Жерлестік қатынастар қазіргі уақыттағы шаруашылық тұрмыстық өзара-көмектің қызмет саласы ретінде

Екі немесе одан да көп мемлекеттердің аумақтық көршілестігі, әдетте, олардың арасындағы сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына ықпал етеді. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, аймақтық ынтымақтастық туралы келісімдердің едәуір бөлігі көрші мемлекеттер немесе әлемнің бір географиялық аймағында орналасқан елдер арасында жасалады. Дүниежүзілік банктің мамандары көршілес елдер мемлекеттік саясатқа түбегейлі әсер ететін экономикалық дамудың маңызды факторы деп санайды. Олардың пікірінше, көршілестіктің әсері экономикалық интеграцияның дамуы жағдайында пайда болады.

    Аймақтың кейбір елдерінің қарқынды экономикалық дамуы экономиканың “толып кетуіне” әкеледі. Нәтижесінде экономикалық белсенділіктің “толып кету әсері” пайда болады. Бірақ бұл құбылыс  гүлденген аймақтармен тығыз байланысты. Сонымен қатар, “толып кету” қабілеті жағымсыз құбылыстарға да тән (мысалы, дағдарыстардың пайда болуы). Елдің дамуы көбінесе шекаралас мемлекеттердің даму динамикасына байланысты. Шекара маңындағы мемлекеттердің экономикалық байланыстарының негізгі арналары тауарлар мен қызметтердің аймақішілік саудасы, өзара инвестициялар және жұмыс күшінің көші-қоны болып табылады.

   Экономикасы қарқынды дамып келе жатқан ірі елмен көршілес болу олардың арасындағы белсенді сауда-экономикалық ынтымақтастық жағдайында аймақтың шағын елдерінің дамуына ықпал етуі мүмкін. Шекаралас мемлекеттермен көршілес елдер автоматты түрде өзара тиімді негізде тауарлар, қызметтер, капитал және олардың арасындағы жұмыс күшінің қарқынды алмасуына әкелмейді. Ол үшін белгілі бір шарттардың болуы қажет. Олардың ішінде жалпы тиімді институттар (экономикалық ынтымақтастық жөніндегі комиссиялар, өзара сауда туралы шарттар, қолайлы инвестициялық ахуал), өндіріс факторларының қозғалысын қамтамасыз ететін өңірлік шетелдік құрылым, сондай-ақ белгілі бір ынталандырулар (нарықтарға қол жеткізудегі преференциялар, кооперацияның өңірлік мамандануын көтермелеу).

   Мемлекетаралық шекаралардың өткізбеушілік деңгейінде, нормативтік-құқықтық базаның сәйкес келмеуінде, ұлттық валюталардың айырмашылығында, сондай-ақ сыртқы экономикалық және әлеуметтік-мәдени байланыстар дәстүрлерінде, этникалық бытыраңқылықта көрінетін олардың бытыраңқылық дәрежесі елдердің сауда-экономикалық ынтымақтастығына үлкен әсер етеді. Тұтастай алғанда, ТМД ішіндегі елдер арасындағы айырмашылықтар достастықтан тыс көршілерімен салыстырғанда айтарлықтай аз, бұл бірқатар объективті себептермен түсіндіріледі.

   Біріншіден, посткеңестік елдердің дәстүрлі байланыстарының (мәдени, саяси, әлеуметтік және т. б.) республика ішіндегі көптеген мемлекеттермен жоғары рөлі. Бұл олардың өткен біртұтас мемлекет шеңберіндегі жалпы тарихи дамуына байланысты. Екіншіден, шекараның екі жағында бір халықтың немесе бір-бірімен тығыз байланысты этникалық топтардың тұруы және нәтижесінде шекаралас мемлекеттер халықтары арасында тығыз туыстық байланыстардың болуы. Үшіншіден, республикалардың экономикасы жалпы көлік және энергетика жүйесімен, аймақ кәсіпорындары арасындағы тармақталған кооперациялық байланыстармен тығыз байланыста дамыған, бұрын болған біртұтас ұлттық экономикалық кешен.

   Төртіншіден, экономикалық өзара байланыстың жоғары дәрежесі өнеркәсіптік шоғырлану аймақтарының (Украина мен Қазақстанның өнеркәсіптік ядросының Ресейге жақындығы) көршілестігі мен жақындығына байланысты.

   Осылайша, көршілік факторы кез-келген елдердің сыртқы байланыстарының кеңістіктік құрылымында маңызды рөл атқара алады, халықаралық ынтымақтастыққа айтарлықтай әсер етеді.

3 курс әлеуметтік жұмыс мамандығының студенті

Жақсылықова Шаттық

Жетекші Авсыдыкова Куралай

https://www.kaznu.kz/ru