Балабақша – тәрбие бастауы

Есбаева Назира Сайлаукызы

Күлліғажайыптыңішіндегіеңтамашасы – жақсытәрбиеленгенұрпақ, ендешежақсытәрбиееңалдыменбалабақшадабасталадыемеспе? Әрүйдіңкішкентайбөбектерімектепкедейіната-анасыныңтәрбиесіменқатарөнер-білімге  баулитынбалабақшадаөсіп, тәрбиеленетініанық. Бүлдіршіндерүшінбалабақшадағытәрбиеата-ана берген тәлім-тәрбиені жалғастырып, жандандыратыны сөзсіз. Біз қанша дамып басқа өмір саласындағы жетістіктерге жетсек те, бала тәрбиесі бір сәттеде назардан тыс қалмауы тиіс. Бала жас тал болса, ал ересектер оған бағбан болуы ғасырдан ғасырға жалғасып келе жатқан іс. Сәби жанын небір жақсылық нәрімен суару – оны өсіруші, тәрбиелеуші  тәрбиешінің міндеті. Бүлдіршіндердің сезімдері  өте нәзік, әсершіл болып келеді. Оларға айтқан, көрсеткен нәрселердің бәрі – шындық, сұлу, әсем, жарасымды болуы керек. Тәрбие – қалып тәрізді, егер қалып қисық, олпы-солпы болса, сол қалыпқа салынған зат та оңды болмайды. Бала тәрбиесі де дәлсолсияқты. Сондықтанда бала бойынажаскезіненбастапруханиқұндылықтар, мейірімділік, инабаттылық, сұлулық, жақсылық, еркіндіксияқтықасиеттердіқалыптастыру – тәрбиешініңміндеті. Сонда ғана бала бой көтеріп, бәйтереккеайналады.

ҚазақтыңбелгіліақыныМағжанЖұмабаев: «Бала тәрбиесі – бірөнер, өнерболғанда да ауырөнер, жекебірғылымиесіболудытілейтінөнер» дейді. Расында да балабақшатабалдырығынанаттағанбалағатәрбие беру үшінтәрбиешімаманныңөзітәрбиелі, білімді, өнерліболғаныжөн.

ҰлыМағжаншаайтарболсақ, балағатәрбиеніберудеадамеңбіріншіөзтәжірибесінесүйенеді. Адамныңөзтәжірибесі – оныңжүріпөткенжолы, көрген-білгені. Бірақәрадамныңжолы тура жол, бала тәрбиесіндеқатыпқалған осы жолменжүрукерекдеуге де болмайды. Олжолдың тек дұрысынғанатаңдапалукерек. Балағаміндеттітүрдеөзіңдіқайталатумақсатемес, өзіңненасырыптүсірумақсат. Бала кейдесеніңойлағаныңнан да артықзаттынемесеқиялынаерік берсе ешкімніңойытүгілтүсіне де кіребермейтінидеялардыдүниегеәкелетіні рас. Сондықтанпедагогтыңөзтәжірибесінесүйенуіаздықетеді.

Екіншіжағынан, ұлттыққұндылықтардысіңіреотырыптәрбиелеу. Халқымыздыңбағажетпесқұндықасиеттерінжастайынансанасынасіңіріпөскен бала өскендеұлтжанды, халқыныңнамысынқорғайтыназаматболмасынакімкепіл?

Барлықата-анабаласынеркелетіпөсіреді. Тек, осы еркелетушектентысболса, оныңзияныөтезор. Керісінше, біздіңкөптегената-аналарымызбаласыныңқалағанбарлықтағамынішкізіп, қалағанбарлықкиімінүстінежапсырып, қалағанбарлықзаттарынсатыпалыпбереді. Мұныұл-қызыныңмұқтажсызөмірсүруінежағдайжасаудептүсінеді. Содан бала ешнәрсеніңнарқын да, парқын да білмейөседі. Ержетебастасымен-ақата-анасынаөтінішкөбейіп, «аспандағыайдыалыпбер», – деуден де тайынбайды. Тіпті, өсекелебаланыңөтініш, тілегін бұлжытпайорындалуғатиістіталапқа, бұйрыққа да айналады. Сол себепті ата – ана баласына отбасында да дұрыс тәрбие бере білсе.Балабақшада үйреніп білгендерін үйде бірге қызықтап, бірге қайталаса.

Балабақша… Осы сөздіқайталапайтыпкөріңізші. Құлаққақандайжағымды, анық, қарапайыместілетінсөз. Жасыүшкетолартолмастантілібылдырлап, томпаңдапкелгенбаланыбауырынақысып, еркелету, ойнатуқандайқызық. Әрбірсәбидіңжүзінкөргендебақыттыңбазарындажүргендейкүйкешесің.

Балабақшам базарлы үй,

Қаладағы ажарлы үй.

Күлкісі бар шуақты,

Өз үйіміз сияқты.

Ия, балабақшада балалар бірі тілалғыш, бірі айтқанды істемейтін, бірі көңілшек, бірі ашық жайдарлы болады. Яғни, аралас орта құралады. Міне,  осылардың әртүрлілігіне мән беріп, жалпы ортақ тәрбие – адамгершілік тәрбиесі беріледі. Әр түрлі ойындар, шүйіркелесу, достасу, бірге отыру, бірге тамақтану, бір-бірін құрметтеу, ұрмау, жылатпау, көмектесу сияқты жан-жақты тәрбие беру тәрбиешінің қатысуымен іске асады.

Қазақ даналығы: «Балаңды бес жасқа дейін патшаңдай сыйла, он бес жасқа дейін құлыңдай жұмса, он бес жастан кейін досыңдай сыйла».

А.С.Макаренконыңпайымдауынша: олхалықалдында бала тәрбиесітуралы лекция оқыптұрғанындаүшжасарбаласы бар біркеліншекоған:

– Антон Семенович, айтыңызшы, баланықайжастанбастантәрбиелеуқажет?, – депсұраққояды. Танымал педагог:

– Балаңызнешежаста?, – дейді.

– Үшжаста.

Осы сөздіестігеніндеА.С.Макаренкобылайдейді:

– Балаңызүшжастаболса, Сізшындығындабұлбаланытәрбиелеудеүшжылкейінқалыпқойдыңыз…

Баланы жазалағандұрыс па?

Бірқатарата-аналарбаласынжөнге салу үшінолардыәлікүнгедейінұрады, оларғаұрсады, әртүрлітиымдарсалады. Этнограф ЖағдаБабалықұлыныңайтуынша, дүниедеадамдыұрып-соғутәріздіжазалардыңжүзжиырматүрі бар. Ал баланыжазалаудегеніміз оны міндеттітүрдетаяққажығуемес. Ата-анатарапынанбірнәрсегерұқсатбермеу, шектеуқою, өкпелеу, сөйлеспейқою да жазатүрлерінежатады. Негізінде, жазалаудыңтәрбиелікықпалыболатын да жақтарыбаршылық. Мысалы, Сізбалаңыздыңжеңіл-желпібұзықтығынамәнбермей, кешіресалсаңыз, олөзініңосындайіс-әрекеттерініңелеусіз, жазалаусызқалатынынасеніп, оны қайталайберетінболады. Сонанжеңіл-желпібұзақылықүлкентентектікке де ұласады. Алайдаестеболатынбіржағдай, баланыүнеміқаталтәрбиелеп, оныңәрбірәрекетінежөнсізескертужасайбермеңіз. Мұндай бала жасқаншақболыпөседі. Және де орынсызайтылған сын-ескертулербаланыңөзін-өзібағалауын, өзінедегенсенімділігін де төмендетеді. Оларөскендеөзбетіменәрекетжасауғақорқады. Ата-анасыүнемікемшілігінкөріп, ұрсуестибергенбаланыңкөпіскедегенынта-ықыласы мен құштарлығы да жойылады. Сол себепті балаға тек ұрыса бермей оларды алдап ақылмен жеңген дұрыс деп ойлаймын. Балаға біраз ойланып, ойын жинақтап алу үшін біршама ойнауға рұқсат ету керек.

Сол кезде ғана баланың ойын кезіндегі белсенділігі, өзара қатынастар жасауы оның дамуына ықпал етеді. Сөзімді «Тәрбие –тал бесіктен басталады» деген халқымыздың дана сөзімен қорытындылағым келеді. Тал бесіктен бастау алған тәрбие ғана жемісті болмақ. Демек, баланың тәрбиелі ұрпақ болып жетілуіне бірден-бір ықпал ететін орын – балабақша. Бала тәрбиелеу – біздің өміріміздегі ең маңызды міндет. Біздің қызметіміз де, өміріміз де бала өмірімен өте тығыз байланысты.  Тәуелсіз еліміздің жас ұрпақтарын білімді, жан-жақты дамыған, дені сау, рухани бай, жерін, ата-анасын құрметтейтін саналы азамат болып өсуіне бойымыздағы бар асыл қасиеттерімізді, білімімізді ешқашанда аямайық!