Қатты денелердiң балқуы және қатаюы, балқу температурасы, меншiктi балқу жылуы

Сабақтақырыбы

Қатты денелердiң балқуы және қатаюы, балқу температурасы, меншiктi балқу жылуы

пән мұғалімі: Қосбармақова Бибігүл

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

.8.3.1.4 молекула-кинетикалық теория  негізінде қатты күйден сұйыққа және кері айналуды  сипаттау;

8.3.2.10 балқу/кристалдану  кезіндегі жұтылатын/бөлінетін  жылу мөлшерінің формуласын есептер шығаруға қолдану;

8.3.2.11 заттың балқу және қатаю үдерісі  кезіндегі температураның уақытқа тәуелділік графигін талдау;

Сабақмақсаттары

Барлықоқушылар:

Балқужәне кристалдану процесстерінажыратабілу .

Оқушылардың басым бөлігі:

Балқу, балқу температурасы, меншікті балқу жылуы ұғымдарын меңгеру..

Кейбір оқушылар:

Білімді сыныптастарына түсіндіріп оқулықтан тыс ресурстар қоса алады.

– балқу мен кристалдану  арасындағы айырмашылықты бөлшек деңгейінде анықтай алатынын (өз суреттері негізінде) көрсете алатын болса

Балқу температурасын білу.

– Меншiктi балқу жылуы  процесінің мәнін ашады.

– Білімдерін жетілдіреді, ізденеді, көзқарастарын кеңейтеді

Үй жұмысын қайталау        Сәйкестендіру кестесін толтыру

Тілдікмақсаттар

Балқудегеніміз …………………

Кристалданудегеніміз……………………..

Балқудыңкристалдануданайырмашылығы……………

Құндылықтардыдарыту

Сабақ барысында оқушылар балқу, кристалдану туралы өз пікірлерін білдіргенде бір бірінің  айтылған пікірлеірмен келісіп, дұрыс болмаған жағдайда онымен келіспейтіндігін айта отырып өз пікірін ұсына алу.

 Өмір бойы білім алуға зейінін аудару.

Сабақта негізгі құндылықтарды ескеру:

–қазақстандық патриотизм және азаматтық жауапкершілік;

– ынтымақтастық;

– еңбек және шығармашылық; .

Пәнаралықбайланыстар

Матеметикапәніменесептершығаруарқылы, графикпенжұмысбарысын,химия,биология  пәдеріменбайланысорнатамыз .

АКТ қолдану дағдылары

Интерактивтітақта, үйдетапсырмалардыорындаубарысындақажеттімәліметтердікөрсетілгенсайттарды көрсету,тәдірибе жасау дағдыларынқалыптастыру

Бастапқы білім

Отын энергиясы. Отынның меншікті жану жылуы. Есептер шығару

Сабақбарысы

Сабақтыңжоспарланғанкезеңдері

Сабақтағыжоспарланғаніс-әрекет

Ресурстар

Сабақтың басы

 3 мин

10 мин

     6 мин

      10 мин

    20 мин

Сәлемдесу

Оқушылар отырмас бұрын топқа бөлу: кабинетте ілулі тұрған суреттерді алу және сурет туралы бір сөйлеммен не көрсетілгенін айту. Суреттер бойынша оқушыларды 3 топқа бөлу: теоретиктер, зерттеушілер, математиктер.

Бүгінгі сабақтың тақырыбы қандай деп ойлайсыңдар?

Қандай мақсат қоямыз?

Мақсат қойылғаннан кейін оқушылар топпен жұмыс жасайды

Теоретиктер: балқу және кристалдану дегеніміз не? Меншікті балқу жылуы дегеніміз не? Өлшем бірлігі қандай? Балқу кезіндегі жылу мөлшерінің өрнегі қандай? Балқу температурасы дегеніміз не?

Зерттеушілер: мұздың суға еруін бақылаңыз, графикті түсіндіріңіз.

Математиктер: балқу немесе қатаюға арналған бір есепті мысал қарастырып шешу жолын ұсыныңыз.

Қорғайды, мұғалім әр топ мәліметтеріне баға береді.

Глоссарий quizlette құрылған тестке жауап беріп, ағылшын тілінде тыңдау терминдерді.

1.  Заттың агрегаттық күйлері дегеніміз не? Олардың молекулалық құрылымдарына қандай?

2.   Заттың сұйық күйден қатты күйге айналу процесі, балқу кезіндегі температурасы қалай бақыланады?  Процесті сипаттау. Балқу кезінде отынның энергиясы не үшін жұмсалады?

3.   Заттың қатты күйден сұйық күйге айналу процесі, қатаю кезіндегі температурасы қалай бақыланады?  Процесті толық сипаттау. ҚД мен аморфты денелердің арасындағы негізгі айырмашылық.

Әрі қарай сабақтың міндеті мен мазмұнын айқындап, проблемалық ашық сұрақ қоямын:   Кристалл денелердің балқуы және қатаюы кезінде олардың температурасы неліктен өзгермейді?  Балқу кезінде отынның энергиясы не үшін жұмсалады?

Қығушылығын ояту

Сурет бойынша ой қозғауда топтық жұмыс жасайды. Сурет бойынша білімдерін білдіреді, ойларын ашық айтады, топта талдау жасайды, жұптастық әрекет орын алады, жаңа пікірлер қозғайды. Өз ойларын қағазда жазады

.Үйтапсырмасынсұрау(5  минут)

1.      Энергия дегеніміз не?

2.      Энергияныңсақталужәнетүрленузаңықалайтұжырымдалады?

3.      Энергияныңсақталуыдегендіқалайтүсінесіңдер?

. Талқылауүшінсұрақтарберіледі(2 минут)

1.      Заткүйлерідегенсөздіқалайтүсінесіңдер?

2.      Олай  болса заттың қандай күйлері болады?

             3      Балқу және қатаю дегенді қалай түсінесіңдер

І тапсырма Заттардың балқу температурасы  графигі көрсетіледі

1. Мыс, қалайы, шойын  қандай температурада қатаяды?
2. Көрсетілген кестеде қандай заттың балқу температурасы ең жоғары, ең төмен?

     3 Мыс ыдыста қалайыны балқытуға бола ма?

ІІ тапсырма график беріледі

Берілген график бойынша әр бөлікте қандай құбылыс болып жатқанын айтып бер және қандай зат?

ІІІ тапсырма

-10⁰С кезіндегі мұзды қыздырады, нәтижесінде мұз еріп  температурасы 20⁰С су пайда болады. Айтылған процесстерді графикалық түрде кескіндеңдер және жылу мөлшерін есептеңдер.

Жауабы:

https://quizlet.com/94898720/flash-cards/

http://interneturok.ru/ru/school/physics/8-klass/bagregatnye-sostoyaniya-vewestvab/plavlenie-i-otverdevanie-kristallicheskih-tel-grafik-plavleniya-i-otverdevaniya?seconds=0&chapter_id=105

Сабақтыңортасы

18  мин

15 мин

2 мин

Кирик Л.К 8 сынып өзіндік жұмыс №9 «Есептер жинағы» деңгейлік есептер шығарады.

Балқу — қатты кристалдық заттың сұйық күйге ауысуы  Белгілі бір сыртқы қысымда қатты заттың сұйық күйге ауысу температурасы балқу температурасы деп, ал тұрақты қысымда қатты  затты толықтай сұйық күйге ауыстыруға қажет жылу мөлшері балқу жылуы деп аталады. Балқу температурасы сыртқы қысымға тәуелді.Қалыпты атмосфералық қысымдағы (1013, 25 гПа немесе 760 мм сын. бағ.) Балқу температурасын балқу нүктесі деп атайды. Таза металдардың ішінде вольфрамның балқу температурасы ең жоғары (3410°С), алсынаптың балқу температурасы ең төмен (- 38, 9°С). Ерекше қиын балқитын қосылыстарға: TіN (3200°C), HfN (3580°C), TaC (4070°C), HfC (4160°C), т. б. жатады.
– Кристалл денелердің балқу және қатаю графигін талдау.(39 – сурет)
– Кристалл денелердің балку және қатаю температураларының бір мәнді болуы.
– Балқу және қатаю кезіндегі ішкі энергияның өзгеруі.
– Меншікті балқу жылуы, физикалық мағынасы, өлшем бірлігі (4 – кестемен жұмыс).
– Заттың сұйық күйінде(балқу темпсратурасында) ішкі знергиясының жоғары болуы.

Оқушылар күннің жады мен сабақтың тақырыбын жазады. Бұл сұраққа жауап беру үшін 4 топқа тапсырма беріледі, әр  топ берілген тапсырма бойынша жұмыстанып, өз постерлерін қорғайды.

Тапсырма № 2. “Инсерт”әдісі

І топ: Мұзға берілген энергияның қайда жұмсалатынын қарастыратын тәжірибені сипаттап, баяндау;

ІІ топ: Қатты денелердің балқуы  дегеніміз қалай жүреді,  не себепті кейбір заттар төменгі температурада, ал басқалары жоғары температурада балқиды?

ІІІ топ:  Қатты денелердің қатаюы  дегеніміз қалай жүреді, аморфты денелердің қатты денелерден негізгі айырмашылығы? Балқу мен қатаю арасында ұқсастықтары бар ма?

ІV топ: Ас тұзын суда еріткенде ерітіндінің температурасы төмендейді. Оның себебі неде? Оқушылардың берген жауабынан кейін айтылғандарды жинақтап,  жаңа тақырып бойынша “ Балқу температурасы.  Меншiктi балқу жылуы ”атты электронды оқулықтан 

Бастапқы деңгей

1. Спирт қандай температурада қатаяды?
2. Алюминий ыдыста мыс кесегін балқытуға бола ма?
3. Көрсетілген кестеде қандай заттың балқу температурасы ең жоғары?
4. Неліктен суық өңірлердің ауа температурасын өлшеу үшін сынаптық термометрлердің  орнына спирттік  термометрлерді қолданады?
5. 1000 ⁰С температурада күміс пен вольфрам қандай күйде (қатты  немесе сұйық) болады?
6. Мыс ыдыста қандай металдарды балқытуға болады? 2-3 мысал келтіріңдер.
7. Көрсетілген кесте бойынша қандай заттар 0 ⁰С-ден төмен температурада балқиды?
8. Мыс ыдыста қалайыны балқытуға болады?
9. Көрсетілген кестеде қандай заттардың балқу температурасы ең төмен?
10. Алюминий ыдыста мырышты балқытуға бола ма?

Орта деңгей

1.      Бастапқы температурасы 32⁰С , массасы 100 г қалайыны балқыту үшін қанша жылу мөлшері қажет?

2.      10⁰С температурада  алынған, 2 л суды мұзға айналдырғанда қанша жылу мөлшері бөлінеді?

Жоғары деңгей

1. Сыйымдылығы 100 л, температурасы 30 ⁰С ванна дайындау үшін, температурасы 80⁰С су және температурасы -20⁰С мұз пайдаланылды. Ванна дайындау үшін қолданылған мұздың массасын анықтаңдар.

Кім шапшаң” ойыны

Оқушыларға интербелсенді тақтадан мынадай тапсырмалар беріледі. Әр топ тапсырманы бір-бірімен жарыса орындайды.

Тапсырма № 3.

Төмендегі  балқу температурасы, меншiктi балқу жылуына есептер берілген, соны физикалық жолменталдап, шығарылу жолын көрсету керек.

Оқулықпен жұмыс, 9 жаттығу (1,2,4,6)

І топ:   Температурасы 20⁰С болатын 2000 кг шойын балқыту пешіне салынған. Оны балқытуға қанша жылу мөлшері жұмсалады? Осы жылу мөлшері есебінен 0⁰С – та алынған қанша мұзды ерітуге болады?

ІІ топ:0⁰С  -тағы массасы 2 кг мұзды суға айналдыру үшін қанша жылу мөлшері қажет?

IIІ топ: Балқу температурасында алынған 100 кг темірді сұйық күйге айналдыру үшін қажетті энергияны анықтаңдар?

ІV топ :  0⁰С – тағы су және онымен массасы бірдей мұздың қайсысы суды көбірек суытады? 

Жаттығу және тапсырмалар. 
1 топ. Су, мұз, немесе су буының массалары бірдей болса, олардың қайсысының ішкі энергиясы ең көп болады? 
2 топ.Бірдей температурада қатқан мұз бен қардың қайсысы жақсы тоңазытқыш бола алады? 
3 топ. Неліктен суық аймақтарда ауа температурасын өлшеу үшін сынап емес спиртті термометрді пайдаланады?/8 мин/ 
5-тапсырма. 
Эксперименттіктапсырма орындау 
1 топ 
Балауыздың неліктен балқығанын түсіндіріңдер 
2 топ 
Балуыздың балқу және қатаю температурасын салыстырыңдар 
3 топ. 
Термометрдің көрсетуін жазып отырыңдар / 8 мин/ 

Бағалау.Бағалау парағына топ басшысы жауап берген оқушыларды бағалайды.

Қалыптастырушы бақылау жұмысы

1. Бір бөлік сәйкес келеді, температура   __________⁰С

                                    жылу мөлшері    __________ кДж  

2. Балқу температурасы ___________⁰С,     қандай зат _________________
3. Температуралар айырымы _______________⁰С
4. Температураны көтеруге (түсіруге) кеткен жылу мөлшері ___________кДж
5. Масса ___________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________ г

6. Тек балқуға (қатаюға) кеткен жылу мөлшері___________________кДж
7. Балқыған (қатайған) зат массасы _____________г
8. Құймадағы қатты зат массасы______________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________г

Өзара бағалау

Сабақтың соңы

5 мин

“Адасқан сөзді тап” ойыны:

І топ: Кристалдар – атомдары немесе молекулалары реттелiп орналасқан және периодты түрде қайталанып тұратын iшкi структурасын түзетiн қатты денелер

Кристалдық тор – бөлшектердiң орналасуының салыстырмалы түрде орныққан скелетi.

ІІ топ: Бу – буланудың әсерiнен пайда болатын газ

Буға айналу – Заттың сұйық күйден газ күйiне өту процесi

ІІІ топ: Кристалдық торлардың түйiндерi – кристалдық торлардың орналасқан орындары.

Балқу – заттың қатты кристалдық күйден сұйық күйге өтуi.

ІV топДинамикалық тепе-теңдiк – булану процесi мен конденсация процесi бiрiн-бiрi толықтыратын  жағдай(күй).

Сабақты қорытындылауБекіту сұрақтары:

– « Меншікті балқу жылуы» дегеніміз не? Ол қандай әріппен белгіленеді? Қандай өлшем бірлікпен өлшенеді?

– Массасы  m кристалл денені балқу температурасында сұйыққа айналдыру үшін қажетті жылу мөлшерін қандай формуламен есептеуге болады?

– Сұйық күйдегі су  молекуласының құрылысы мен қасиеттері қандай?

2)Бағалау: Сабақ барысындағы жұмыстары бойынша, сабақ критерийлеріне сәйкес оқушыларды бағалап отырған топ басшылары өз бағаларын айтады, сыныппен кеңесе отырып  бағалаймын, бағаға түсініктеме беріп, жетілу жолдарын айтамын.    

3)Үйге тапсырма:  Тақырыпты оқу, интернет материалдарынан қосымша мәліметтер жинақтап, әкелу.

А.П.Рымкевич  Есептер жинағынан

№ 545, 547(610) есептер шығару.

4)Рефлексия:

Бүгін мен сабақтан ————————–білдім.

Бүгін мен сабақтан———————–үйрендім.

Бүгінгі сабақтан кейін мен————————————————————білуім керек.

– Сабақ аяқталды!

– Сау болыңыздар!

Саралау – оқушыларға қалай  көбірек қолдау көрсетуді  жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

Қабілеті жоғары оқушылар графиктік есептердеде құймалардағы қатты дененің массасын анықтайды. Қосымша тапсырмалар Кирик 9 өзіндік жұмыс жоғары деңгейлері беріледі.

 Оқушыларды бағалауда жұптарға графиктік есептер беріледі жетістік критерийлері бойынша тапсырма дайындалып 80 пайызы орындалса оқушы мақсатқа жетеді.

Денсаулық сақтау технологиялары.

Қауіпсіздік техникасы ережелерінің тармақтары  

Демонстрация көрсетілгендеабайлау.

Сабақбойынша рефлексия

Сабақмақсаттары/оқумақсаттарыдұрысқойылғанба? Оқушылардыңбарлығы ОМ қолжеткіздіме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақтасаралаудұрысжүргізілдіме?

Бұлбөлімдісабақтуралыөзпікіріңіздібілдіруүшінпайдаланыңыз. Өзсабағыңызтуралысолжақбағандаберілгенсұрақтарғажауапберіңіз. 

Жалпыбаға

Сабақтыңжақсыөткенекіаспектісі (оқытутуралы да, оқутуралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақтыжақсартуға не ықпалетеалады (оқытутуралы да, оқутуралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақбарысындасыныптуралынемесежекелегеноқушылардыңжетістік/қиындықтарытуралыненібілдім, келесісабақтарда неге көңілбөлуқажет?