Қазақстандағы қарттарды зейнетақымен қамтамасыз ету

Қазақстанда қарттарды зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі мемлекеттік және жеке сектордағы бірнеше механизмдер арқылы жүзеге асырылады. Негізінен, зейнетақы жүйесі Қазақстан Республикасының азаматтарының өмірінің соңына дейін қаржылық тұрғыдан қорғалуына бағытталған. Бұл жүйе зейнетақы қорлары арқылы жүзеге асады, әрі азаматтардың зейнетақы алу құқығы мемлекеттік заңдармен реттеледі. Қазақстандағы зейнетақы жүйесінің негізгі құрамдас бөліктері:

1. Мемлекеттік зейнетақы жүйесі

Қазақстанда мемлекет тарапынан төленетін зейнетақылардың негізгі екі түрі бар:

– Базалық зейнетақы — Бұл барлық зейнеткерлік жасқа жеткен азаматтарға тағайындалатын зейнетақының ең төменгі мөлшері. Ол Қазақстанның азаматтарының табысы мен еңбек өтіліне қарамастан бірдей мөлшерде беріледі. Бұл зейнетақы мемлекеттік бюджеттің есебінен төленеді.

– Еңбек зейнетақысы — Бұл зейнетақы еңбек өтілі мен жұмыс істеген жылдарға байланысты есептеледі. Еңбек зейнетақысы бұрынғы еңбек өтіліне қарай белгіленеді, және ол міндетті зейнетақы жарналарын төлеген жұмысшыларға беріледі.

2. Зейнетақы жарналары жүйесі

Қазақстандағы зейнетақы жүйесі міндетті және ерікті зейнетақы жарналарын қамтиды:

– Міндетті зейнетақы жарналары (МЗЖ) — Бұл жүйеге барлық жұмыс істейтін азаматтар міндетті түрде қатысады. Әрбір жұмыс беруші мен жұмысшы өз табысынан белгілі бір пайызды (10%) зейнетақы қорына аударады. Бұл қаражат азаматтың жинақталған зейнетақысына қосылып, оның зейнетақы алу көлемін ұлғайтады.

– Ерікті зейнетақы жарналары — Азаматтар өз қалауымен зейнетақы қорына қосымша жарна аудара алады. Бұл қаражаттар да қосымша зейнетақы алуға мүмкіндік береді.

3. Жеке зейнетақы қорлары

Қазақстанда азаматтар міндетті зейнетақы жарналарын тек мемлекеттік зейнетақы қорына ғана емес, сондай-ақ жеке зейнетақы қорларына да аудара алады. Мұндай қорлар азаматтарға қосымша зейнетақы төлемдерін ұсынады. Жеке зейнетақы қорлары ерікті жарналар негізінде жұмыс істейді.

4. Зейнетақы қорларының инвестициялық қызметі

Зейнетақы қорлары жинақталған қаражатты әртүрлі қаржы құралдарына инвестициялайды (мысалы, облигациялар, акциялар, депозиттер). Бұл қаражаттың өсуі зейнетақы көлемінің артуына әсер етеді.

5.Мен Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіндегі  https://www.kaznu.kz/  білікті жетекшімнің көмегімен зейнетақы алуға қойылатын талаптарды да қарастырған болатынмын.Зейнетақы алуға қойылатын талаптар:

Зейнетақы алу үшін азаматтар белгілі бір талаптарды орындауы керек. Олар:

– Зейнетақы жасына жету — Қазақстанда әйелдер үшін зейнетақы жасы 61, ал ер адамдар үшін 63 жасқа жеткен кезде зейнетақы алу құқығы беріледі.

– Еңбек өтілі — Еңбек зейнетақысын алу үшін азаматтың кемінде 6 ай еңбек өтілі болуы керек. Егер азамат белгілі бір уақыт ішінде зейнетақы жарналарын төлемесе немесе жұмыс істемесе, бұл оның зейнетақы алуына әсер етуі мүмкін.

6. Зейнетақы мөлшері

Зейнетақының мөлшері азаматтың зейнетақы жарналарын төлеу көлемі мен жұмыс өтіліне байланысты өзгеріп отырады. Егер азамат көп жылдар бойы жұмыс істеп, зейнетақы жарналарын көп төлесе, оның зейнетақысы да жоғары болады. Алайда, базалық зейнетақы көлемі барлық азаматтар үшін бірдей болады.

7. Зейнетақы төлемдері

Зейнетақы төлемдері азаматтардың өмір бойы төленеді. Егер азамат зейнетақы жинақтарын кешіктірмей алып тұрса, бұл оған тұрақты қаржылық қауіпсіздік береді. Сонымен қатар, азаматтың зейнетақы жинақтары оның өлімінен кейін мұрагерлеріне берілуі мүмкін.

8. Зейнетақы жүйесіндегі реформалар

Қазақстанда зейнетақы жүйесі үнемі жаңартылып отырады. Соңғы жылдары реформалар аясында зейнетақы мөлшерін арттыру, базалық зейнетақыны қайта есептеу, сондай-ақ міндетті зейнетақы жарналарын жеке қорларға көшіру бойынша шаралар қабылданды.

Қазақстандағы зейнетақы жүйесі азаматтарды қаржылық тұрғыдан қамсыздандыруды мақсат етеді. Мемлекеттік және жеке сектордың үйлесімі, міндетті және ерікті жарналар арқылы азаматтардың зейнетақы алуға құқықтары бар. Базалық зейнетақы мен еңбек зейнетақысы арасындағы үйлесім, сондай-ақ жеке зейнетақы қорлары арқылы қосымша жинақтар жасау зейнеткерлік жасқа жеткен қарттар үшін қаржылық қауіпсіздікті қамтамасыз етеді.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің

Әлеуметтік жұмыс мамандығының

4 курс студенті Жақсылықова Шаттық

Жетекші: Авсыдыкова Құралай