“Серке газеті” 1907 жыл

Кіріспе:
“Серке” газетінің шығу тарихы:
«Серке» газеті – қазақ баспасөзінің алғашқы қарлығаштарының бірі, 1907 жылы жарық көрген алғашқы ұлттық басылымдардың бірі болды. «Серке» газеті ресми түрде «Ульфат» атты татар тіліндегі газетке қосымша ретінде шыққан. Ол Петерборда (Санкт-Петербург) басылған. Газет бір ғана нөмірмен шектеліп, сол кезде патшалық Ресейдің саяси цензурасының салдарынан екінші нөмірі тәркіленген.

«Серке» газетінің басты мақсаты – қазақ халқының ұлттық мүдделерін қорғау, саяси және әлеуметтік мәселелерді көтеру болды. Газетте жазылған материалдар патша үкіметінің қазақ жеріндегі отаршылдық саясатына қарсы бағытталды. Бірінші нөмірінде Бақытжан Қаратаевтың «Біздің мақсатымыз» атты мақаласы жарияланып, онда қазақ халқының азаттығы үшін күрес қажеттілігі туралы айтылды.

Газеттің өмірі қысқа болғанына қарамастан, «Серке» қазақ ұлттық баспасөзінің қалыптасуында маңызды рөл атқарды және сол кездегі ұлттық сана-сезімді оятуда маңызды үлес қосты.

” Серке” газетінің маңызы, қызықты ақпараттар
«Серке» газетінің маңызы мен мақсаты қазақ баспасөзінің тарихындағы маңызды кезеңді қамтиды:

1. Ұлттық сана-сезімді ояту.

«Серке» газеті қазақ халқының ұлттық сана-сезімін оятуға бағытталған басылым болды. Патшалық Ресейдің отаршылдық саясатына қарсы әрекет етіп, қазақ қоғамының рухани және мәдени дамуына ықпал етуді мақсат тұтты.

2. Патша үкіметінің отаршылдық саясатына қарсы шығу.

Газетте қазақтардың құқықтары мен бостандығы, жер мәселесі, отаршылдық саясаттың салдарлары туралы мақалалар жарияланды. Ол қазақ халқының мүдделерін қорғап, патша үкіметінің саясатына қарсы тұруға шақырды.

3. Саяси және әлеуметтік мәселелерді көтеру.

«Серке» газетінің мақалалары саяси және әлеуметтік мәселелерді ашық түрде көтерді. Бұл газет халықты білім алуға, ағартушылыққа, ұлттық құқықтарын қорғауға үндеу тастады. Сонымен қатар, газетте қазақ қоғамындағы маңызды мәселелер, мысалы, білім беру, мәдениет, әйелдердің құқықтары мен қоғамдағы рөлі туралы да айтылды.

4. Ағартушылық қызмет.

Газет қазақ қоғамындағы ағартушылық қызметті белсенді түрде насихаттады. Білімнің, ғылымның, мәдениеттің маңыздылығын түсіндіріп, қазақтардың білім алуға деген ынтасын арттыруға тырысты.

5. Ұлттық мәдениетті сақтау және дамыту.

«Серке» газетінде қазақ мәдениетінің құндылықтарын насихаттау, ұлттық тіл мен әдебиетті сақтау мәселелері көтерілді. Газет қазақ әдебиетінің дамуына, ұлттық дәстүрлердің жаңғыруына ықпал етті.

6. Халықты біріктіру.

Газет қазақ халқын бір арнаға біріктіруге, ұлттық идеологияны қалыптастыруға қызмет етті. Халықты өз құқықтары мен бостандығы үшін күресуге шақырып, ұлттық бірліктің маңыздылығын атап өтті.

Қорытынды

«Серке» газетінің маңызы мен мақсаты қазақ халқының тарихи дамуында ерекше орын алады. Оның ұлттық сана-сезімді оятуда, ұлттық құқықтар мен бостандықтарды қорғауда, әлеуметтік және мәдени мәселелерді көтеруде үлесі зор. Газет ұлттық баспасөздің алғашқы үлгісі ретінде, қазақ халқының тәуелсіздікке деген ұмтылысын айқындап, кейінгі басылымдардың дамуына негіз болды.

«Серке» газеті туралы ерекше және қызықты мәліметтердің бірі – оның тек екі саны ғана шыққанына қарамастан, сол кездегі патша үкіметінің ерекше бақылауына алынуы. Газеттің негізгі мақсаты – қазақ халқының ұлттық санасын оятып, қоғамдағы әлеуметтік және саяси мәселелерді қозғау болды. Екінші санында Міржақып Дулатұлының «Біздің мақсатымыз» атты мақаласы жарияланып, қазақ халқының отарлық езгіге қарсы тұрып, өз құқығын қорғауға шақырғаны үшін газет тез арада жабылды.

Қызықты дерек: «Серке» газетінің 1907 жылғы екінші санында жарияланған Міржақып Дулатұлының мақаласы ресми түрде патша үкіметі тарапынан қауіпті деп танылып, оның мазмұны қазақ халқын саяси көтеріліске шақыру ретінде бағаланды. Нәтижесінде газет тез жабылып, оның таратылуы тоқтатылды.

Бұл деректер Мәмбет Қойгелдиевтің «Алаш қозғалысы» атты кітабында жан-жақты қарастырылған. Атап айтқанда, бұл мәліметтер кітаптың 54-55-беттерінде талқыланады. Кітапта «Серке» газетінің ұлт-азаттық қозғалыстағы орны мен оның авторларының идеялық бағыттары туралы толық мәлімет берілген.

Қандай маңызды тұлғалар ат салысты?
«Серке» газетіне белсенді ат салысқан тұлғалар қазақ зиялылары мен қоғам қайраткерлері болып табылады. Олардың арасында газет шығару, редакциялау, мақалалар жазу және редакциялық кеңесте жұмыс жасау сияқты қызметтерді атқарғандары бар. Міне, олардың кейбірі:

1. Бақытжан Қаратаев

Рөлі: «Серке» газетінің алғашқы нөмірінің редакторы.

Маңыздылығы: Бақытжан Қаратаев – қазақ зиялыларының бірі, ағартушы және қоғам қайраткері. Ол газеттің шығуына ықпал етті және оның алғашқы нөмірінде ұлттық құқықтар мен қазақ халқының жер мәселесін көтерді.

2. Мұхамеджан Сералин

Рөлі: Газетте мақалалар жариялап, қазақ қоғамындағы ағартушылық қызметке ықпал етті.

Маңыздылығы: Сералин – қазақ әдебиетінің белсенді өкілі, ұлттық баспасөздің дамуына зор үлес қосқан тұлға. Оның жарияланған материалдары «Серке» газетінің идеологиялық бағытын айқындауға көмектесті.

3. Ахмет Байтұрсынұлы

Рөлі: «Серке» газетіне қолдау көрсеткен қазақ зиялысы.

Маңыздылығы: Ахмет Байтұрсынұлы – қазақ тіл білімі мен әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі, әрі газет ісіне белсенді түрде қатысқан. Ол халықтың білім алуын, мәдениетінің дамуын насихаттаумен айналысты.

4. Әлихан Бөкейхан

Рөлі: Қазақ ұлттық қозғалысының жетекшісі, газетке қаржылай және идеялық қолдау көрсеткен.

Маңыздылығы: Бөкейхан қазақ халқының құқықтарын қорғау, отаршылдыққа қарсы күрес жолында еңбек етіп, «Серке» газетінің жарияланымдарында ұлттық мүдделерді білдіруге ықпал етті.

5. Міржақып Дулатов

Рөлі: Газетте мақалалар жариялап, қазақ мәдениеті мен әдебиетін дамытуға ықпал етті.

Маңыздылығы: Міржақып Дулатов – қазақтың белгілі ақыны және қоғам қайраткері. Ол «Серке» газетінің идеологиясына сәйкес, ұлттық мәселелерді көтеру, әдебиет пен мәдениетке деген қызығушылықты арттыру мақсатында еңбек етті.

6. Тыныштықбек Әбдікәкімов

Рөлі: Газетте түрлі мәселелерді көтеріп, ағартушылық қызметті насихаттады.

Маңыздылығы: Қазақ әдебиетіндегі өзекті мәселелерді қозғап, халықты білім алуға шақырды.

Ресей мемлекеті “Серке” газетіне қандай көзқараспен қарады?
«Серке» газетіне Ресей мемлекетінің көзқарасы оның жарияланған материалдары мен қазақ қоғамындағы ықпалына байланысты болды. Газет Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы шыққан, ұлттық сана-сезімді ояту мақсатында жарияланған басылым болғандықтан, оларға теріс көзқараспен қаралды.

1. Отаршылдық саясат

Ресей империясы қазақ халқының ұлттық мүдделерін қорғауға бағытталған кез келген қозғалысты, соның ішінде «Серке» газетін, өзінің саяси жүйесіне қарсы қауіп ретінде қарады. Газетте қазақтардың құқықтары, жер мәселесі және ұлттық идентичность жайлы айтылғандықтан, бұл Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы шыққандығы үшін қысымға ұшырады.

2. Цензура

Газет Ресей империясының цензурасына түсіп, патша үкіметі тарапынан бақылауға алынды. «Серке» газетінің мақалалары, әсіресе патша үкіметінің отаршылдық саясатына қарсы сипаттағы материалдар, жиі редакцияланып немесе жариялануға тыйым салынатын.

3. Қолдау көрсетпеу

Ресей мемлекеті «Серке» газетінің идеологиясын, яғни ұлттық құқықтарды қорғау, ағартушылық және мәдени мәселелерді көтеруді қолдамады. Оның орнына, империя қазақтардың ұлттық сана-сезімін оятатын кез келген ақпаратты шектеуге тырысты.

4. Дискриминация

Газет шығатын өңірлерде, әсіресе Орынборда, Ресей үкіметі ұлттық қозғалыстарға қатысушыларға қарсы жаза қолданды. «Серке» газетінің редакторлары мен авторлары қысымға, қудалауға және тіпті түрмеге жабылу қаупіне ұшырауы мүмкін еді.

Халықтың кері байланысы:??
«Серке» газетіне қазақ халқының көзқарасы оң болды, өйткені ол ұлттық сана-сезімді оятуға, қоғамның әлеуметтік және саяси мәселелерін көтеруге арналған басылым болды. Газеттің шығуы қазақ қоғамында ерекше қызығушылық тудырды. Төменде қазақ халқының «Серке» газетіне деген көзқарасының негізгі аспектілерін қарастырамын:

1. Ұлттық сана-сезімді ояту

«Серке» газеті қазақ халқының ұлттық сана-сезімін оятуға, ұлттық құқықтар мен бостандықтарды қорғауға арналған мақалалар жариялады. Газетте қазақ мәдениеті, тілі, әдебиеті мен дәстүрлері туралы насихатталды. Бұл халықтың ұлттық рухын көтеруге ықпал етті.

2. Ағартушылық қызмет

Газет қазақ оқырмандарына білім мен ағартушылық идеяларын жеткізді. Онда білім алу, ғылым мен мәдениетті дамыту туралы мақалалар жарияланды. Халық газет арқылы өздерінің құқықтары мен міндеттерін түсініп, білім алуға ынталанды.

3. Қоғамдық мәселелерді көтеру

«Серке» газетінде жер, мәдениет, білім, әйелдердің құқықтары сияқты өзекті мәселелер көтерілді. Халық газеттің осы бағыттағы қызметін қолдап, ұлттық мәселелерге назар аударуға көмектесті.

4. Саяси күреске шақыру:

Газет қазақ халқына патша үкіметінің отаршылдық саясатына қарсы тұруға, саяси белсенділігін арттыруға шақырды. «Серке» халықтың құқықтарын қорғау және әлеуметтік өзгерістер үшін күресуге шабыттандырды.

5. Қазақ зиялыларының қолдауы:

Қазақ зиялылары, мысалы, Бақытжан Қаратаев, Мұхамеджан Сералин, Ахмет Байтұрсынұлы, Әлихан Бөкейхан сияқты тұлғалар газетті қолдады. Олар халыққа білім беру, мәдениетті дамыту және ұлттық құқықтарды қорғау мақсатында «Серке» газетінің маңыздылығын түсіндірді.

6. Газет оқырмандарының қызығушылығы:

Газеттің басылымы қазақ ауылдарында, қалада және жалпы халық арасында үлкен қызығушылық тудырды. Оқырмандар газетте жарияланған материалдарды қызыға оқып, әлеуметтік мәселелер мен ұлттық құқықтарды қорғау бағытында пікір алмасып отырды.

ҚОРЫТЫНДЫ:
«Серке» газеті — қазақ баспасөзінің тарихындағы алғашқы ұлттық басылымдардың бірі болып, отаршылдық саясатқа қарсы бағытталған идеологиялық құрал болды. Оның шығуы қазақ халқының ұлттық сана-сезімін оятуға, құқықтарын қорғауға және әлеуметтік, мәдени мәселелерді көтеруге арналған маңызды қадам болды.

1. Ұлттық сана-сезімді ояту: «Серке» газеті қазақ халқының ұлттық рухын оятуда, қоғамды ағартушылық жолға бағыттауда үлкен рөл атқарды. Газет ұлттық бірлік пен ұлттық тілдің, мәдениеттің маңызын насихаттап, халықты саяси белсенділікке шақырды.

2. Патша үкіметіне қарсы бағыт: Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы шығып, қазақ халқының жер, білім, мәдениет мәселелерін көтерді. Осы себепті патша үкіметі тарапынан цензураға ұшырап, қысымға тап болды.

3. Ағартушылық және білім беру: Газет қазақ қоғамында білім мен ғылымды, мәдениетті дамытуға зор ықпал етті. Қазақ зиялылары газетті халыққа білім беру және ағарту құралы ретінде қолданды.

4. Зиялылардың қолдауы: «Серке» газеті қазақ зиялыларының, атап айтқанда, Бақытжан Қаратаев, Мұхамеджан Сералин, Әлихан Бөкейхан сияқты қайраткерлердің белсенді ат салысуымен жарық көрді және қазақ халқының тәуелсіздікке ұмтылысын қолдады.

5. Қысқа ғұмыры: Газеттің қызметі қысқа болса да, ол қазақ қоғамында ұлт-азаттық қозғалыстың дамуына және қазақ баспасөзінің қалыптасуына маңызды үлес қосты

Серке» туралы «Улфат» газеті редакторының бірі «Нажат» («Азаттық») деген жинақта былай деп жазады:

1906 жылдың жазында «Улфаттың» қазақ оқушыларына арнап, қазақ тілінде «Серке» атты екі жетілік газет шығаруға қарар болды. Келесі жылы наурыз айының басында сол газеттің жариялауы шықты. Артынша, 28-наурызда бірінші саны шықты. Ол «Улфат» газетінің 67-санына қосымша болып жарияланды.

Газет жарық көргеннен соң бірер күн өткеннен кейін полиция келіп, қала бастығының «Серке», «Ұлфәт» газеттерінің тұтқындалғаны туралы әмірін оқып, басқармада бар даналарын жинап, құлыптап кетті. Екінші күні тиісті орындардан себебін сұрағанымызда, олар: «Серке» газетіндегі кейбір мақаларда қазақ халқын орыс халқына қарсы үгіттеу бар. Содан ұсталды деп жауап береді» (Нажат 6–7-бет. Санк-Петербург, 1907 ж.) дейді.