Ислам мен ғылымдағы болмыстың орны

Тойғажинов Арсен, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, исламтану мамандығының 2-курс магистранты

Біз одан ДНҚ алғанда одағы білім 4 құрамдас бөлік пен тіректен тұратынына көз жеткіздік, олар:

1. Фитрат (табиғи болмыс, ақиқатқа деген талпыныс)

2. Ақыл (ақыли аксиомалар, заңдылықтар)

3. Сенімді оқиғалар, хабарлар(хадистер, мутатуатир хабарлар мен Құран мұғжизалары)

4. Жанасу сезімі (эмпирика), сезім мүшелері арқылы келген ақпарат

Ақаид Нәсәфия 29-бет

Осы 4 тірек пен одан шыққан тұжырымдардан ғайб(көзге көрінбейтін) әлемінің бар болуы туындайды.

Исламдағы ғылыми әдістерді құрайтын әрбір негізбен тірекке сәл ғана тоқталып өтейік.

Фитрат деген  ақиқатқа талпынып оны қабылдауға икемделген әр адамның бойындағы туа біткен болмыс.

Шейх Хамза Бакри(рахимаһуллаһ) тәждиду ғилмил кәлам лекцияларынан

Фытрат бұл адамға  енген күштер мен импульстар болып табылады. Оның іздері адамның өсу кезінде және оның қоршаған ортадағы өзара әрекеттесуінде көрінеді. Оны адамға қатысты  компьютерге арналған Операциялық жүйе ретінде  салыстыруға болады. Бұл операциялық жүйенің өздігінен жиналып, бір-біріне адамды қалыптастыруға көмектесетін  бөліктері бар.

Алланың Құранда айтқан аятына зер салайықшы:

‎لَقَدْ خَلَقْنَا ٱلْإِنسَٰنَ فِىٓ أَحْسَنِ تَقْوِيمٍۢ

“Ақиқатында, адамды ең көркем бейнеде жараттық”

Әдемі бейне/көрініс адамның мақсатын жүзеге асыру үшін табиғаттың қажетті бөліктерін қамтиды.

Бұл Мұса туралы әңгімеде де түсініледі:

قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى

(Мұса): “Раббымыз, әр нәрсеге бір бейне беріп, сонан соң оны тура жолға салған” деді.

Алла жол көрсеткендердің бірі – адам. Ол оны әдемі кейіпте жаратты және түзу жолмен жүргізді.

Біздің ғалымдардың фытратты түсіндіруде не айтқанын қарастырайық.

Фытрат –  адамның Құдай жаратқан және ол туралы туа біткен білім мен оған табынуға бейімділігін білдіретін ақиқатты білуге және оған жетуге деген табиғи күйі немесе туа біткен икемділігі.

Al-‘Asqalani, A. (2000). Fath al-Bari Sharh Sahih al-Bukhari. 3rd Edition. Riyadh: Dar al-Salam, p. 316.

Аллаһ осы түсініктердің барлығын жаңа туылған сәбидің бойына дүниеге келгенде өзінің ілім алу мен үйрену жолын бастауы үшін енгізді. Бұл тура жолдың бір түрі болып келеді.

Фытрат жайлы пайғамбарымыз Мұхаммед (Алланың игілігі мен сәлемі болсын) хадисінде былай деп айтты: “әр бала фытрат күйінде туылады. Содан кейін ата-анасы оны яһуди, христиан немесе отқа табынушы етеді…»

Sahih al–Bukhari, 1358

Бұл пайғамбарлық өсиет әр адамның бойында осындай туа біткен бейімділік бар екенін үйретеді. Бірақ сыртқы әсерлер адамды Құдай туралы туа біткен білім мен ақиқатты тұмшалау арқылы (затуманивать) сәйкес келмейтін сенімдер мен тәжірибелерді ұстанатын адамға айналдырады.

Имам Ғазали “фытрат – адамдар Құдайдың бар екендігі және біздің Оған ғибадат етуге Оның құқығы бар екендігі туралы ақиқатты табу үшін қолданатын құрал” деген. Сондай-ақ ол Құдай туралы білімді “әр адамның санасының тереңінде бар” деп тұжырымдады .

Al-Ghazali. (2007). Kimiya-e Saadat: Islamic Book Trust, p. 10.

Бұған қоса, фытрат Аллаһ Тағала адамда шындық пен ақиқатты қабылдау үшін, сондай-ақ осы адамгершілікті және мақсатты түсіну үшін салған туа біткен қасиет болып табылатынын айтуғаболады.

Қорытындылай келе фитрат мәселесін Уисам Черкавидің келесі түсіндірмемен аяқтауға болады: “Әрине, бұл [фытраттың] табиғи бейне немесе адамзатта жаратылған инстинкт екені сөзсіз. Бұл – бізге енгізілген терең сезімдер. Олар біздің ішімізде себепсіз әрі бекер емес, керісінше бұл әлемге сәйкес келетін табиғи шындық секілді”.

Farfur, M. S. (2010). The Beneficial Message and The Definitive Proof in The Study of Theology. Translation and notes by Wesam Charkawi. Auburn: Wesam Charkawi, pp. 85-86.