдем қатысы жоқ Геннадий Колбиннің тағайындалуы жергілікті халықтың ашуын туғызды. Бұл шешім ұлттық мүдделерді елемеудің және орталықтан басқару жүйесінің көрінісі болды.

17 желтоқсанда Алматы қаласының Брежнев атындағы орталық алаңына мыңдаған жас наразылыққа шықты. Олар әділетсіздікке қарсы тұрып, ұлттық құқықтарды қорғауды талап етті.

Желтоқсан оқиғасының барысы
• Бейбіт шеру: Студенттер бейбіт түрде жиналып, «Әр халыққа – өз басшысы!» деген талап қойды.
• Күш қолдану: Кеңес билігі шеруді күшпен басу үшін милиция, армия және арнайы жасақтарды жұмылдырды. Жастарды ұрып-соғып, қамауға алу әрекеттері жүргізілді.
• Қайғылы салдар: Мыңдаған шеруші зардап шекті, жүздегені қамауға алынды, ал кейбіреулері әділетсіз сотталып, өлім жазасына кесілді.

Желтоқсан оқиғасының батырлары

Бұл оқиғада көптеген жастар ерлік көрсетті. Олардың арасында Қайрат Рысқұлбеков, Ләззат Асанова, Ербол Сыпатаев, Сәбира Мұхамеджанова сияқты батырлар ерекше орын алады.

Қайрат Рысқұлбеков

Қайрат Рысқұлбеков Желтоқсан оқиғасының символына айналған тұлғалардың бірі. Оған негізсіз айып тағылып, өлім жазасына кесілді. Оның сотта айтқан сөзі әлі күнге дейін жастардың жүрегінде:
«Мен қазақпын. Мен өз елімді, халқымды қорғадым. Егер мені өлтірсеңдер, болашақ ұрпақ мені ақтайды!»

Ләззат Асанова

Жас қыз Ләззат Асанова да Желтоқсан оқиғасына қатысып, ерлігімен тарихта қалды. Ол еркіндік пен әділеттілік жолында құрбан болды.

Желтоқсан оқиғасының тарихи маңызы

1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы Қазақстан тарихында ерекше орын алады. Бұл оқиға тек саяси наразылықтың көрінісі ғана емес, сонымен бірге ұлттық сана-сезімнің оянуының белгісі болды.

Желтоқсанның сабақтары:
1. Ұлттық рух: Бұл оқиға қазақ халқының тәуелсіздікке деген ұмтылысын айқын көрсетті.
2. Саяси сана-сезімнің өсуі: Жастардың батылдығы мен патриотизмі саяси өзгерістерге түрткі болды.
3. Тәуелсіздікке жол: Желтоқсан оқиғасы 1991 жылы Қазақстанның тәуелсіздік алуына негіз қалады.

Қазіргі Қазақстан және Желтоқсан оқиғасының мұрасы

Бүгінгі Қазақстан – Желтоқсан оқиғасының тарихи маңызы мен сабақтарының жалғасы. Бұл оқиға жастардың еркіндік пен әділеттілік жолындағы батылдығын еске түсіріп, елдің болашағына деген сенімді күшейтеді.

Бүгінгі ұрпақтың міндеттері
1. Тәуелсіздікті сақтау: Желтоқсан батырларының ерлігін еске ала отырып, тәуелсіздікті нығайту.
2. Ұлттық бірлікті нығайту: Қоғамның тұрақтылығы мен ынтымағын сақтау.
3. Білім мен даму: Жастар заманауи білім алып, инновацияларды енгізу арқылы елдің дамуына үлес қосуы керек.

Желтоқсан – мәңгілік естелік

Желтоқсан оқиғасы бізге әділеттілік, батылдық және ұлттық бірлік сияқты құндылықтарды еске салады. Бұл ерлік тарихымыздың мәңгілік бөлігіне айналды.

Қорытынды

1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы – Қазақстанның тәуелсіздікке жету жолындағы маңызды кезең. Бұл оқиға халқымыздың рухани күшін, ұлттық еркіндікке деген ұмтылысын көрсетті. Бүгінгі ұрпақ бұл тарихты ұмытпай, одан сабақ алып, тәуелсіздікті сақтау жолында еңбек етуі тиіс.

«Желтоқсан – ұлттық рухтың оянуы, ал тәуелсіздік – сол рухтың жемісі.»

Орындаган: Қадылхан Бақжұлдыз

Тексерген: Жумаділ М.Т.