Сақтар туралы тарихи мәліметтер
Сыныбы: 5-сынып Қазақстан тарихы Сабақтың тақырыбы: Қандай дереккөздер сақтар туралы мәлімет береді? Сабақтың мақсаты: 5.3.1.1 – картадан тайпалық одақтардың орналасуын көрсету ; 5.3.1.2 – ежелгі мемлекеттік бірлестіктердің құрылуын білу ; сақтар туралы тарихи деректер,сақтардың мекендеген жері, сақ қоғамы туралы жалпы білім беру. Сабақтың міндеттері: А) оқушыларға сақ туралы алғаш мәліметтер, сақ тайпаларының қоныстауы, сақ қоғамы туралы мәліметпен таныстыру; Ә) қазақ халқының тарихы бойынша білімдерін толықтыру, оқушының қосымша деректерді тауып пайдалану, ой-өрісін, ойлау, сөйлеу қабілетін, өз бетімен жұмыстану дағдысын дамыту; Б) оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, оқушыларды өз елінің тарихи құндылықтарын құрметтеуге үйрету, елін, жерін сүйетін отансүйгіш, дарынды ұрпақ тәрбиелеу. Сабақтың түрі: жаңа сабақ Сабақтың әдісі-тәсілі: сұрақ-жауап, әңгімелесу, топпен жұмыс, картамен жұмыс. Сабақтың көрнекілігі мен жабдығы: тақырыптық карта, кесте, сақтар туралы суреттер. Пәнаралық байланыс: география. Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі: А)оқушыларды түгендеу; Ә)оқушыларды сабаққа қызығушылығын арттыру . Шаттық шеңбері: Топқа Т, Х, П әріптерімен бөлу. Сақтар-біздің бабамыз, Ақыл-ойлы данамыз Тарихи дерек іздеп біз, Көне дәуір тамырын, Терең іздеп табамыз. 1 – топ: «Тиграхауда» Ұраны: «Шошақ бөрікті қазақпыз» Жасыл түс Еркежан 2 – топ: «Парадарайа» Ұраны: «Сақ атымыз жария. Көңіліміз дария» қызыл түс Нұралы
3 – топ: «Хаумаварга» Ұраны: «Хаома сусынын дайындар, шөліңізді қандырар”. көк түс Айсара ІІ. Үй тапсырмасын пысықтау: “Суретті сұраққа-жауап” Әр топқа сурет беріледі.
Үй тапсырмасын қорытындылайды. ІІ. Жаңа сабақ: Мұғалімнің кіріспе сөзі.
- Тәуелсіздік! Осы киелі ұғымды ата – бабаларымыз ғасырлар бойы, асыл арманы, азаттық жолында құрбан болған талай боздақтардың ұрпақтарына қалдырған аманаты екені сөзсіз. Елбасымыз Н.Назарбаев «Халық кешпейтін бір – ақ нәрсе бар: ол елдің басына зарықтырып бақ болып қонған бақыт құсы – Тәуелсіздіктен айырылғанды кешпейді» деп айтуы да бекерден – бекер емес
- кімдер? Білеміз бе? (Оқушылар пікірі тыңдалады) Олардың есімі алтын әріптермен жазылып, мәңгілік тарихта, біздің жадымызда қалмақ. Осындай ержүрек, қайраткер, батыл қолбасшылар сақ тайпаларында болған. Олар ел тәуелсіздігі үшін күрескен. Өз елінің тәуелсіздігін алу үшін елін, жерін, дұшпандарынан алып қалу үшін ерліктерін көрсете отырып, батыл да ержүрек атанған сақ көсемдері де болды. Зерттеушілерге сақтар туралы мәліметтер беретін ежелгі мәтіндердің екі тобы белгілі. Олар: парсы патшаларының тастағы сына жазбалары және грек-рим авторларының шығармалары.Парсы патшалары Дарий мен Ксеркстің бұйрығымен жазылған мәтіндер мен грек және латын тіліндегі деректердің арасынан Геродот пен Страбон айтуға болады. Сақтар б.з.д. І мыңжылдықта Орта Азия мен Қазақстан жерін мекен еткен ежелгі тайпа. Олар ежелгі дүние өркениеттерімен қарым-қатынас жасаған.
- Жаңа сабаққа көңілдерін аударту үшін “Кинометафора” әдісі. (5 минут)
1.Не байқадыңыздар?
2.Қандай ақпарат ала алдыңыздар?
3.Сақ тайпасының әлеуметтік құрылымы жайында қандай ой туындады?
- Т 1: «Кластер» әдісі. Топтық жұмыс. (5 минут).
- Мақсаты: Идеялар мен ақпараттардың арасындағы байланыстарды жинақтап,тұжырымдайды.
- “Сақ тайпасы туарлы мәліметтерді анықтайды.”
- Берілген мәтіннен керекті деректерді, терминдерді анықтау үшін “Түртіп алу стратегиясын” қолданады.
І – топ. Сақ атауының мағынасы . Сақ әйелдерінің қоғамдағы беделі. ІІ-топ. Сақ тайпаларының қоныстануы. Жылжымалы картамен жұмыс. ІІІ-топ. Сақ қоғамы сипаттау.
- Дескриптор:
- Тарихи дерек көзіне сүйене отырып, сақ тайпасының атауының мағынасын табады.
- Сақ тайпаларының қоныстанған жерін анықтайды.
- Сақ қоғамында өмір сүретін халықтың әлеметтік орынның сипаттайды.
І топ. Ақпарат көзі. «Сақ» сөзінің мағынасы парсы жазбаларында «құдіретті еркектер » деп түсіндіреді, ал иран жазбаларында «жүйрік атты тулар»дейді.Ежелгі грек авторлары сақтарды «азиялық скифтер»деп атады.Грек авторлары Ктесий «сақ әйелдері ержүрек келеді,соғыс қаупі төнгенде ерлеріне көмек көрсетіп,ұрысқа араласады»деп баяндайды.
- Сақ тайпаларының қоныстануы:
| № | Сақ топтарының аты | Мекендері |
| Теңіздің арғы жағындағы сақтар
(парадарайа) |
Қара теңіздің солтүстігі, Арал теңізінің маңында,Сырдария мен Әмударияның төменгі ағысында | |
| 2 | Шошақ бөрік киетін сақтар
(тиграхауда) |
Сырдарияның орта ағысы,Тянь-Шаньда,Жетісуда |
| 3 | Хаома сусынын дайындайтын сақтар(хаумаварага) | Мурғаб аңғарында өмір сүрді |
Арал теңізінің сотүстік-шығыс жағасын мекендеген сақ тайпаларын жазба деректерде дайлар,аргипейлер,исседон,массагеттер деп атайды.Бұл тайпалар Қазақстанның Орал тауының оңтүстік өңірлерінде, Солтүстік, Орталық аймақтарында мекендеген . Сақ қоғамы жауынгерлер,абыздар,малшылар мен егіншілер деп аталатын үш топтан тұрады.Жауынгерлерге ежелгі үнді-ирандық тілінде «ратайштар»,яғни «арбада тұрғандар» деп атаған. Абыздардың танымал белгісі болып тостаған мен айрықша бас киімдері саналады. Малшылар мен егіншілердің «сегізаяқты» деп аталатындары да болған. Бұл соқаға жегетін екі өгізі барлар дегенді білдіреді. Сақ жауынгерлері қызыл және сары-қызыл,абыздары ақ,ал малшылар мен егіншілер сары мен көк түсті киімдер киген. Сақ қоғамында әйелдерді құрметтеп,қастерлеген,сыйлаған.Сақ әйелдері тайпа көсемі болып та сайланатын.Мысалы,сақтарды патшайым Томирис басқарды. Гректерді сақтарды аса жоғары құрметтеп,оларды әлемге ең әділ,ең шыншыл халық деп есептеген. Ежелгі грек географы Страбонның айтуынша,сақтар жақсы шбандоздар болған.Олар «садақпен,қылышпен және қола балталармен қарулаған,сауыт киген». Сақ қоғамы (мүлік теңсіздігі)
1-топ: жауынгерлер («ратайштар», «арбада тұрғандар» деп атаған) қызыл түсті киім киген.
2-топ:абыздар (танымал белгісі – тостаған мен айрықша бас киімі болған) ақ түсті киім киген.
3-топ: қауым мүшелері («сегізаяқтылар» деп атаған, бұл соқаға жегетін екі өгізі бар дегенді білдіреді) сары,көк түсті киім киген.
Т 2. 1. С Ә Й К Е С Т Е Н Д І Р У Т Е С Т С І.
Тиграхауда сақтары мекендейді Егіншілер мен малшылар
Қызыл түсті киімін киген Жетісу Ежелгі грек авторлары сақтарды Жауынгерлер Сегіз аяқтылар деп Азиялық скифтер
- топ. Тарихи сынақ хат. Берілген мәтінді қажетті сөздермен толтыру. 1. Грек авторлары сақтарды “дұшпанға қатал, досқа адал” болған деп суреттейді. 2. Жетісу жерін мекедеген тиграхауда сақтары болып табылады. 3. Римнің атақты шешені Цицерон Геродотты “Тарих атасы” деп атаған . 3.топ. Сандар сөйлету. 1. Қазақстан аумағын б.з.д. І мың жылдықта сақ тайпасы пайда болып,өмір сүрген. 2. Геродоттың б.з.д. Ү ғ жазылған “Тарих” атты еңбегі ерекше тарихи құнды мәліметтер береді. 3. б.з.д. 484-б.з.д. 425 жж грек таришысы Геродот өмір сүрген. Т3. Жеке жұмыс. Симантикалық карта. Мағынасын ажырату + –
| Шаруашылығы | Территориясы | Сақ атауы | |
| 1.Тиграхауда | |||
| 2.Жетісу | |||
| 3.Көшпелі және отырықшы | |||
| 4Мал шаруашылығы | |||
| 5.Хаумоварга | |||
| 6. Парадарайа |
Ү. Сабақты бекіту: Анаграмма шешу: Д А И Т А Х Р А Г У-тиграхауда Т Е Р О Г О Д-Геродот а қ с-сақ Ы Б А З-абыз С А С Т Е Г М А-массагет А у м а х г а в а р-хаумаварга ҮІ. Қорытынды:”Жұмбақтар шешу…” Қадам бас алға сүрінбей Болашақ кілті білімде Қандай мағына береді Сақ сөзі парсы тілінде (құдіретті еркектер) Басына кешкен сақтар Тарихшы тізіп ақтарды. Кімдер деп тағы атады. Грек Геродот сақтарды (массагеттер) Арайлап таң атады Маужырап күні батады. Түйе сүті балмен тең Сақтар қалай атады. (шұбат ) Рефлексия:” Әріпті сөз” жаңа сабақ бойы алған білімдерін қорытындылайды. Үй тапсырмасы: Оқу. Сақтар туралы реферат жазу. Ребус құрастыру
