Жаңа медиа дәуіріндегі коммуникация және оның аудиторияға әсер ету тиімділігі

Normal
0

false
false
false

KZ
X-NONE
X-NONE

/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:”Обычная таблица”;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-parent:””;
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin:0cm;
mso-para-margin-bottom:.0001pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:14.0pt;
mso-bidi-font-size:11.0pt;
font-family:”Times New Roman”,serif;
mso-bidi-font-family:”Times New Roman”;
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;
mso-ansi-language:KZ;
mso-fareast-language:EN-US;}

Кілт сөздер: медиа, жаңа медиа, коммуникация, аудитория, ақпараттық технология, интернет, БАҚ, әлеуметтік медиа-платформа, медиаиндустрия

 

Егер ерте заманнан бүгінгі күнге дейін коммуникация жүйесінің эволюциясын елестетсек, онда бірінші тіркелген коммуникациялық модель ретінде Аристотель ұсынған қарапайым модель саналады: S – > M – > R. Мұнда S (sourse) – ақпарат көзі, M (message) – хабарлама, R (receiver) – алушы.

Бұқаралық коммуникация құралдарының  пайда болуы мен дамуы бұқаралық коммуникация жүйесін құруға және жетілдіруге алып келді. Бұл жүйедегі ақпарат көзі мен оларды қолданушылар физикалық тұрғыда хабар тарату көздеріне байланысты.

Коммуникация – бұл өзара үйлесімге қол жеткізу үшін әртүрлі ұстанымдағы адамдар арасындағы фактілермен немесе идеялармен алмасуға қатысты процесс. Коммуникациялық процесс күрделі болғандықтан байланыстың қай жерде немесе кіммен басталатынын және аяқталатынын анықтау күрделі мәселе. Коммуникациялық процесс –қабылдаушының (аудиторияның) жіберушінің болжамды хабарламасын түсінуі мақсатында екі немесе одан да көп адамдар арасындағы маңызды ақпарат алмасу [1].

Коммуникацияның модельдері коммуникация процесінің қалай жұмыс істейтінін көруге мүмкіндік беретін пайдалы схеманы ұсынғанымен, коммуникацияның қандай түрде және қалай қабылданатынын дөп басып көрсете алмайды. Демек, коммуникация аудиторияға бағытталуы тиіс. Аудитория жоқ болса коммуникация да жоқ. Осылайша, аудитория коммуникация нысанына және арнаға немесе коммуникация құралдарына байланысты өзгереді. Жаңа медиа дәуірінде аудитория бұқаралық коммуникация құралдарының жаңа бағытта дамуына куә болды. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар біздің дәуірде  үлкен төңкеріс жасады.

Бір түймешікті басу арқылы барлық нәрсені жасауға мүмкіндік туды. Барлық салаларда  өзеріс болды, жаңа технологияның пайда болуымен бұқаралық ақпарат құралдары  жаңа форматқа көшті.БАҚ аудиториясы өзгерді. Аудиторияның  медианы тұтыну  динамикасымен қатар медиа-индустрияның өз аудиториясын дұрыс  анықтау тәсілдері де  өзгерді. Осы өзгерістердің негізгі себебі – жаңа технологиялар. Жаңа медиа-технологиялар аудиторияға медианы қашан, қайда және қалай тұтынуға  таңдау берді,  аудиториялар мен бұқаралық ақпарат құралдары аудиториясы  арасындағы қатынастарды өзгертті.

Шын мәнінде, цифрлық дәуір ақпараттық технологияларды пайдаланудың көптеген мүмкіндіктерімен бірге келді. Ақпарат мәдениет, дәстүр және халықаралық шекара арқылы  қолжетімді болуы мүмкін. Компьютерлердің пайда болуы ақпаратты басқаруда революция әкелгені мәлім.  Ақпаратты компьютер арқылы басқару және оны тарату үшін қолданылатын салалардың бірі –  интернет. Интернет – ақпарат, деректер мен файлдар алмасуды жеңілдететін, бір-бірімен қосылған компьютерлік желілерден тұрады [2].

Бұқаралық ақпарат құралдары ХХ ғасырдың басынан бері біржақты, бір бағытта өзгерді. Жаңа бұқаралық ақпарат құралдарының арқасында мүмкін болған коммуникация процесіндегі өзгерістер аудиторияның ақпаратты қабылдау тәсілдеріне жаңа өлшем енгізді. “Жаңа медиа”, шын мәнінде, цифрландыру арқасында мүмкін болған және коммуникациялық құрылғылар ретінде белгілі бір ортақ сипаттарға ие коммуникациялық технологиялардың бытыраңқы жиынтығын білдіреді.

“Жаңа бұқаралық ақпарат құралдары”  термині  1960-шы жылдардан бастап қолданылады және қолданбалы коммуникациялық технологиялардың кең және алуан түрлі жиынтығын қамтиды. “Жаңа бұқаралық ақпарат құралдарының мазмұнын анықтауға байланысты қиындықтар да кездеседі. Олар үш элементті: технологиялық артефактілер мен құрылғылар, қызмет, тәжірибе сондай-ақ құрылғылардың айналасында қалыптасатын әлеуметтік құрылым мен ұйымдарды біріктіре отырып, оларды күрделі контексте анықтау [3].

Жоғарыда айтылғандай, “ескі бұқаралық ақпарат құралдарына” да  бірдей анықтама беруге болады, бірақ артефактілер, пайдалану түрлері мен тетіктері әртүрлі. Жаңа медианың маңызды ерекшеліктеріне ақпарат таратушылар  мен қабылдаушылардың ақпаратқа қолжетімділігін және интерактивтілігін жатқызамыз.

            Жаңа медиа дәуірде кешегі қағаз басылымдардың  интернетке жаппай көшу үрдісі байқалады. Компьютерлік технологиялармен қатар басқа да жаңа инновациялық шешімдер бұқаралық коммуникацияның кейбір аспектілерін өзгертті [4]. Кабельдер мен жерсеріктік, радио жиіліктер арқылы ақпарат тарату құралдарының  мүмкіндігі едәуір артты. Дербес бейнемагнитофонды, компакт-дискі мен CD-дискті, DVD  және т.б. қоса алғанда, ақпаратты сақтау мен іздеуді құралдарыныңмүмкіндігі кеңейді.

Коммуникациялық революция, әдетте, бұқаралық ақпарат құралдарының  аудиторияға белсенді әсер етуіне себепші болды. Коммуникацияның ескі құралдары бір бағытта, ал коммуникацияның жаңа нысандары, шын мәнінде, жан-жақты интерактивті.  Барлық жаңа бұқаралық медиада берілетін ақпараттың мазмұны тұтынушы үшін қолжетімді. Ақпарат кең ауқымда таралады және аудиторияның орналасуы мен оған  әсер ету деңгейі, хабарламаны қабылдауға, кері байланыстың қолжетімділігіне байланысты.

Жаңа бұқаралық ақпарат құралдары қоғамдағы процестердің дамуына ерекше әсер етті. Қарым-қатынастан мәдениетке дейінгі барлық мәселелер жаңа бұқаралық ақпарат құралдары арқылы іске асырылуда. Дегенмен, ғалымдар әлі де жаңа бұқаралық ақпарат құралдарының әлеуеті дамушы елдерде толық іске қосылмағанын мәлімдейді.

 Дамыған әлемде азаматтар интернет, әлеуметтік медиа-платформаларды, жаңа бұқаралық ақпарат құралдарын пайдаланады, өз көзқарастарын медиа саласындағы адамдармен тең дәрежеде  пайдалануға мүмкіндіктері бар.

Қазақстанда  барлық күнделікті газеттер жаңа медиа-шлюздерге көшті. Олардың барлық күнделікті жарияланымдары енді интернетте қолжетімді.

            Ақпараттық қоғамда  хабарлардың оқу аудиториясына қалай жіберілетіні және қабылданатыны  күрделі мәселе.

Осы хабарларға қол жеткізу мүмкіндігі, экспозиция деңгейі, оқырман аудиториясының орналасуы, олардың көлемі мен кері байланысы жаңа бұқаралық ақпарат құралдарының пайда болуымен айтарлықтай өзгерді. Бұл  ақпараттардың тиімділігін анықтауда  медиа-журналистиканың әсерін өзгермелі аудиторияларда анықтаудың маңызы өсті.

Сондықтан да, қазіргі қоғамдағы жаңа медианың  медиа-аудиторияға әсер ету  рөлі мен мәртебесі туралы сыни ойлай білуіміз керек.  “Аудитория” сөзінің мағынасы күрделі және ол жаңа формалар түрінде елеулі тарихи өзгерістерге ұшырады. Жанама коммуникация баспа, телеграф және радиодан киноға, теледидар мен интернетке дейін эволюциялық даму сатыларынан өтті. Біз теледидар көреміз, интернетті пайдаланамыз, гаджетті жиі қолданамыз немесе роман оқимыз. Бәріміз медиа аудиторияның мүшесі ретінде ақпаратқа тәуелдіміз. БАҚ аудиториясы бір ғана газеттің оқырманы сияқты шағын болуы мүмкін немесе бүкіл әлем бойынша миллиардтаған адамдардан құралады .

Аудиторияның  өздері  тұтынатын өнімдермен қарым-қатынасы күрделі. Продюсерлер өз өнімін ұсынғанымен, шын мәнінде әр аудитория өздерінің  әлеуметтік және психологиялық жағдайына сәйкес адамның өмір сүру салтына байланысты әр түрлі өнімнен ләззат ала отырып қабылдайды.

Мультимедиа аудиториясы бір уақытта әртүрлі мультимедиа түрлерін пайдалана алады. Мысалы, iPod-та ән  тыңдай отырып интернетте сөйлесіп, әр түрлі деңгейдегі қызметтерді қолдануға мүмкіндік бар.

Медиа-ортаның өзгеруі аудиторияның медианы қалай, қашан және қайда тұтынуына байланысты демек, медиа-индустрия өз аудиториясын қайта ойлауға мәжбүрлейді. Заманауи аудиторияның эволюциясы – бұл аудиторияның бұқаралық ақпарат құралдарын тұтынуын өзгертетін тек қана технологиялық өзгерістер емес.

            Заманауи талдаушы Соня Ливингстон  медиа-ортаны тұтынушыны “қатаң бақылауда” ұстайтын [5] орта түрінде сипаттайды. Бұл мәлімдемеде жойқын терминді пайдалану, бұл аудиторияның автономиясы фрагментация сияқты, ол үшін жойқын салдары болуы мүмкін деп болжайды, әсіресе аудитория нарығының дәстүрлі динамикасына қатысты. Жаңа медиа-ортаның кеңейтілген интерактивті мүмкіндіктері, сондай-ақ олар контент-провайдер мен аудитория арасындағы дәстүрлі шектерді қалай бөлуге болатынын болжайды [6]. Соня Ливингстон коммуникация  аудиториясын зерттеуші ретінде, соңғы нәтиже аудиторияны” пассивті бақылаушыдан белсенді виртуалды әлемнің қатысушысына айналатынын дәлелдеген” [7]. Яғни, жаңа медиа-ортаның әр түрлі интерактивті компоненттері аудиторияның назарға алынбаған жасырын өлшемдерін көрсетеді, олардың көпшілігі елеулі экономикалық және стратегиялық құндылығы бар деп бағаланады және бұрын жиналмаған ақпарат түрлерін жүйелеуді жеңілдетуі мүмкін.

Соңғы 25 жылда компьютерлер мен интернеттің пайда болуына байланысты медианың қарқынды өзгеруі байқалады. Алайда, бұл жаңа медианы сипаттамайды.  Өйткені, біраз уақыттан кейін онлайн-басылымдар мен цифрлық теледидар дәстүрлі болып санала бастайды. Дәстүрлі медиа жаңа технологиялармен (мысалы, жарияланым алдында бейнелерді цифрлық өңдеу) дами бастайды.

            Интернеттің рөлі жаңа медиа қалыптасуында маңызды. Ол бір уақытта ақпарат беру үшін мәтін мен бейнені, бейне мен дыбысты пайдалануға мүмкіндік береді. Қазақстанда соңғы жылдары әлемдік ақпараттық қоғамға ықпалдасудың маңызды алғышарттары жасалған. Біздің елімізде жаңа технологиялар белсенді түрде енгізіліп, ақпараттық инфрақұрылым дамуда. Бірте-бірте ақпарат дәуірінен туындайтын мәдениет қалыптасады.

Ақпарат адамға белгісіздік жағдайында өмірге және қоғамдағы тұрақты өзгерістерге бейімделуге, мінез-құлықтың жаңа стереотиптерін меңгеруге көмектесетін нақты әлеуметтік ресурсқа айналуда. Көптеген бағыттарда қоғам мен адам әлеуетін дамыту үшін ақпаратты қабылдау, қолдану мүмкіндіктерін кеңейтуге қатысты оңтайлы өзгерістер орын алады.

Қазір кез-келген адам, ең қарапайым технологиялық құралдардың көмегімен әртүрлі форматта өз медиа-басылымын жасай алады: мәтін немесе суреттер, аудио немесе бейне. Демек, жаңа медиа қоғамның коммуникация моделін және адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас формаларын толығымен өзгертеді.

Интернетке қолжетімділік, адамның тәжірибесі мен жас мөлшері, білім деңгейі, ақпаратты қабылдау ерекшеліктері – бұл жаңа медиа дәуіріндегі коммуникацияның тиімділігін басқаратын эндогенді және экзогенді психоәлеуметтік элементтердің үйлесімі. Егер осы әлеуметтік және психографиялық элементтер арасында өзара әрекеттесу болмаса, жаңа бұқаралық ақпарат құралдары дәуірінде таралатын ақпараттың  тиімділігі төмен болары анық.

            Жаңа медиалық революция журналистік тәжірибеге оң әсер етеді, өйткені, коммуникатор коммуникацияның тиімділігі мен нәтижелілігін арттыру үшін аудиториямен өзара байланысқа түседі. Коммуникациялық аудиториялар олардың өлшемдері, орналасқан жері, қолжетімділігі мен әсер ету құрылымы, сондай-ақ коммуникацияны қабылдау мазмұны жаңа медиалық ортаға ауыстырылады.

Normal
0

false
false
false

KZ
X-NONE
X-NONE

/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:”Обычная таблица”;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-parent:””;
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin:0cm;
mso-para-margin-bottom:.0001pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:14.0pt;
mso-bidi-font-size:11.0pt;
font-family:”Times New Roman”,serif;
mso-bidi-font-family:”Times New Roman”;
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;
mso-ansi-language:KZ;
mso-fareast-language:EN-US;}

Пайдаланылған әдебиеттер:

 

1.    Г. Лассуэлл «Структура и функции коммуникации в обществе» 1948

2.     Nwajinka, C.O. (2004). Information and communication technology in Nigeria (ICT): the internet and allied perspectives,p 78

3.    Lievrown, L.A. and Livingstone, S. (eds) (2006). The handbook of New media, 2nd edn. London: sage publishers

4.    Carey, J.W. (2003). New media and tv viewing behaviour: NHK Broadcasting studies, 2: 45- 63.

5.    New Media and Mass Communication

 https://pdfs.semanticscholar.org/fa76/76c04a2a226f43a3a7bb90542da465668c94.pdf

6.    Cover, R. (2006). Audience inter/active: Interactive media, narrative control and reconceiving audience history

7.    Svoen, B. (2007). Consumers, participants, and creators: Young people’s diverse use of television and new media. ACM Computers in Entertainment p 33