«Ұлылардың ұлысы-Абай”

 Абай шығармаларын оқу арқылы адам бойындағы қасиеттерді саралай білуге, ой түюге, мәнерлі сөйлеуге дағдыланады

Оқушылардың басым бөлігі:

Қазақ халқының ұлы ақыны Абай мұраларын қадірлей білуге, өздері танып, өзгеге таныта білуге үйренеді

Кейбір оқушылар:

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлау, еркін сөйлеу дағдыларын дамытады

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлауға дағдыланады.

Өмір бойы білім алуға дайын болу.

Ұйымдастыру кезеңі.

3 минут

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.Сабақтың басталуына жағымды ықпал ететін көңіл күй қалыптастыру.

Абайтану мен Абай шығармашылығына байланысты қосымша мәліметтер мен деректер, Абайтану

32 минут

Тапсырмалар жүйесі

І Мазмұн мен мағына

ІІ Абай тілінің сөздігі

ІІІ «Абайды оқы, ерінбе»

ІV «Абайды оқы, таңырқа»

V Зерде

– Абайдың толық адам туралы ойы «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінен бастау алатындығы;

– өлеңнің адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделуі;

– еңбектері негізінде түсінік айту.

Жаңа сабақтың жоспары:

 1. Абай шығармасын түсіну, меңгеру модульдерінің;

2. Абай шығармаларын талдау, зерттеу, зерделеу, тану модульдерінің тапсырмалар жүйесі бойынша жұмыс істеу.

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін… (Абай)  

Сахналық көрініс. Көрініс аяқталған сәтте жүргізушілер шығады:

Ақын шығармасында айтылған ойды мұқият тыңдау: Көріністерді өз сөзіңізбен еркін баяндаңыз;

1-жүргізуші.  Иә, Абай әке үмітін ақтаған, әке үмітін ғана емес, ел алдындағы өзінің перзенттік парызын толықтай орындаған ұлы да, дара тұлға.

2-жүргізуші.  Жүрегіңнің түбіне терең ойла,

Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла.

Соқтықпалы соқпақсыз жерде өстім,

Мыңмен жалғыз алыстым кінә қойма!

Осы бір ауыз өлеңде –бүкіл Абай атамыздың өмірінің терең сыры жатыр.Мұңы қараңғы елдің мылқау күшімен арпалысқан аяулы жанның кейінгіге жолдаған арызы деуге де болады.Бұрынғы қазақ елінің әлеуметтік халін білмей, Абай Құнанбаевтың туған айналасын өмір ұясының кім екенін түсінбей Абай атамыздың жұмбағын шешу де қиын

1-жүргізуші.  Кең дала нұрын шашып маңайына,

Қараймын мақтанышпен Абайыма,

Алдында Ұлжан ана басымды ием,

Теңесер ақылды ару, саналы ермен

Жұлдызы ондай жанның, жанады өрден

Ұлжанды ұлы демей мен кім деймін

Қазаққа

Қайталанбас дана берген! –  деп мақтан еткен екен әкесі Құнанбай.

2-жүргізуші. Ендеше, қазақтың мақтанышы болған, әке алдында перзенттік парызын толықтай орындай білген Абайдай данамыздың 175 жылдық мерейтойына орай өткізілгелі отырған «Ұлылардың ұлысы-Абай”атты сыныптан тыс сабағымызға қош келдіңіздер.

1-жүргізуші. Абай туған елін, жерін, тілін, дінін жанындай жақсы көрген нағыз ұлтжанды дана ақын. Абай қолына қалам алып, ғылым мен білімнің ауыр азабын арқалап, өз халқын өркениетті елдердің қатарына қосуға тырысқан, қазақтың рухын көтерген дана қолбасшымыз болғандығы баршамызға мәлім. Сондықтан, Абайды ұлттық жазба әдебиетіміздің атасы деп танып білуіміз керек.

 2-жүргізуші. Абай ізінің кіршіксіз ақ жүрегін тербеткен сансыз ойларын тамаша шығармалары мен жалынды жырларының бетінен әр жолынан, әрбір сөзінен бізге соншама ыстық, соншама жарқын леп еседі.
1-жүргізуші. Ол өткен заманның, кешегі түркі дүниесінің соққан тынысы болса да бізге түсінікті, жүрегімізге қонымды Абай –лебі, Абай – үні, Абай тынысы – заман тынысы, халық үні. Абайдың жарқын бейнесі, жалынды жыры бізбен бірге мәңгі жасап келеді.

2-жүргізуші. Қазақ жерінің ақыны, данышпаны көп болғанымен Абай біреу – ақ. Абайы бар елдің мерейі үстем.
1-жүргізуші. Ақын тұлғасы дараланған сайын қазақ та биіктей бермек. Сол шыңнан көз жазбау – біздің парызымыз да қарызымыз.

Тапсырмалар жүйесі

 ІІ.   Мазмұн мен мағына

 Тапсырма:  “Сатылай кешенді талдау технологиясы»  бойынша өлеңді талдау.Өлеңде баяндалған оқиғаларды көз алдына елестетіңіз;

Төмендегі тапсырмаларды орындау арқылы өлең мазмұнын толық меңгеріп алыңыз.

IІI. Поэзия – жүрек тілі. «Өлең – сөздің патшасы».
Мұнда оқушылар Абайдың өлеңдерін мәнерлеп оқиды.
Мұғалім: Абай ақындықты ерекше жоғары бағалаған. Ол өзінің өлеңдерін таза халық тілінде жазды. Өлеңге басқа тілдерден орынсыз сөздер енгізуге, тіл шұбарлауға мүлде қарсы болды.

IV. Асыл сөзді іздесең,
Абайды оқы, ерінбе!
Адамдықты көздесең,
Жастан тоқы көңілге! – деп Сұлтанмахмұт айтқандай, Абай – туған халқының, болашақ ұрпақтың өнегелі тәрбиешісі, ана тілінің, қазақ поэзиясының өсіп-гүлденуіне зор үлес қосқан қамқоршысы. Даналық ойға құрылған, шешендік қасиеті мол өнегелі сөздеріне назар аударайық. Абайдың өлеңдерінен оқылады. Оқушылар әрі қарай өлеңді жалғастырып айту керек.

1. Жұмысы жоқтық,
Тамағы тоқтық,
…………………………….. ( Аздырар адам баласын.)
2. Үш – ақ нәрсе адамның қасиеті.
……………………………………………… ( Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек)
3. Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,
……………………………….. ( Еңбегің мен ақылың екі жақтап.)
4. Әсемпаз болма әрнеге
Өнерпаз болсаң арқалан.
Сен де бір кірпіш дүниеге
………………………………….. ( Кетігін тап та, бар, қалан..)
5. Досы жоқпен сырлас,
…………………………………… ( Досы көппен сыйлас.)
6. Өткірдің жүзі,
Кестенің бізі,
……………………………………. ( Өрнегін сендей сала алмас.)
7. Ақырын жүріп, анық бас. Еңбегің кетпес далаға.
…………………………………………………….. ( Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға.)
8. Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,
……………………………………………………. ( Ол – ақынның білімсіз бейшарасы.)
9. Толғауы тоқсан қызыл тіл,
………………………………………….. ( Сөйлеймін десең өзің біл.)
10.Еңбек етсең ерінбей,
…………………………………………. ( Тояды қарның тіленбей.)

Ү. Бір әні – бір әлем.
Абай атамыз ән де жазған. Абайдың музыкалық мұрасын зерттеуде інісі Ысқақтың баласы Архамның үлесі зор. Абай қазақ халқының рухани әлемін өзінің терең  мағыналы әрі әуендік құрылымы жағынан мүлдем тосын ырғаққа құрылған әндерімен де байытты. Біржанның, Ақанның, Жаяу Мұсаның әндерін жоғары бағалады. Ақын музыка өнеріне аса қатты зейін қойып, оған қатты талап та қоя білген.

Топпен ән орындау.

«Көзімнің қарасы»

ҮІ. «Абай қарасөздері – даналықтың шыңы».
Мұғалім: Абай XIX ғасырдың 90 жылдары өзінің ой толғаныстарын қарасөздермен жазған. Абайдың қарасөздері – көркем әңгіме емес, ғақлиялық даналық сөздер.

1.      Қара сөз – арабтың «ғақлия» деген сөзімен мәндес

«ғақлия» – көркем сөз, дана сөз, асыл сөз.

2.      Қара сөздер 1948ж Семейде «Абай» журналында жарияланды.

3.      1890жылдардан бастап Абай қара сөз жазған

4.      Тұңғыш қағазға түсірген – Мүрсейіт

5.      Қара сөздердің жалпы саны – 45

6. Өзіндік ерекшеліктері: сөйлемдері қысқа;

мағынасы кең;

ой саларлық мағынасы бар;

ғибрат (үлгі)беруді көздейді

философиялық сұрау басым;

өзі жауап береді;

өз-өзімен кеңес,ой-пікір білдіру үлгісінде;

Оқушылар қара сөздерін жатқа айтады.

ҮІІ. Абай мұрасы – асыл қазына.
Топпен ән айту   «Желсіз түнде жарық ай»

ҮІІІ. Ойды жүйелеу. Жинақтау . Абай өмірінен сахналық қойылым

Шығарманың тақырыбын, идеясын ашу, көркем туындыдағы кейіпкердің қасиеттерін немесе ақын негізге алып отырған құбылыстың өзіне тән белгілерін сипаттау, талдау, жинақтау.

Оқушыларға кері байланыс беремін:

Жарайсың! Керемет!    

Қосымша тапсырма арқылы оқушылар сабақта алған білімдерін бекітеді. Өз бетінше жұмыс істеуге дағдыланады. Сондай – ақ АКТ – ні қолдана білу дағдыларын қалыптастырады.

Суреттер

Түрлі-түсті қарындаштар

Суреттер

Бағалау

5минут

Бағалау.

Оқушылар бір-бірін бағалап ,тілектерін білдіреді.\

Үй жұмысы:

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлау, еркін сөйлеу дағдыларын дамытады

Жақын отырып және өзара бағалау.

Сергіту сәті.

Сабақ мақсаттары немесе оқу мақсаттары шынайы, қолжетімді болды ма?

Барлық оқушылар оқу мақсатына қол жеткізді ме?

Егер оқушылар оқу мақсатына жетпеген болса, неліктен деп ойлайсыз?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақ кезеңдерінде уақытты тиімді пайдаландыңыз ба?

Сабақ жоспарынан ауытқулар болды ма және неліктен?

Сабақта ең жақсы өткен екі нәрсе (оқыту мен оқуға қатысты)?

1:

2:

Сабақтың бұдан да жақсы өтуіне не оң ықпал етер еді (оқыту мен оқуға қатысты)?

1:

2:

Осы сабақтың барысында мен сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері/ қиыншылықтары туралы нені анықтадым, келесі сабақтарда не нәрсеге назар аудару қажет?

 Абай шығармаларын оқу арқылы адам бойындағы қасиеттерді саралай білуге, ой түюге, мәнерлі сөйлеуге дағдыланады

Оқушылардың басым бөлігі:

Қазақ халқының ұлы ақыны Абай мұраларын қадірлей білуге, өздері танып, өзгеге таныта білуге үйренеді

Кейбір оқушылар:

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлау, еркін сөйлеу дағдыларын дамытады

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлауға дағдыланады.

Өмір бойы білім алуға дайын болу.

Ұйымдастыру кезеңі.

3 минут

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.Сабақтың басталуына жағымды ықпал ететін көңіл күй қалыптастыру.

Абайтану мен Абай шығармашылығына байланысты қосымша мәліметтер мен деректер, Абайтану

32 минут

Тапсырмалар жүйесі

І Мазмұн мен мағына

ІІ Абай тілінің сөздігі

ІІІ «Абайды оқы, ерінбе»

ІV «Абайды оқы, таңырқа»

V Зерде

– Абайдың толық адам туралы ойы «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінен бастау алатындығы;

– өлеңнің адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделуі;

– еңбектері негізінде түсінік айту.

Жаңа сабақтың жоспары:

 1. Абай шығармасын түсіну, меңгеру модульдерінің;

2. Абай шығармаларын талдау, зерттеу, зерделеу, тану модульдерінің тапсырмалар жүйесі бойынша жұмыс істеу.

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін… (Абай)  

Сахналық көрініс. Көрініс аяқталған сәтте жүргізушілер шығады:

Ақын шығармасында айтылған ойды мұқият тыңдау: Көріністерді өз сөзіңізбен еркін баяндаңыз;

1-жүргізуші.  Иә, Абай әке үмітін ақтаған, әке үмітін ғана емес, ел алдындағы өзінің перзенттік парызын толықтай орындаған ұлы да, дара тұлға.

2-жүргізуші.  Жүрегіңнің түбіне терең ойла,

Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла.

Соқтықпалы соқпақсыз жерде өстім,

Мыңмен жалғыз алыстым кінә қойма!

Осы бір ауыз өлеңде –бүкіл Абай атамыздың өмірінің терең сыры жатыр.Мұңы қараңғы елдің мылқау күшімен арпалысқан аяулы жанның кейінгіге жолдаған арызы деуге де болады.Бұрынғы қазақ елінің әлеуметтік халін білмей, Абай Құнанбаевтың туған айналасын өмір ұясының кім екенін түсінбей Абай атамыздың жұмбағын шешу де қиын

1-жүргізуші.  Кең дала нұрын шашып маңайына,

Қараймын мақтанышпен Абайыма,

Алдында Ұлжан ана басымды ием,

Теңесер ақылды ару, саналы ермен

Жұлдызы ондай жанның, жанады өрден

Ұлжанды ұлы демей мен кім деймін

Қазаққа

Қайталанбас дана берген! –  деп мақтан еткен екен әкесі Құнанбай.

2-жүргізуші. Ендеше, қазақтың мақтанышы болған, әке алдында перзенттік парызын толықтай орындай білген Абайдай данамыздың 175 жылдық мерейтойына орай өткізілгелі отырған «Ұлылардың ұлысы-Абай”атты сыныптан тыс сабағымызға қош келдіңіздер.

1-жүргізуші. Абай туған елін, жерін, тілін, дінін жанындай жақсы көрген нағыз ұлтжанды дана ақын. Абай қолына қалам алып, ғылым мен білімнің ауыр азабын арқалап, өз халқын өркениетті елдердің қатарына қосуға тырысқан, қазақтың рухын көтерген дана қолбасшымыз болғандығы баршамызға мәлім. Сондықтан, Абайды ұлттық жазба әдебиетіміздің атасы деп танып білуіміз керек.

 2-жүргізуші. Абай ізінің кіршіксіз ақ жүрегін тербеткен сансыз ойларын тамаша шығармалары мен жалынды жырларының бетінен әр жолынан, әрбір сөзінен бізге соншама ыстық, соншама жарқын леп еседі.
1-жүргізуші. Ол өткен заманның, кешегі түркі дүниесінің соққан тынысы болса да бізге түсінікті, жүрегімізге қонымды Абай –лебі, Абай – үні, Абай тынысы – заман тынысы, халық үні. Абайдың жарқын бейнесі, жалынды жыры бізбен бірге мәңгі жасап келеді.

2-жүргізуші. Қазақ жерінің ақыны, данышпаны көп болғанымен Абай біреу – ақ. Абайы бар елдің мерейі үстем.
1-жүргізуші. Ақын тұлғасы дараланған сайын қазақ та биіктей бермек. Сол шыңнан көз жазбау – біздің парызымыз да қарызымыз.

Тапсырмалар жүйесі

 ІІ.   Мазмұн мен мағына

 Тапсырма:  “Сатылай кешенді талдау технологиясы»  бойынша өлеңді талдау.Өлеңде баяндалған оқиғаларды көз алдына елестетіңіз;

Төмендегі тапсырмаларды орындау арқылы өлең мазмұнын толық меңгеріп алыңыз.

IІI. Поэзия – жүрек тілі. «Өлең – сөздің патшасы».
Мұнда оқушылар Абайдың өлеңдерін мәнерлеп оқиды.
Мұғалім: Абай ақындықты ерекше жоғары бағалаған. Ол өзінің өлеңдерін таза халық тілінде жазды. Өлеңге басқа тілдерден орынсыз сөздер енгізуге, тіл шұбарлауға мүлде қарсы болды.

IV. Асыл сөзді іздесең,
Абайды оқы, ерінбе!
Адамдықты көздесең,
Жастан тоқы көңілге! – деп Сұлтанмахмұт айтқандай, Абай – туған халқының, болашақ ұрпақтың өнегелі тәрбиешісі, ана тілінің, қазақ поэзиясының өсіп-гүлденуіне зор үлес қосқан қамқоршысы. Даналық ойға құрылған, шешендік қасиеті мол өнегелі сөздеріне назар аударайық. Абайдың өлеңдерінен оқылады. Оқушылар әрі қарай өлеңді жалғастырып айту керек.

1. Жұмысы жоқтық,
Тамағы тоқтық,
…………………………….. ( Аздырар адам баласын.)
2. Үш – ақ нәрсе адамның қасиеті.
……………………………………………… ( Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек)
3. Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,
……………………………….. ( Еңбегің мен ақылың екі жақтап.)
4. Әсемпаз болма әрнеге
Өнерпаз болсаң арқалан.
Сен де бір кірпіш дүниеге
………………………………….. ( Кетігін тап та, бар, қалан..)
5. Досы жоқпен сырлас,
…………………………………… ( Досы көппен сыйлас.)
6. Өткірдің жүзі,
Кестенің бізі,
……………………………………. ( Өрнегін сендей сала алмас.)
7. Ақырын жүріп, анық бас. Еңбегің кетпес далаға.
…………………………………………………….. ( Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға.)
8. Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,
……………………………………………………. ( Ол – ақынның білімсіз бейшарасы.)
9. Толғауы тоқсан қызыл тіл,
………………………………………….. ( Сөйлеймін десең өзің біл.)
10.Еңбек етсең ерінбей,
…………………………………………. ( Тояды қарның тіленбей.)

Ү. Бір әні – бір әлем.
Абай атамыз ән де жазған. Абайдың музыкалық мұрасын зерттеуде інісі Ысқақтың баласы Архамның үлесі зор. Абай қазақ халқының рухани әлемін өзінің терең  мағыналы әрі әуендік құрылымы жағынан мүлдем тосын ырғаққа құрылған әндерімен де байытты. Біржанның, Ақанның, Жаяу Мұсаның әндерін жоғары бағалады. Ақын музыка өнеріне аса қатты зейін қойып, оған қатты талап та қоя білген.

Топпен ән орындау.

«Көзімнің қарасы»

ҮІ. «Абай қарасөздері – даналықтың шыңы».
Мұғалім: Абай XIX ғасырдың 90 жылдары өзінің ой толғаныстарын қарасөздермен жазған. Абайдың қарасөздері – көркем әңгіме емес, ғақлиялық даналық сөздер.

1.      Қара сөз – арабтың «ғақлия» деген сөзімен мәндес

«ғақлия» – көркем сөз, дана сөз, асыл сөз.

2.      Қара сөздер 1948ж Семейде «Абай» журналында жарияланды.

3.      1890жылдардан бастап Абай қара сөз жазған

4.      Тұңғыш қағазға түсірген – Мүрсейіт

5.      Қара сөздердің жалпы саны – 45

6. Өзіндік ерекшеліктері: сөйлемдері қысқа;

мағынасы кең;

ой саларлық мағынасы бар;

ғибрат (үлгі)беруді көздейді

философиялық сұрау басым;

өзі жауап береді;

өз-өзімен кеңес,ой-пікір білдіру үлгісінде;

Оқушылар қара сөздерін жатқа айтады.

ҮІІ. Абай мұрасы – асыл қазына.
Топпен ән айту   «Желсіз түнде жарық ай»

ҮІІІ. Ойды жүйелеу. Жинақтау . Абай өмірінен сахналық қойылым

Шығарманың тақырыбын, идеясын ашу, көркем туындыдағы кейіпкердің қасиеттерін немесе ақын негізге алып отырған құбылыстың өзіне тән белгілерін сипаттау, талдау, жинақтау.

Оқушыларға кері байланыс беремін:

Жарайсың! Керемет!    

Қосымша тапсырма арқылы оқушылар сабақта алған білімдерін бекітеді. Өз бетінше жұмыс істеуге дағдыланады. Сондай – ақ АКТ – ні қолдана білу дағдыларын қалыптастырады.

Суреттер

Түрлі-түсті қарындаштар

Суреттер

Бағалау

5минут

Бағалау.

Оқушылар бір-бірін бағалап ,тілектерін білдіреді.\

Үй жұмысы:

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлау, еркін сөйлеу дағдыларын дамытады

Жақын отырып және өзара бағалау.

Сергіту сәті.

Сабақ мақсаттары немесе оқу мақсаттары шынайы, қолжетімді болды ма?

Барлық оқушылар оқу мақсатына қол жеткізді ме?

Егер оқушылар оқу мақсатына жетпеген болса, неліктен деп ойлайсыз?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақ кезеңдерінде уақытты тиімді пайдаландыңыз ба?

Сабақ жоспарынан ауытқулар болды ма және неліктен?

Сабақта ең жақсы өткен екі нәрсе (оқыту мен оқуға қатысты)?

1:

2:

Сабақтың бұдан да жақсы өтуіне не оң ықпал етер еді (оқыту мен оқуға қатысты)?

1:

2:

Осы сабақтың барысында мен сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері/ қиыншылықтары туралы нені анықтадым, келесі сабақтарда не нәрсеге назар аудару қажет?