Ұмытылып бара жатқан салт-дәстүрлеріміз

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (kaznu.kz)

Әл Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті.

Философия және саясаттану факультеті.

Дінтану мамандығының 3 курс студенті Ибрагимқызы С.

Жетекшсі: Әлтаева Н. С.

Аннотация. Әдет — ғұрыптар мен дәстүрлерді сақтау — ата-бабаларыңызбен және өткеніңізбен байланыста болу және әлемде өз орныңызды табу тәсілі. Әдет-ғұрыптар мен дәстүрлердің арқасында адам тарих пен мәдениет туралы біледі, оның санасы ішінара өзгереді. Бұл ата — бабаларды құрметтеу және мұра-мәдениет пен дәстүрлердің болашақ ұрпаққа берілуін қамтамасыз ету тәсілі.

Иткөйлек

Дүние есігін ашқан сәбиге ең алғаш тігісін сыртына қаратып, киім тігіп кигізеді. Бұл киімнің атын «ит көйлек» немесе «ит жейде» деп атаған. Киімнің бұлай аталуы жайында мынадай қызық аңыз бар.

Тәңірі тағала адамның мүсінін жасағанда, оның кіндігінен алынған бір шөкім балшықтан итті жаратады. Иттің үнемі адамнан айырылмай, қайда барса да, иесінің мал-мүлкін қорып, адамға серік болып жүретін себебі сол екен. Кіндік балшығынан жаралған соң, алғашында оның терісі түксіз, жалаңаш болыпты.

Адам ата жаралған соң, оны қырық күн, қырық түн ит күзетіпті. Ібіліс Адамға жақын келіп:

– Тәңірі сені несіне жаратқан?! Түрің құрысын! – деп, Адамның бетіне түкіріп жібереді. Сол сәтте ит Адамды қорғап, Ібіліске тап береді. Ібіліс итке ашуланып, қаһарын төгеді. Ібілістің қаһары асып түсіп, ит тоңып өледі.

Хақ тағала иттің ерлігіне риза болып, оны қайта тірілтіп, денесін жүні қалың терімен қаптайды. Адамның шаңырағынан мекен береді. Ал Ібіліс Адам бетіне түкіргендіктен, адам әр түрлі кеселге шалдығатын болыпты.

Ит Адам ата мен Хауа ана жер бетіне түскен кезде де алғаш рет соларға сенімді серік болыпты. Оларды бәле-жаладан, қауіп-қатерден құтқарып, қорған болған екен.

Жаңа туған баланы да пәле-жәледен қорғасын деп ит көйлек кигізіп ырымдау содан қалыпты. Ит көйлекті бала қырқынан шыққанша кигізеді. Оны шыт, сиса, бәтес, бөз сияқты жұмсақ маталардан жасайды. Тысын сыртына қаратып, шетін бүкпей пішеді. Жағасын ойып, өңіріне баланың басын сыятындай етіп тік тілік жасайды.

Баланы қырқынан шығарғасын ит көйлекті далаға тастамайды. Дауға барған адамдар, жауға шапқан батырлар баласының ит жейдесін қойнына тығып, өзімен бірге ала жүрген. Себебі, «көйлек қауіп-қатерден, пәле-жаладан сақтайды» деп ырымдаған. Баласы жоқ әйелдерге ит көйлекті ырым етіп береді.

Сондай-ақ баланың өмірінің алғашқы 40 күнінде киген көйлектердің бірі ерекше ырым үшін пайдаланылған. Оған тәттілерді орап, ауыл итінің мойнына байлайтын. Осы сәтті тағатсыздана күткен балалар бірден итті ұстауға ұмтылады. Олар оның соңынан бүкіл ауыл болып жүгіреді және оны ұстап алып, тәттілерді өзара бөліседі. Оның үстіне ауылда баласыз келіншектер болса, бала-шағаға жүгіріп, түрлі тәттілер беріп, орнына иткөйлекті алатын. Мұндай көйлек сәттілік әкеледі және де олар да көп ұзамай бала туады деген сенім болған.

Мойын омыртқасы — болашақ некенің символы.

Үйлену тойының гүл шоғын қалыңдық лақтыратын дәстүрді бәрі біледі: қай қыз оны ұстап алса, сол бірінші үйленеді. Мұндай дәстүр ертедегі қазақтарда да болған, оған тек күйеу жігіт пен жас жігіттер қатысқан.

Қалыңдықты күйеу жігіттің киіз үйіне әкелгенде жас жұбайлар арнайы рәсім жасап, одан кейін күйеу жігітті құрметті орынға отырғызып, оған берілген еттен ас берілді. Қойдың мойын омыртқасынан бастап, оны жеп, сүйекті ақ матамен орау керек еді. Сонда жігіт сүйекті киіз үйдің үстінен лақтырып жібереді, ауылдың жас балалары сырттан ұстайтын: кім ұстаса, сол бірінші болып үйленетін.

Құпия белгілер бар орамалдар

Көбінесе некеге дейін қалыңдыққа деген көзқарас бір, содан кейін мүлдем басқа болады. Қазіргі уақытта қыз туыстарына оның қалай өмір сүретіні туралы оңай хабарлай алады. Ежелгі уақытта жас әйел бұл үшін жасырын амалдарды қолдануға мәжбүр болды.

Жастардың бірлескен өмірі басталғаннан кейін, қыздар ата-аналарына қандай да бір хабарды беруге тырысты, көбінесе олар кестеленген орамалдар болды. Құпия өнімдегі суретте болды: егер қой мүйізі кестеленген болса, тіпті ұқыпсыз болса — қыз ренжіді, ал егер орамал құстың тұмсығымен әдемі безендірілген болса — бәрі жақсы. Қуанышты жаңалықты алған қызының ата-анасы қошқарды сойып, дастархан басында жиналып, атап өтетін.