Автор: Эрмухамедова Асема
Қазақ анимациясы: ұлттық стиль мен заманауи технологиялар
Қазіргі кезеңде визуалды мəдениет қоғам санасына тікелей əсер ететін
факторлардың біріне айналды. Əсіресе жас ұрпақтың дүниетанымы мен ұлттық
санасының қалыптасуында анимация өнерінің рөлі ерекше. Қазақ анимациясы —
тəуелсіздік алғаннан кейін жаңа серпін алып, ұлттық болмысты, фольклор мен дəстүрді
заманауи тəсілдер арқылы жеткізудің тиімді тетігіне айналды.
Қазақ анимациясының тарихи даму кезеңдері:
Қазақ анимациясы ХХ ғасырдың ортасынан бастап қалыптаса бастады. Алғашқы
туындылардың бірі — “Қарлығаштың құйрығы неге айыр?” (1967 ж., реж. Əмен
Қайдаров) — қазақ анимация өнерінің іргетасын қалаған шығарма болды. Бұл
туындыда қазақ ертегісінің мазмұны, дəстүрлі бояу түс гаммасы, ұлттық кейіпкерлер
мен пейзаж арқылы көрерменге жақын образдар ұсынылды.
1990-жылдардағы тоқырау кезеңінен кейінгі жаңа серпін тəуелсіздікпен бірге қайта
жанданды. Қазіргі таңда анимация ұлттық идеяны, мəдени құндылықтарды
глобализация жағдайында сақтап қалу құралы болып отыр.
Ұлттық стиль: мазмұн мен форма:
Ұлттық стиль тек дəстүрлі киімдер мен ою-өрнектерден тұрмайды. Ол — ұлттық
дүниетаным, салт-дəстүр, аңыз-əпсана, тілдік ерекшеліктер, қазақы мінез-құлық,
табиғатқа қатынас, т.б. кешенді сипат. Мысалы, “Ер Төстік”, “Алтын сақа”, “Момын мен
Момын емес” мультфильмдерінде кейіпкерлердің сөйлеу тілі, сюжет құрылымы, қазақ
фольклорына тəн символика анық байқалады. Ұлттық стиль арқылы анимация тек
қызықты оқиға емес, мəдени кодты жеткізетін құралға айналады.
Заманауи технологиялардың рөлі:
XXI ғасырдағы анимация сандық технологияларсыз өмір сүре алмайды. Бүгінде 2D
жəне 3D графика, компьютерлік анимация, визуалды эффектілер, дыбыс синхрондау,
интерактивті интерфейстер кеңінен қолданылуда.
“Мұзбалақ” (2018) мультфильмі осының айқын дəлелі. Заманауи графикалық тəсілдер
мен ұлттық идеяның тоғысуы арқылы фильм халықаралық сапаға жақын өнім болып
шықты. Мұнда бүркіт бейнесі — қазақтың еркіндік пен тектілік символы ретінде
ұсынылған.
Ұлт пен технология: қарама-қайшылық па, əлде үндестік пе?
Көп жағдайда «технология — батыстық», «ұлттық стиль — дəстүршіл» деген түсінік
қалыптасқан. Алайда қазіргі қазақ анимациясы осы екі ұғымның үйлесімділігін
дəлелдеп отыр. Ұлттық идея заманауи құралмен жеткізілсе ғана жас ұрпаққа тартымды
əрі түсінікті болмақ.
Жапония, Корея, Қытай анимациясы — ұлттық стиль мен технологияның бірігуі
арқасында əлемдік нарықта танымал болды. Қазақ анимациясы да осы бағытты
ұстанса, ұлттық мəдениеттің жаһандық деңгейге шығуына жол ашады.
Қазақ анимациясы — ұлттық рухты сақтаудың, балаларға қазақи тəрбие мен танымды
сіңірудің ең заманауи əрі тиімді жолдарының бірі. Бұл салада ұлттық стиль мен
заманауи технологияны ұштастыра білу — уақыт талабы. Сондықтан анимация тек
өнер емес, стратегиялық мəдени құрал ретінде бағалануы тиіс.