Ресей империясы кезіндегі Қазақстан
Ресей империясы кезіндегі Қазақстан
Кіріспе
Ресей империясы кезеңі Қазақстан тарихындағы ерекше орын алатын күрделі уақыт болды. XVIII ғасырдан XX ғасырдың басына дейін Қазақстан Ресей империясының отарлық саясатының объектісіне айналды. Бұл кезеңде қазақ халқының өмірінде саяси, экономикалық және мәдени өзгерістер орын алып, отаршылдыққа қарсы күрес өрістеді.
—
Қазақстанның Ресейге қосылуы
Қазақстанның Ресей империясының құрамына қосылуы бірнеше кезеңнен тұрды. XVIII ғасырдың басында Жоңғар шапқыншылығынан және ішкі қақтығыстардан шаршаған қазақ хандары Ресейден көмек іздеуге мәжбүр болды.
1731 жылы Кіші жүздің Ресей құрамына кіруі Әбілқайыр ханның бастамасымен жүзеге асты.
1740 жылы Орта жүздің бір бөлігі Ресейге қосылды.
XIX ғасырдың ортасында Ұлы жүздің аумағы да Ресей империясының бақылауына өтті.
Бұл үдеріс біртіндеп жүзеге асырылғанымен, қазақ халқы отаршылдыққа қарсы белсенді қарсылық көрсетті.
—
Саяси өзгерістер
Ресей империясы Қазақстандағы дәстүрлі басқару жүйесін жоюға бағытталған реформалар жүргізді:
Хандық биліктің жойылуы: 1822 жылы Орта жүзде, ал 1824 жылы Кіші жүзде хандық басқару жүйесі таратылды.
Әкімшілік-аумақтық бөлініс: Қазақстан жері облыстар мен округтерге бөлініп, патшалық басқару жүйесіне бейімделді.
Отарлық әкімшілік жүйе қазақтардың еркіндігін шектеп, Ресей империясының саяси ықпалын нығайтты.
—
Экономикалық өзгерістер
Жердің отарлануы: Қазақ жерлері Ресей империясының меншігі деп танылып, орыс шаруаларына таратылды. Бұл қазақтардың дәстүрлі көшпелі мал шаруашылығын жүргізуіне кері әсер етті.
Сауданың дамуы: Ресей Қазақстанды Орталық Азияға апаратын сауда жолдарының маңызды бөлігіне айналдырды. Қалалар мен жәрмеңкелер дамыды (мысалы, Қоянды жәрмеңкесі).
—
Мәдени және әлеуметтік өзгерістер
Ресей империясының отарлық саясаты қазақ халқының мәдениеті мен дәстүріне айтарлықтай ықпал етті:
Орыстандыру саясаты: Білім беру жүйесі орыстандыру бағытына көшті. Орыс мектептері мен миссионерлік қозғалыстар қазақ қоғамына ене бастады.
Дәстүрлі өмір салтының өзгеруі: Көшпелі шаруашылықты отырықшылыққа ауыстыру саясаты қазақтардың тұрмыс-салтына әсер етті.
Дінге қысым: Ислам дінінің ықпалы әлсіреп, діни басқару Ресей бақылауына алынды.
—
Ұлт-азаттық қозғалыстар
Отаршылдық езгіге қарсы қазақ халқы бірнеше көтеріліс ұйымдастырды. Ең ірілері:
Сырым Датұлы көтерілісі (1783–1797);
Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастаған көтеріліс (1836–1838);
Кенесары Қасымұлы көтерілісі (1837–1847).
Бұл көтерілістер қазақ халқының еркіндігін қорғау және Ресей отаршылдығына қарсылық көрсету мақсатында ұйымдастырылды.
—
Қорытынды
Ресей империясы кезіндегі Қазақстан отаршылдық езгінің ауыртпалығын сезінгенімен, бұл кезең қазақ қоғамының жаңа саяси, экономикалық және мәдени жағдайларға бейімделуіне ықпал етті. Халықтың отаршылдыққа қарсы күресі тәуелсіздікке деген ұмтылыстың негізін қалады.
Әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан тарихы (XVIII–XX ғғ.).
2. Отарлық кезеңдегі ұлт-азаттық қозғалыстар тарихы.
3. Қазақ халқының саяси және экономикалық даму тарихы.
