Ұйымдағы қақтығыстарды тиімді басқару

ҰЙЫМДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТАРДЫ ТИІМДІ БАСҚАРУ

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті – Қазақстанның ең үздік және беделді жоғары оқу орындарының бірі. 1934 жылы негізі қаланған, биыл 90 жылдық мерейтойын тойлағалы отырған бұл университет бүгінде ұлттық және халықаралық деңгейде білім беру мен ғылымды дамытудың алтын ордасына айналды. Университет атауы әлемге танымал философ және ғалым Әбу Насыр әл-Фарабидің құрметіне берілген, ол ғылым мен мәдениеттің дамуына зор үлес қосқан тұлға ретінде белгілі. Оның ізгілік пен білімділікке негізделген философиясы университеттің білім беру және тәрбие беру саясатының рухани іргетасы ретінде саналады.

ҚазҰУ қазіргі таңда Қазақстанның ғана емес, Орталық Азияның да жетекші жоғары оқу орындарының бірі. Бұл университет бакалавр, магистр, PhD бағдарламалары бойынша кең ауқымды мамандықтар даярлап, студенттерге сапалы білім алуға мүмкіндік береді. Университеттің оқытушы, профессорлық құрамы жоғары дәрежелі мамандардан тұрады, ал оның материалдық-техникалық базасы заманауи зертханалар мен оқу орталықтарымен жабдықталған. Сонымен қатар, университетте көптеген ғылыми зерттеу институттары мен орталықтары жұмыс істейді, олар ғылыми жаңалықтар ашып, қоғамның дамуына өз үлесін қосып келеді.

Университеттің құрылымы мен қызметі халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. ҚазҰУ әлемдік университеттер рейтингінде алдыңғы қатарда, ал оның түлектері Қазақстанның және шетелдің түрлі салаларында табысты қызмет етуде. Бұл университеттің білім беру сапасының жоғары деңгейде екенін дәлелдейді. ҚазҰУ әрқашан білім, ғылым және инновация саласындағы жаңалықтарға ашық, осының арқасында оның студенттері әлемдік білім беру үрдістерімен танысуға және өз қабілеттерін дамытуға мүмкіндік алады.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ студенттері үшін оқу және жеке тұлға ретінде қалыптасу жолындағы үлкен мектеп. Мұнда студенттер тек кәсіби білім алып қана қоймай, мәдени және рухани тұрғыда дамиды. Негізгі басымдық білімге беріледі. Университеттің оқу бағдарламасын міндетті және элективті пәндер құрайды. Мұнда оқытылатын әрбір пән әр студенттің білім қорын кеңейтуде маңызды рөл атқарады. Университетте оқытылатын студенттер үшін қажетті пәндердің бірі – «Басқару психологиясы». «Басқару психологиясы» пәні – болашақ мамандарды заманауи басқару әдістерімен қаруландырып, олардың кәсіби дағдыларын дамытуға бағытталған маңызды пән. ҚазҰУ Қазақстанның жетекші жоғары оқу орны ретінде студенттердің теориялық білімін нақты тәжірибеде қолдануға бағытталған оқу бағдарламаларын ұсынады, ал басқару психологиясы осы мақсатқа жетуге қажетті негізгі пәндердің бірі.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ филология факультетінің магистранттары оқитын «Басқару психологиясы» пәні бұған нақты дәлел бола алады. Жалпы және қолданбалы психология кафедрасының профессоры психология ғылымдарының кандидаты Н.С. Жубаназарова пәнді оқыту барысында магистранттарға  теориялық біліммен қатар практикалық тапсырмалар да береді. Осы арқылы ұстаздық құзыреттілік дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі. Әр тақырыпты талдап, ғалымдардың зерттеулеріне сүйеніп, қызықты мәліметтермен толықтыру арқылы біз шыңдала түсудеміз.

Студенттер басқару психологиясы пәні арқылы басқару негіздерін түсініп қана қоймай, кәсіби дағдыларын қалыптастырады. Бұл пән басшыларға қызметкерлердің психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, тиімді шешім қабылдау, конфликттерді басқару және мотивацияны арттыру бойынша білім береді. Университетте алған осы білім арқылы студенттер жұмыс орындарында жетекшілік дағдыларын шыңдайды. Басқару психологиясы пәні сондай-ақ топтық жұмыс, сенім атмосферасы, бірлескен шешім қабылдау және бірегей мақсаттарға жету сияқты корпоративтік мәдениет ұғымдарын тереңірек түсінуге көмектеседі. Университет қабырғасында осы құндылықтарды меңгеру студенттерді ұйымдарға жылдам бейімделетін, бірлесіп жұмыс істеуге дайын және тұрақты командалар құра алатын маман етеді. Басқару психологиясы пәнін меңгеру студенттерге халықаралық стандарттарға сай білім алып, жаһандық еңбек нарығында бәсекеге қабілетті маман ретінде қалыптасуға мүмкіндік береді. Басқару психологиясы студенттерге адамдармен қарым-қатынас жасау, тиімді басқару, көшбасшылық қабілеттерді дамыту тұрғысынан қолдау көрсетеді, бұл оларға түрлі мәдениеттерде және халықаралық компанияларда табысты жұмыс істеуге жағдай жасайды. Бір сөзбен айтқанда, бұл пән басқарушылық, көшбасшылық және ұйымдастырушылық дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі.

Осы мақалада «Басқару психологиясы» пәнінде өтілетін ең негізгі тақырыптардың біріне тоқталсақ. Қоғамдағы кез келген әлеуметтік топ, ұйым немесе кәсіп орнында тиімді жұмыс атмосферасын орнатып, жұмыс өнімділігін арттыруда кедергілер мен қайшылықтар орын алуы мүмкін. Мұндай қолайсыздықтарды ұйымдық қақтығыс тудырады. Өз кезегінде қақтығыстарды дұрыс басқару жұмыстың ары қарай жалғасын тауып, қызметкерлерге өз міндеттерін жеткілікті деңгейде орындауына мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан алып қарағанда, ұйымдағы қақтығысты дұрыс, әрі басқару маңызды. Төменде біз ұйымдағы қақтығыс, оның іскерлік қатынасқа әсері, қақтығысты шешудің тиімді жолдары т.с.с. сұрақтарға назар аудардық.

Ұйымдардағы қақтығыс – бұл қызметкерлер арасындағы келіспеушіліктер мен кедергілер, олар әртүрлі көзқарастар, мүдделер мен мақсаттар арасындағы түсініспеушіліктен туындайды. Қақтығыс – жұмыс процесінің табиғи бөлігі, алайда оның теріс әсері ұйымның тиімділігіне едәуір әсер етуі мүмкін. Сондықтан, қақтығысты дұрыс басқару ұйымның табысты жұмыс істеуінде маңызды рөл атқарады.

Қақтығыстың пайда болуына бірнеше негізгі себептер әсер етеді. Біріншіден, коммуникацияның жетіспеушілігі. Ұжым ішінде ақпараттың дұрыс жеткізілмеуі, әсіресе тапсырмалар мен жобалар туралы. Бұл өз кезегінде түсініспеушіліктерге әкеледі. Мысалы, егер жетекші қызметкерлерге міндеттерді нақты түсіндірмесе, әркім өз пікіріне сүйене отырып әрекет етеді. Нәтижесінде, ұжым мүшелері арасында келіспеушіліктер туындайды.

Екіншіден, ресурстардың шектеулі болуы да қақтығыстың пайда болуына себеп болады. Ұйымдағы бюджет, уақыт немесе адам ресурстарының тапшылығы қызметкерлер арасында бәсекелестікті тудырады. Мысалы, егер екі бөлім бір-бірімен ресурстарды бөлісуі керек болса, бұл жағдай дау-дамайға әкелуі мүмкін. Әр бөлім өз мүддесін қорғауға тырысқанда, қақтығыстың туындауы ықтимал.

Мәдениетаралық айырмашылықтар да конфликтіні тудырушы себептердің бірі. Әртүрлі мәдени құндылықтар, білім деңгейлері және тәжірибелері бар қызметкерлер арасында түсініспеушіліктер мен қақтығыстар орын алуы мүмкін. Мысалы, бір қызметкер ресми қатынасты жоғары бағаласа, ал екіншісі бейресми қарым-қатынасты қаласа, бұл олардың арасындағы дау-дамайға себеп болады.

Қақтығыстар ұйымның жұмыс атмосферасына теріс әсер етеді. Олар қызметкерлердің өнімділігін төмендетіп, жұмысқа деген ынтаны азайтады. Психологиялық ахуал нашарлап, қызметкерлердің стресстік деңгейі артады. Қақтығыстар ұзақ мерзімді тұрақсыздыққа, кадрлардың жоғалуына және ұйымның беделінің төмендеуіне әкеп соғуы ықтимал.

Қақтығысты тиімді басқару үшін ұйымдар бірнеше әдістерді қолдана алады. Біріншіден, ашық коммуникацияның маңыздылығы ерекше. Ұжым ішінде ашық диалог орнату, қызметкерлердің пікірлерін еркін білдіруіне мүмкіндік беру, ол қақтығыстарды бастапқы кезеңде жоюға ықпал етеді. Жетекшілердің тыңдаушы ретіндегі рөлі қызметкерлер арасындағы сенімділік пен ынтымақтастықты арттыруға көмектеседі.

Екіншіден, медиаторларды тарту – қақтығысты шешудің тиімді әдісі. Сыртқы немесе ішкі медиаторлар тараптар арасындағы түсініспеушіліктерді шешуге ықпал етеді. Медиаторлар қақтығыстың мәнін түсінуге және тараптарды ортақ шешімге келтіруге көмектеседі. Олар бейтарап көзқарас ұстана отырып, тараптардың мүдделерін ескереді.

Сонымен қатар, тренингтер мен семинарлар өткізу қызметкерлердің қақтығыстарды шешу дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Тренингтер арқылы қызметкерлер қақтығыстармен жұмыс істеуді, проблемаларды шешуді және эмоцияларды басқаруды үйренеді. Бұл дағдылар ұйым ішіндегі қарым-қатынасты жақсартып, жұмыс атмосферасын қалыптастыруға көмектеседі.

Ұйымдағы қақтығыстар тек теріс аспект ретінде қарастырылмауы тиіс. Дұрыс басқарылған жағдайда, олар позитивті нәтижелерге әкелуі мүмкін. Қақтығыстар қызметкерлерге өз пікірлерін ашық білдіруге, жаңа идеялармен алмасуға және шығармашылық тұрғыдан ойлауға мүмкіндік береді. Бұл, өз кезегінде, ұйымның дамуына, инновацияларға және жұмыс атмосферасының жақсаруына ықпал етеді.

Ұйымдардағы қақтығыс – бұл күрделі, бірақ шешуге болатын мәселе. Оны тиімді басқару арқылы ұйымның жұмыс атмосферасын жақсартуға, қызметкерлердің өнімділігін арттыруға және жалпы тиімділікті көтеруге болады. Қақтығыстармен жұмыс істеу ұйымның дамуына ықпал ететін маңызды кезең, себебі олар командалық бірлікті нығайтуға, қызметкерлер арасындағы қарым-қатынасты жақсартуға және ұйымның нәтижелілігін арттыруға мүмкіндік береді. Қақтығыстарды дұрыс, әрі тиімді басқару – бұл ұйымның стратегиялық дамуындағы маңызды аспект.

Жубаназарова Н.С.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

психология ғылымдарының кандидаты, профессор

Садыкова Н.М.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

психология ғылымдарының кандидаты, доцент м.а.

Берікқызы Г.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ,

филология факультеті, қазақ филологиясы

мамандығының  1-курс магистранты