Латын графикасына енгізілген ережелерді сақтау.

Ереже түзуде ұлттық тілдің ерекшеліктері мен заңдылықтарына сəйкес болуы, дəстүрге айналған базалық нормалардың сақталуы, техникалық жақтан қолдануға оңтайлы, жинақы болуы, халық тілінің дыбыстық қор əлеуетінің кеңірек қамтылуы, жаһандану үрдісінде жазу-сызудың ұлттық сипатының сақталуы ерекше назарға алынды. Сонымен бірге бұған дейінгі жазу тəжірибесі, тұрақталған нормалары, латын негізді əліпбиді қолданған жəне қолдана бастаған түркітектес халықтардың емле тəжірибелері ескерілді Қосымшалар түбірдің соңғы буынындағы дауысты дыбыстың үндесіміне қарай не жуан, не жіңішке жалғанады.

 

Сөздің соңғы дыбысы қатаң болса, қосымшалар қатаңнан, ал дауысты, ұяң немесе үнді болса, қосымшалар ұяң не үндіден басталып жалғанады.

 

Түбірдің соңғы буынында үнді дауыссыз дыбыстан кейін тұрған y, i əріптері тəуелдік қосымшасы жалғанғанда түсіріліп жазылады.

Е с к е р т у. Мағынасына нұқсан келетін сөздерде y, i түсірілмей жазылады.

 

Соңғы буынында á əрпі жазылатын түбір сөздерге ашық дауыстылармен келетін қосымшалар ғана жуан жалғанады.

 

s, z, j дыбыстарына аяқталатын сөздерге s, sh дауыссыздарынан басталатын қосымша жалғанғанда, түбір сақталып жазылады.

 

n дыбысына аяқталатын сөздерге b, g, ǵ , m дауыссыздарынан басталатын қосымша жалғанғанда, түбірдің негізгі тұлғасы сақталып жазылады.

 

Сөз соңындағы k, q, p əріптері тəуелдік жалғауы немесе көсемшенің -а, -е, -ı жұрнағы жалғанғанда, g, ǵ , b ( ý) болып жазылады. Бірақ sap – sapy, sapynda, tarap – tarapy тəрізді сөздердің түбір тұлғасы сақталып жазылады.

 

Екінші сыңары basy, asy, aǵ asy, anasy тұлғаларымен келген біріккен сөздерде қосымша сөздің тəуелдік формасына жалғанады. Тəуелдік жалғауының ІІІ жағы жалғанбайды.

 

Түбір сөзге -hana, nama, -góı, -qoı, -kez, -kesh, -paz, -ger, -ker, -tal, -dar, -qor тəрізді араб, парсы тілінен енген жəне -kúnem, -niki (-diki, -tiki), -men (-ben, -pen) тəрізді төл қосымшалар сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарамай жалғанады.

 

 

Қысқарған сөздер емлесі.

 

Басқы əріптерінен қысқарған күрделі атаулар бас əріппен жазылады: EQYU (Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymy); AQ (Aksıonerlik qoǵam); AAQ (Ashyq aksıonerlik qoǵam); JShS (Jaýapkershiligi shekteýli seriktestik); DDSU (Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy). Қосымшалар қысқарған сөздің айтылу заңдылықтарына сəйкес дефис арқылы жазылады: EQYU-ǵa; ЕO-ǵa; JShS-nyń , JShS-ǵa; AQ-nyń ; DDSU-ǵa; TMD-ǵa, MKK-ge. Бірақ AQSh-qa деп жазылады.

Ағылшын тіліндегі атауы бойынша қысқарған əлемдік мəртебесі жоғары халықаралық ұйым атаулары түпнұсқа тіліндегідей жазылады: UNESСO, USAID, NATO, EXPO. Қосымшалар қысқарған сөздің айтылуына қарай дефис арқылы жалғанады: UNESСO-nyń , -ǵa; USAID-tyń, -qa; NATO-nyń, -ǵa; EXPO-nyń, -ǵa.

Аралас қысқарған сөздер төмендегідей жазылады: QazUÝ (Qazaq ulttyq ýnıversıteti); Eýroodaq (Eýropalyq odaq). Қосымшалар соңғы буынға үндесіп жалғанады: QazUÝ -dyń, -ǵa; Eýroodaq-tyń,-qa.

 

 

 

Вам может также понравиться...

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *