Конфликтологияның ғылым ретінде дамуы

Конфликтология – қазіргі замандағы маңызды ғылым салаларының бірі. Оның негізінде әлеуметтік, экономикалық, саяси және мәдени қайшылықтарды зерттеу жатыр. Қақтығыстар қоғамның барлық саласында кездеседі және олардың дұрыс басқарылуы тұрақтылық пен өркендеудің кепілі болып табылады. Конфликтология ғылымы қақтығыстарды талдап, оларды шешу әдістерін ұсына отырып, бейбітшілік пен үйлесімділікке қол жеткізудің тиімді құралын ұсынады. Қоғамдық қатынастардың күрделенуі, жаһандану және мәдени әртүрлілік қақтығыстардың санын арттырып, олардың сипатын күрделендіріп отыр. Сондықтан конфликтологияның ғылым ретінде дамуы қоғамдағы қайшылықтарды дұрыс түсіну мен басқарудың маңыздылығын көрсетеді.
Қақтығыстарды зерттеу адамзат тарихымен бірге жүрді. Ежелгі грек философиясында қақтығыстар табиғаттың ажырамас бөлігі ретінде қарастырылды. Гераклиттің «Барлығы күрестен туындайды» деген пікірі қақтығыстардың даму мен өзгерістің негізі екенін көрсетеді. Жаңа дәуірде қақтығыстарды зерттеу Карл Маркс, Георг Зиммель және Макс Вебер еңбектерінде көрініс тапты. Маркс қақтығыстарды әлеуметтік теңсіздіктің нәтижесі ретінде қарастырса, Зиммель қақтығыстардың қоғамдағы реттеуші рөлін атап өтті. Бұл көзқарастар конфликтологияның теориялық негізін қалыптастырды. XX ғасырдың ортасында қақтығыстарды зерттеу ғылыми сала ретінде қалыптасты. Кеннет Боулдинг, Льюис Козер және Джон Бертон сияқты ғалымдар конфликтологияның негізгі ұғымдары мен әдістерін дамытты. Олардың еңбектерінде қақтығыстарды шешудің жүйелі тәсілдері ұсынылды.
Конфликтология пәнаралық сипатқа ие ғылым. Ол әлеуметтану, психология, саясаттану, философия және құқықтану сияқты ғылымдардың негізінде дамыды. Қақтығыстарды зерттеу барысында әртүрлі әдістер мен тәсілдер қолданылады, соның ішінде сапалық және сандық талдау, модельдеу және эмпирикалық зерттеулер. Қазіргі конфликтология қақтығыстарды алдын алу және басқарудың тиімді әдістерін әзірлеуге бағытталған. Бұл ғылым жеке тұлғааралық, топаралық, ұлтаралық және жаһандық деңгейдегі қақтығыстарды қамтиды. Сонымен қатар, ол келіссөздер жүргізу, медиация және бейбітшілік орнату сияқты практикалық құралдарды ұсынады.
Қақтығыстар әлеуметтік қатынастардың барлық деңгейлерінде кездеседі. Олар әртүрлі түрлерге бөлінеді:
​•​Жеке тұлғааралық қақтығыстар: Екі немесе бірнеше адамның арасында туындайды. Мысалы, жұмыс орнындағы әріптестер арасындағы түсініспеушіліктер.
​•​Топаралық қақтығыстар: Әртүрлі топтар арасында пайда болады. Бұл этникалық немесе діни қайшылықтар болуы мүмкін.
​•​Саяси қақтығыстар: Мемлекеттер немесе саяси топтар арасында орын алады.
​•​Экономикалық қақтығыстар: Ресурстарды бөлу және пайдалану мәселелерінен туындайды.
Қақтығыстардың себептері де әртүрлі болуы мүмкін, соның ішінде ресурстардың шектеулігі, мәдени айырмашылықтар және ақпараттың жеткіліксіздігі.
Қазақстанда медиация әдісі заңнамалық деңгейде қолдау тауып, отбасылық, еңбек және коммерциялық дауларды шешуде белсенді қолданылады. Бұл конфликтологияның қоғамдағы бейбітшілік пен келісімді нығайтудағы маңызын көрсетеді. Қазақстанда конфликтология ғылымы тәуелсіздік алғаннан кейін дами бастады. Ұлтаралық және конфессиялық қатынастарды реттеу мәселелері ұлттық саясаттың маңызды бөлігі болды. Елдегі көпұлтты және көпконфессиялық жағдай қақтығыстарды алдын алу мен басқарудың тиімді әдістерін іздеуді талап етті. Мысалы, Қазақстан халқы Ассамблеясы – ұлтаралық келісімді қамтамасыз етудің маңызды институты. Оның жұмысы конфликтологияның практикалық құралдарын қолдануға негізделген. Сонымен қатар, жоғары оқу орындарында конфликтология бойынша арнайы курстар енгізіліп, бұл ғылымның дамуына үлес қосуда.
Қорыта айтқанда, Конфликтология – қоғамдағы қайшылықтарды зерттейтін және оларды басқарудың тиімді әдістерін ұсынатын ғылым. Оның дамуы әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етуге және бейбітшілік орнатуға ықпал етеді. Қазақстанда конфликтология ғылымы қоғамның мәдени және саяси ерекшеліктерін ескере отырып дамып келеді. Ұлттық саясат, медиация институттары және ғылыми зерттеулер осы ғылымның әлеуетін арттырып, қақтығыстарды басқару саласында маңызды рөл атқаруда.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Жетекші: Авсыдыкова Құралай

Әлеуметтану, Байғабылова Аймерей