Қаныш Сәтбаевтың 125 жылдығы: Ұлы ғалым және ұлт мақтанышы
Қаныш Сәтбаевтың 125 жылдығы: Ұлы ғалым және ұлт мақтанышы
2024 жылы қазақтың көрнекті ғалымы, геология саласының негізін қалаушысы, алғашқы академик Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың туғанына 125 жыл толады. Бұл мерейтой – қазақ ғылымының дамуына өлшеусіз үлес қосқан тұлғаны еске алып, оның мұраларын насихаттайтын ерекше тарихи кезең. Қаныш Сәтбаев тек ғалым емес, сонымен қатар Қазақстанның ғылым мен өндіріс саласындағы серпінді дамуының символы болды.
Қаныш Сәтбаевтың өмірі мен алғашқы қадамдары
Қаныш Сәтбаев 1899 жылы Баянауыл өңірінде дүниеге келген. Оның есімі туған жері мен халқына деген шексіз сүйіспеншілік пен еңбекқорлықтың үлгісі болып табылады. Жас кезінде ауыл мектебінде білім алған ол, кейін Семей мұғалімдер семинариясында оқыды.
1921 жылы Томск технологиялық институтына түсіп, геология саласы бойынша білім алды. Студенттік жылдары ол пайдалы қазбаларды зерттеуге деген қызығушылық танытып, болашақта Қазақстанның минералдық ресурстарын зерттеуге өз өмірін арнайтынын анықтады.
Қазақстанның минералдық ресурстарын зерттеудегі рөлі
Қаныш Сәтбаевтың еңбегі Қазақстанның минералдық қазба байлықтарын зерттеуден басталды. Ол Қарсақбай, Жезқазған, Қарағанды аймақтарындағы пайдалы қазбаларды ашып, олардың экономикалық және өндірістік маңыздылығын дәлелдеді.
Әсіресе, Жезқазған кен орнын зерттеу оның ең үлкен жетістігі болып табылады. Бұл аймақтағы мыс қорларының молдығы Қазақстанның металлургия саласының дамуына серпін берді. Сәтбаевтың жетекшілігімен Жезқазған өңірінде ғылыми-өндірістік кешен құрылып, ол Қазақстанның индустриялық дамуындағы басты факторға айналды.
Оның геология саласындағы зерттеулері Қазақстанның экономикалық дамуын айқындады. Сәтбаев Қазақстанның картаға түсірілген минералдық байлықтар жүйесін жасауға атсалысты, бұл еңбек ғалымның ғылыми көкжиегін кеңейтті.
Ғылыми және ұйымдастырушылық қызметі
1946 жылы Қаныш Сәтбаев Қазақстан Ғылым Академиясының тұңғыш президенті болып сайланды. Бұл оның ғылыми және ұйымдастырушылық қабілетінің жоғары деңгейде екенін көрсетті. Академияның негізін қалаушы ретінде ол ғылыми зерттеулерді ұйымдастырып, жас ғалымдарды тәрбиелеуге ерекше көңіл бөлді.
Сәтбаевтың бастамасымен Қазақстанда бірнеше ғылыми институттар мен зерттеу орталықтары ашылды. Ол тек геология саласында ғана емес, сонымен қатар ғылымның басқа да бағыттарында зерттеулер жүргізуге қолдау көрсетті. Бұл қадам Қазақстан ғылымының дамуына үлкен ықпал етті.
Қоғамдық және мәдени қызметі
Қаныш Сәтбаев ғылыммен ғана шектелмей, қазақ мәдениеті мен әдебиетінің дамуына да ерекше көңіл бөлді. Ол Абайдың шығармаларын зерттеп, оның мұрасын насихаттауға үлес қосты. Сонымен қатар, Сәтбаев ұлттық мәдениетті сақтау және дамыту мәселелеріне назар аударып, осы бағытта көптеген бастамалар көтерді.
Сәтбаевтың мұрасы және оның қазіргі маңызы
Қаныш Сәтбаевтың 125 жылдық мерейтойы – ұлы ғалымның мұрасына қайта оралып, оның идеяларының қазіргі заманға сай келетіндігін түсінуге мүмкіндік береді. Бүгінде оның еңбектері геология, экономика, білім беру және ғылым салаларында өзектілігін жоғалтқан жоқ.
Қазақстанның ғылыми әлеуетін дамытуда Сәтбаевтың рөлі ерекше. Оның ғылымға қосқан үлесі арқылы елдің табиғи ресурстарын тиімді пайдалануға жол ашылды. Оның өмірі мен қызметі жас ұрпақ үшін нағыз еңбекқорлық пен патриотизмнің үлгісі болып қала береді.
Қаныш Сәтбаев – тек қана қазақ халқының емес, бүкіл адамзаттың мақтанышы. Оның есімі Қазақстан ғылымының тарихында мәңгілікке жазылған. 125 жылдық мерейтой ғалымның өмірі мен шығармашылығын насихаттау арқылы жас ұрпақты ғылымға баулуға және ұлттық құндылықтарды бағалауға үндейді.
Қаныш Сәтбаевтың өмір жолы – адалдық пен еңбектің, білім мен ғылымға деген шексіз сүйіспеншіліктің айқын дәлелі. Оның мұрасы болашақ ұрпақ үшін баға жетпес құндылық болып қала бермек.
Толқынқызы Мәдина География және табиғатты пайдалану факультеті, Табиғи- техногендік қауіп-қатерлер, 1-курс студенті
Джолдыбаева У.М. – тарих ғылымдарының кандидаты, доцент
