«Ұлылардың ұлысы-Абай”

- ·

50

 

 

Мұғалім:  Күні:                                                       Сыныбы: 11
Сабақтың тақырыбы: «Ұлылардың ұлысы-Абай”
Сабақтың мақсаты Барлық  оқушылар:

 Абай шығармаларын оқу арқылы адам бойындағы қасиеттерді саралай білуге, ой түюге, мәнерлі сөйлеуге дағдыланады

Оқушылардың басым бөлігі:

Қазақ халқының ұлы ақыны Абай мұраларын қадірлей білуге, өздері танып, өзгеге таныта білуге үйренеді

Кейбір оқушылар:

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлау, еркін сөйлеу дағдыларын дамытады
Бағалау критерийі Оқыған шығарманың мазмұнын толық меңгереді

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлауға дағдыланады.
Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады:
Оқушылардың айтылым,тыңдалым, жазылым,оқылым дағдысы қалыптасады.
Құндылықтарға  баулу

 

 «Рухани жаңғыру» бағдарламасының негізгі алты бағыты.

Өмір бойы білім алуға дайын болу.
Пәнаралық байланыс Қазақ тілі, тарих
Алдыңғы білім

 

 Абайдың «Толық адам» философиясы
Сабақ  барысы
Сабақтың жоспарланған кезеңі  40 мин Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері

 

 Ресурстар
Сабақтың басы

 

Ұйымдастыру кезеңі.

3 минут

 Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.Сабақтың басталуына жағымды ықпал ететін көңіл күй қалыптастыру.

 Кеспе қағаздар

 

Абайтану мен Абай шығармашылығына байланысты қосымша мәліметтер мен деректер, Абайтану
Сабақтың ортасы

32 минут

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тапсырмалар жүйесі

І Мазмұн мен мағына

 

 

 

ІІ Абай тілінің сөздігі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ «Абайды оқы, ерінбе»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІV «Абайды оқы, таңырқа»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

V Зерде

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Өткен тақырыпты тексеру жоспары: Абайдың «Толық адам» философиясы:

– Абайдың толық адам туралы ойы «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінен бастау алатындығы;

– өлеңнің адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделуі;

– еңбектері негізінде түсінік айту.

Жаңа сабақтың жоспары:

 1. Абай шығармасын түсіну, меңгеру модульдерінің;

2. Абай шығармаларын талдау, зерттеу, зерделеу, тану модульдерінің тапсырмалар жүйесі бойынша жұмыс істеу.

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін… (Абай)  

Сахналық көрініс. Көрініс аяқталған сәтте жүргізушілер шығады:

Ақын шығармасында айтылған ойды мұқият тыңдау: Көріністерді өз сөзіңізбен еркін баяндаңыз;

 

1-жүргізуші.  Иә, Абай әке үмітін ақтаған, әке үмітін ғана емес, ел алдындағы өзінің перзенттік парызын толықтай орындаған ұлы да, дара тұлға.

 

2-жүргізуші.  Жүрегіңнің түбіне терең ойла,

Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла.

Соқтықпалы соқпақсыз жерде өстім,

Мыңмен жалғыз алыстым кінә қойма!

Осы бір ауыз өлеңде –бүкіл Абай атамыздың өмірінің терең сыры жатыр.Мұңы қараңғы елдің мылқау күшімен арпалысқан аяулы жанның кейінгіге жолдаған арызы деуге де болады.Бұрынғы қазақ елінің әлеуметтік халін білмей, Абай Құнанбаевтың туған айналасын өмір ұясының кім екенін түсінбей Абай атамыздың жұмбағын шешу де қиын

1-жүргізуші.  Кең дала нұрын шашып маңайына,

Қараймын мақтанышпен Абайыма,

Алдында Ұлжан ана басымды ием,

Теңесер ақылды ару, саналы ермен

Жұлдызы ондай жанның, жанады өрден

Ұлжанды ұлы демей мен кім деймін

Қазаққа

Қайталанбас дана берген! –  деп мақтан еткен екен әкесі Құнанбай.

2-жүргізуші. Ендеше, қазақтың мақтанышы болған, әке алдында перзенттік парызын толықтай орындай білген Абайдай данамыздың 175 жылдық мерейтойына орай өткізілгелі отырған «Ұлылардың ұлысы-Абай”атты сыныптан тыс сабағымызға қош келдіңіздер.

1-жүргізуші. Абай туған елін, жерін, тілін, дінін жанындай жақсы көрген нағыз ұлтжанды дана ақын. Абай қолына қалам алып, ғылым мен білімнің ауыр азабын арқалап, өз халқын өркениетті елдердің қатарына қосуға тырысқан, қазақтың рухын көтерген дана қолбасшымыз болғандығы баршамызға мәлім. Сондықтан, Абайды ұлттық жазба әдебиетіміздің атасы деп танып білуіміз керек.

 2-жүргізуші. Абай ізінің кіршіксіз ақ жүрегін тербеткен сансыз ойларын тамаша шығармалары мен жалынды жырларының бетінен әр жолынан, әрбір сөзінен бізге соншама ыстық, соншама жарқын леп еседі.
1-жүргізуші. Ол өткен заманның, кешегі түркі дүниесінің соққан тынысы болса да бізге түсінікті, жүрегімізге қонымды Абай –лебі, Абай – үні, Абай тынысы – заман тынысы, халық үні. Абайдың жарқын бейнесі, жалынды жыры бізбен бірге мәңгі жасап келеді.

2-жүргізуші. Қазақ жерінің ақыны, данышпаны көп болғанымен Абай біреу – ақ. Абайы бар елдің мерейі үстем.
1-жүргізуші. Ақын тұлғасы дараланған сайын қазақ та биіктей бермек. Сол шыңнан көз жазбау – біздің парызымыз да қарызымыз.

Тапсырмалар жүйесі

 ІІ.   Мазмұн мен мағына

 Тапсырма:  “Сатылай кешенді талдау технологиясы»  бойынша өлеңді талдау.Өлеңде баяндалған оқиғаларды көз алдына елестетіңіз;

Төмендегі тапсырмаларды орындау арқылы өлең мазмұнын толық меңгеріп алыңыз.

 

IІI. Поэзия – жүрек тілі. «Өлең – сөздің патшасы».
Мұнда оқушылар Абайдың өлеңдерін мәнерлеп оқиды.
Мұғалім: Абай ақындықты ерекше жоғары бағалаған. Ол өзінің өлеңдерін таза халық тілінде жазды. Өлеңге басқа тілдерден орынсыз сөздер енгізуге, тіл шұбарлауға мүлде қарсы болды.

IV. Асыл сөзді іздесең,
Абайды оқы, ерінбе!
Адамдықты көздесең,
Жастан тоқы көңілге! – деп Сұлтанмахмұт айтқандай, Абай – туған халқының, болашақ ұрпақтың өнегелі тәрбиешісі, ана тілінің, қазақ поэзиясының өсіп-гүлденуіне зор үлес қосқан қамқоршысы. Даналық ойға құрылған, шешендік қасиеті мол өнегелі сөздеріне назар аударайық. Абайдың өлеңдерінен оқылады. Оқушылар әрі қарай өлеңді жалғастырып айту керек.

1. Жұмысы жоқтық,
Тамағы тоқтық,
…………………………….. ( Аздырар адам баласын.)
2. Үш – ақ нәрсе адамның қасиеті.
……………………………………………… ( Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек)
3. Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,
……………………………….. ( Еңбегің мен ақылың екі жақтап.)
4. Әсемпаз болма әрнеге
Өнерпаз болсаң арқалан.
Сен де бір кірпіш дүниеге
………………………………….. ( Кетігін тап та, бар, қалан..)
5. Досы жоқпен сырлас,
…………………………………… ( Досы көппен сыйлас.)
6. Өткірдің жүзі,
Кестенің бізі,
……………………………………. ( Өрнегін сендей сала алмас.)
7. Ақырын жүріп, анық бас. Еңбегің кетпес далаға.
…………………………………………………….. ( Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға.)
8. Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,
……………………………………………………. ( Ол – ақынның білімсіз бейшарасы.)
9. Толғауы тоқсан қызыл тіл,
………………………………………….. ( Сөйлеймін десең өзің біл.)
10.Еңбек етсең ерінбей,
…………………………………………. ( Тояды қарның тіленбей.)

Ү. Бір әні – бір әлем.
Абай атамыз ән де жазған. Абайдың музыкалық мұрасын зерттеуде інісі Ысқақтың баласы Архамның үлесі зор. Абай қазақ халқының рухани әлемін өзінің терең  мағыналы әрі әуендік құрылымы жағынан мүлдем тосын ырғаққа құрылған әндерімен де байытты. Біржанның, Ақанның, Жаяу Мұсаның әндерін жоғары бағалады. Ақын музыка өнеріне аса қатты зейін қойып, оған қатты талап та қоя білген.

Топпен ән орындау.

«Көзімнің қарасы»

ҮІ. «Абай қарасөздері – даналықтың шыңы».
Мұғалім: Абай XIX ғасырдың 90 жылдары өзінің ой толғаныстарын қарасөздермен жазған. Абайдың қарасөздері – көркем әңгіме емес, ғақлиялық даналық сөздер.

1.      Қара сөз – арабтың «ғақлия» деген сөзімен мәндес

«ғақлия» – көркем сөз, дана сөз, асыл сөз.

2.      Қара сөздер 1948ж Семейде «Абай» журналында жарияланды.

3.      1890жылдардан бастап Абай қара сөз жазған

4.      Тұңғыш қағазға түсірген – Мүрсейіт

5.      Қара сөздердің жалпы саны – 45

6. Өзіндік ерекшеліктері: сөйлемдері қысқа;

мағынасы кең;

ой саларлық мағынасы бар;

ғибрат (үлгі)беруді көздейді

философиялық сұрау басым;

өзі жауап береді;

өз-өзімен кеңес,ой-пікір білдіру үлгісінде;

 

Оқушылар қара сөздерін жатқа айтады.

ҮІІ. Абай мұрасы – асыл қазына.
Топпен ән айту   «Желсіз түнде жарық ай»

ҮІІІ. Ойды жүйелеу. Жинақтау . Абай өмірінен сахналық қойылым

Шығарманың тақырыбын, идеясын ашу, көркем туындыдағы кейіпкердің қасиеттерін немесе ақын негізге алып отырған құбылыстың өзіне тән белгілерін сипаттау, талдау, жинақтау.

Оқушыларға кері байланыс беремін:

Жарайсың! Керемет!    

Қосымша тапсырма арқылы оқушылар сабақта алған білімдерін бекітеді. Өз бетінше жұмыс істеуге дағдыланады. Сондай – ақ АКТ – ні қолдана білу дағдыларын қалыптастырады.

 Оқулық

Суреттер

Түрлі-түсті қарындаштар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Суреттер
Сабақтың соңы

Бағалау

5минут

  Кері байланыс.

Бағалау.

Оқушылар бір-бірін бағалап ,тілектерін білдіреді.\

Үй жұмысы:

 
Саралау – Сіз қандай тәсілмен көбірек қолдау көрсетпексіз? Сіз басқаларға қарағанда қабілетті оқушыларға қандай тапсырмалар бересіз? 

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлау, еркін сөйлеу дағдыларын дамытады

 Бағалау – Сіз оқушылардың материалды игеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлап отырсыз?

Жақын отырып және өзара бағалау.

 Денсаулық және қауіпсіздік техникасын сақтау

Сергіту сәті.
Сабақ бойынша рефлексия

 

Сабақ мақсаттары немесе оқу мақсаттары шынайы, қолжетімді болды ма?

Барлық оқушылар оқу мақсатына қол жеткізді ме?

Егер оқушылар оқу мақсатына жетпеген болса, неліктен деп ойлайсыз?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақ кезеңдерінде уақытты тиімді пайдаландыңыз ба?

Сабақ жоспарынан ауытқулар болды ма және неліктен?

 Бұл тарауды сабақ туралы рефлексия жасау үшін пайдаланыңыз. Сол бағандағы өзіңіз маңызды деп санайтын сұрақтарға жауап беріңіз.
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
Жалпы бағалау

Сабақта ең жақсы өткен екі нәрсе (оқыту мен оқуға қатысты)?

1:

 

2:

 

Сабақтың бұдан да жақсы өтуіне не оң ықпал етер еді (оқыту мен оқуға қатысты)?

1:

 

2:

 

Осы сабақтың барысында мен сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері/ қиыншылықтары туралы нені анықтадым, келесі сабақтарда не нәрсеге назар аудару қажет?

                                                                                                                                                                        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Көзімнің қарасы

Көзімнің қарасы,

Көңілімнің санасы.

Бітпейді ішімде

Ғашықтың жарасы.

 

Қазақтың данасы,

Жасы үлкен ағасы

Бар демес сендей бір

Адамның баласы.

 

Жылайын, жырлайын

Ағызып көз майын

Айтуға келгенде

Қалқама сөз дайын

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Даналық ойға құрылған, шешендік қасиеті мол өнегелі сөздеріне назар аударайық.

  1. Жұмысы жоқтық,
    Тамағы тоқтық,
    …………………………….. ( Аздырар адам баласын.)
    2. Үш – ақ нәрсе адамның қасиеті.
    ……………………………………………… ( Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек)
    3. Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,
    ……………………………….. ( Еңбегің мен ақылың екі жақтап.)
    4. Әсемпаз болма әрнеге
    Өнерпаз болсаң арқалан.
    Сен де бір кірпіш дүниеге
    ………………………………….. ( Кетігін тап та, бар, қалан..)
    5. Досы жоқпен сырлас,
    …………………………………… ( Досы көппен сыйлас.)
    6. Өткірдің жүзі,
    Кестенің бізі,
    ……………………………………. ( Өрнегін сендей сала алмас.)
    7. Ақырын жүріп, анық бас. Еңбегің кетпес далаға.
    …………………………………………………….. ( Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға.)
    8. Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,
    ……………………………………………………. ( Ол – ақынның білімсіз бейшарасы.)
    9. Толғауы тоқсан қызыл тіл,
    ………………………………………….. ( Сөйлеймін десең өзің біл.)
    10.Еңбек етсең ерінбей,
    …………………………………………. ( Тояды қарның тіленбей.)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Қара сөз – арабтың «ғақлия» деген сөзімен мәндес

«ғақлия» – көркем сөз, дана сөз, асыл сөз.

  1. Қара сөздер 1948ж Семейде «Абай» журналында жарияланды.
  2. 1890жылдардан бастап Абай қара сөз жазған
  3. Тұңғыш қағазға түсірген – Мүрсейіт
  4. Қара сөздердің жалпы саны – 45
  5. Өзіндік ерекшеліктері: сөйлемдері қысқа;

мағынасы кең;

ой саларлық мағынасы бар;

ғибрат (үлгі)беруді көздейді

философиялық сұрау басым;

өзі жауап береді;

өз-өзімен кеңес,ой-пікір білдіру үлгісінде;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақтың кезеңдері рет-ретімен

 

1.Сахналық көрініс

 

2.Жүргізушілер: Адел мен Аида

 

3.Сатылай кешенді талдау

 

4.Поэзия. Абайдың өлеңдерін оқу

 

  1. «Асыл сөзді іздесең», Оқушылар өлеңнің жалғасын айтады

 

  1. «Бір әні –бір әлем» Жеке дауыста ән Еңілік

 

  1. Қарасөзге түсінік. Пайзен немесе Қамбар

 

  1. 33 қарасөз Рамазан

 

9.Хормен «Желсіз түнде жарық ай» уақыт жетсе

 

  1. Ойды жүйелеу. Сахналық қойылым. Ақыл, қайрат, жүрек

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Самат Алпамысұлы: Ақын тұлғасы дараланған сайын қазақ та биіктей бермек. Сол шыңнан көз жазбау – біздің парызымыз да қарызымыз.
1-оқушы:
Абай 1845 жылы жылан жылында туылып, 1904 жылы 60 жасында Семей уезінің Шыңғыс болысында дүниеден қайтқан.
Абайдың бар өмірі өзі туып өскен Шыңғыс болысы, қазіргі Абай ауданы, бұрынғы Семей облысында өтті. Абай әке жағынан алғанда Тобықтының белгілі шонжары мен батыр биінен тарайды. Оның бабасы Тобықтының биі болған. Абайдың әкесі Құнанбай Қарқаралы округінің аға сұлтаны болған. Ал, шешесі Ұлжан Бошан руынан тарайды.
2-оқушы:
Әкесі – тілге шешен, ақылға бай, қатыгез, ал шешесі керісінше ағайын-туысқа қайырымды, мінезі жұмсақ, тілге бай адам болған. Міне, сәби шағынан-ақ Абай от пен судай екі ұдай, кереғар мінезді адамдар ортасында өмір кешті. Аяулы әжесі Зере мен анасы Ұлжанның жас бала қиялы мен санасының, мінез-құлқының қалыптасуына әсері мол болды. Ол екеуі айтқан ертегі, аңыз-әңгіме, күлдіргі, мысқыл, ел басынан өткен тарихи оқиғалар зерделі бала-Абайдың санасына біртіндеп сіңе берді. Осылайша, бала Абай өз халқының рухани ой қазынасына қанығып өсті.
3-оқушы:
Абай 10-12 жасында мұсылманша оқып, хат таниды. Ал, 12 жасында Семейдегі Ахмет Риза медресесіне оқуға түседі. Медреседе жүргенде 14 жасында 3 ай орыстың «приходская школында» орысша сабақ оқыды. Осы 4 жылдық медреседегі және 3 айлық орыс мектептеріндегі оқуы аяқталып, 15 жасында үлкендерден білімі артып, ел ішіндегі жұртты өзіне қаратып, әкесіне көп көмегін тигізеді.

4-оқушы:
Абай 14 жасынан өлең шығарған. Ол жастар арасында кең таралғанымен, оған онша мән бермейді. Абайдың өнерге бет бұруына себепкер орыс достары Грось пен Михаэлис болды. 20 жасында ол от тілді шешен, халық өмірі мен әдетін, билік туралы істі көп білген көсем болған. Мақал, ертегі, нақыл сөздерді тез меңгерген. Жаңа заманның ретімен Абай білімге ден қойып, Араб, парсы, түркі тілдерін үйренді.

5-оқушы:
Абай орыстың ақын-жазушылары – Пушкиннің, Лермонтов, Крылов, Толстой, Тургеневтің еңбектерін оқыған. Олардың шығармаларын оқи отырып, озық ойлы Абай орыс мәдениетін, өнерін, білімін үлгі еткен. Бұл да Абайдың даналығы. Абай кестелі сұлу сөздің иесі, көркем әдебиеттің темірқазығы, өшпейтін жарық жұлдызы. Абай шығармаларын қазақ балалары кімнің алдында болса да, ұялмай мақтанышпен айта алады.

Абайдың өз отбасы қандай еді?

Абай орта жүздің Арғын тайпасының Тобықты руынан шыққан. Әкесі Өскенбай ұлы Құнанбай өз заманындағы атақ-даңқы алысқа кеткен беделді адамдардың бірі болған.Болыстық, аға сұлтандық қызметтер атқарған.Абайдың арғы аталары-Өскенбай мен Ырғызбай да өз заманының белгілі билері болған.Құнанбайдың жеті баласы болған.Соның ішінде ерекше көзге түскен Абай болған.Әкесі үлкен үміт күтіп,ел басқару ісіне баулыған.Осылай жүріп Абай сол кездегі атақты адамдарды, би-шешендерді көреді. Сөз айтуды үйренеді, халықтың тұрмыс-тіршілігімен танысады.Ел билеген әкімдердің қара халыққа қиянатын көреді.Халқына пайдалы болудың жолын іздейді.

 

 

 

 

Өлең дегеніміз не?

Белгілі бір өлшеммен қиыстырып,үйлесімді ырғақпен ұйқасып келетін сөз жүйесі.

Лирика дегеніміз не?

Адамның көңіл-күйін, қуаныш реніш сезімін білдіретін поэзия.

Лирика бес түрге бөлінеді.

  1. Табиғат лирикасы
  2. Махаббат лирикасы
  3. Философиялық лирика
  4. Саяси лирика
  5. Көңіл-күй лирикасы

Абай лирикасын осы анықтама тұрғысынан қарап көрейік. Оқулықпен жұмыс.

98 беттен 2-ші абзацтан оқимыз.Оқушыларға оқулықтан Абай лирикасына арналған бөлімді теріп оқыту.

Өлеңдерді талдау:

“Жасымда ғылым бар деп ескермедім”-өзінің білім-ғылымға кеш ұмтылғаны, “Әбдрахман өлгенде”,

“Оспанға”- көңіл күй лирикасы

“Ғылым таппай мақтанба”-философиялық лирика, білімнің, ғылымның маңыздылығы туралы

“Интернатта оқып жүр”-оқыған жастардың мақсаттары туралы, саяси лирика

“Жазғытұры”, “Жаз”, “Қыс”, “Желсіз түнде жарық ай” Абай табиғатты шебер жырлаған, өзінше ерекше жырлаған. Оның табиғаты жанды, үнемі қозғалыста. Бұл табиғат лирикасы

Абай адам жанының нәзік қылы, ғашықтарды да жеріне жеткізе жырға қосты. “Көзімнің қарасы”, “Айттым сәлем, қаламқас”, “Татьянанаң хаты” өлеңдері махаббат лирикасы.

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалім:  Күні:                                                       Сыныбы: 11
Сабақтың тақырыбы: «Ұлылардың ұлысы-Абай”
Сабақтың мақсаты Барлық  оқушылар:

 Абай шығармаларын оқу арқылы адам бойындағы қасиеттерді саралай білуге, ой түюге, мәнерлі сөйлеуге дағдыланады

Оқушылардың басым бөлігі:

Қазақ халқының ұлы ақыны Абай мұраларын қадірлей білуге, өздері танып, өзгеге таныта білуге үйренеді

Кейбір оқушылар:

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлау, еркін сөйлеу дағдыларын дамытады
Бағалау критерийі Оқыған шығарманың мазмұнын толық меңгереді

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлауға дағдыланады.
Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады:
Оқушылардың айтылым,тыңдалым, жазылым,оқылым дағдысы қалыптасады.
Құндылықтарға  баулу

 

 «Рухани жаңғыру» бағдарламасының негізгі алты бағыты.

Өмір бойы білім алуға дайын болу.
Пәнаралық байланыс Қазақ тілі, тарих
Алдыңғы білім

 

 Абайдың «Толық адам» философиясы
Сабақ  барысы
Сабақтың жоспарланған кезеңі  40 мин Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері

 

 Ресурстар
Сабақтың басы

 

Ұйымдастыру кезеңі.

3 минут

 Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.Сабақтың басталуына жағымды ықпал ететін көңіл күй қалыптастыру.

 Кеспе қағаздар

 

Абайтану мен Абай шығармашылығына байланысты қосымша мәліметтер мен деректер, Абайтану
Сабақтың ортасы

32 минут

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тапсырмалар жүйесі

І Мазмұн мен мағына

 

 

 

ІІ Абай тілінің сөздігі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ «Абайды оқы, ерінбе»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІV «Абайды оқы, таңырқа»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

V Зерде

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Өткен тақырыпты тексеру жоспары: Абайдың «Толық адам» философиясы:

– Абайдың толық адам туралы ойы «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінен бастау алатындығы;

– өлеңнің адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделуі;

– еңбектері негізінде түсінік айту.

Жаңа сабақтың жоспары:

 1. Абай шығармасын түсіну, меңгеру модульдерінің;

2. Абай шығармаларын талдау, зерттеу, зерделеу, тану модульдерінің тапсырмалар жүйесі бойынша жұмыс істеу.

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін… (Абай)  

Сахналық көрініс. Көрініс аяқталған сәтте жүргізушілер шығады:

Ақын шығармасында айтылған ойды мұқият тыңдау: Көріністерді өз сөзіңізбен еркін баяндаңыз;

 

1-жүргізуші.  Иә, Абай әке үмітін ақтаған, әке үмітін ғана емес, ел алдындағы өзінің перзенттік парызын толықтай орындаған ұлы да, дара тұлға.

 

2-жүргізуші.  Жүрегіңнің түбіне терең ойла,

Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла.

Соқтықпалы соқпақсыз жерде өстім,

Мыңмен жалғыз алыстым кінә қойма!

Осы бір ауыз өлеңде –бүкіл Абай атамыздың өмірінің терең сыры жатыр.Мұңы қараңғы елдің мылқау күшімен арпалысқан аяулы жанның кейінгіге жолдаған арызы деуге де болады.Бұрынғы қазақ елінің әлеуметтік халін білмей, Абай Құнанбаевтың туған айналасын өмір ұясының кім екенін түсінбей Абай атамыздың жұмбағын шешу де қиын

1-жүргізуші.  Кең дала нұрын шашып маңайына,

Қараймын мақтанышпен Абайыма,

Алдында Ұлжан ана басымды ием,

Теңесер ақылды ару, саналы ермен

Жұлдызы ондай жанның, жанады өрден

Ұлжанды ұлы демей мен кім деймін

Қазаққа

Қайталанбас дана берген! –  деп мақтан еткен екен әкесі Құнанбай.

2-жүргізуші. Ендеше, қазақтың мақтанышы болған, әке алдында перзенттік парызын толықтай орындай білген Абайдай данамыздың 175 жылдық мерейтойына орай өткізілгелі отырған «Ұлылардың ұлысы-Абай”атты сыныптан тыс сабағымызға қош келдіңіздер.

1-жүргізуші. Абай туған елін, жерін, тілін, дінін жанындай жақсы көрген нағыз ұлтжанды дана ақын. Абай қолына қалам алып, ғылым мен білімнің ауыр азабын арқалап, өз халқын өркениетті елдердің қатарына қосуға тырысқан, қазақтың рухын көтерген дана қолбасшымыз болғандығы баршамызға мәлім. Сондықтан, Абайды ұлттық жазба әдебиетіміздің атасы деп танып білуіміз керек.

 2-жүргізуші. Абай ізінің кіршіксіз ақ жүрегін тербеткен сансыз ойларын тамаша шығармалары мен жалынды жырларының бетінен әр жолынан, әрбір сөзінен бізге соншама ыстық, соншама жарқын леп еседі.
1-жүргізуші. Ол өткен заманның, кешегі түркі дүниесінің соққан тынысы болса да бізге түсінікті, жүрегімізге қонымды Абай –лебі, Абай – үні, Абай тынысы – заман тынысы, халық үні. Абайдың жарқын бейнесі, жалынды жыры бізбен бірге мәңгі жасап келеді.

2-жүргізуші. Қазақ жерінің ақыны, данышпаны көп болғанымен Абай біреу – ақ. Абайы бар елдің мерейі үстем.
1-жүргізуші. Ақын тұлғасы дараланған сайын қазақ та биіктей бермек. Сол шыңнан көз жазбау – біздің парызымыз да қарызымыз.

Тапсырмалар жүйесі

 ІІ.   Мазмұн мен мағына

 Тапсырма:  “Сатылай кешенді талдау технологиясы»  бойынша өлеңді талдау.Өлеңде баяндалған оқиғаларды көз алдына елестетіңіз;

Төмендегі тапсырмаларды орындау арқылы өлең мазмұнын толық меңгеріп алыңыз.

 

IІI. Поэзия – жүрек тілі. «Өлең – сөздің патшасы».
Мұнда оқушылар Абайдың өлеңдерін мәнерлеп оқиды.
Мұғалім: Абай ақындықты ерекше жоғары бағалаған. Ол өзінің өлеңдерін таза халық тілінде жазды. Өлеңге басқа тілдерден орынсыз сөздер енгізуге, тіл шұбарлауға мүлде қарсы болды.

IV. Асыл сөзді іздесең,
Абайды оқы, ерінбе!
Адамдықты көздесең,
Жастан тоқы көңілге! – деп Сұлтанмахмұт айтқандай, Абай – туған халқының, болашақ ұрпақтың өнегелі тәрбиешісі, ана тілінің, қазақ поэзиясының өсіп-гүлденуіне зор үлес қосқан қамқоршысы. Даналық ойға құрылған, шешендік қасиеті мол өнегелі сөздеріне назар аударайық. Абайдың өлеңдерінен оқылады. Оқушылар әрі қарай өлеңді жалғастырып айту керек.

1. Жұмысы жоқтық,
Тамағы тоқтық,
…………………………….. ( Аздырар адам баласын.)
2. Үш – ақ нәрсе адамның қасиеті.
……………………………………………… ( Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек)
3. Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,
……………………………….. ( Еңбегің мен ақылың екі жақтап.)
4. Әсемпаз болма әрнеге
Өнерпаз болсаң арқалан.
Сен де бір кірпіш дүниеге
………………………………….. ( Кетігін тап та, бар, қалан..)
5. Досы жоқпен сырлас,
…………………………………… ( Досы көппен сыйлас.)
6. Өткірдің жүзі,
Кестенің бізі,
……………………………………. ( Өрнегін сендей сала алмас.)
7. Ақырын жүріп, анық бас. Еңбегің кетпес далаға.
…………………………………………………….. ( Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға.)
8. Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,
……………………………………………………. ( Ол – ақынның білімсіз бейшарасы.)
9. Толғауы тоқсан қызыл тіл,
………………………………………….. ( Сөйлеймін десең өзің біл.)
10.Еңбек етсең ерінбей,
…………………………………………. ( Тояды қарның тіленбей.)

Ү. Бір әні – бір әлем.
Абай атамыз ән де жазған. Абайдың музыкалық мұрасын зерттеуде інісі Ысқақтың баласы Архамның үлесі зор. Абай қазақ халқының рухани әлемін өзінің терең  мағыналы әрі әуендік құрылымы жағынан мүлдем тосын ырғаққа құрылған әндерімен де байытты. Біржанның, Ақанның, Жаяу Мұсаның әндерін жоғары бағалады. Ақын музыка өнеріне аса қатты зейін қойып, оған қатты талап та қоя білген.

Топпен ән орындау.

«Көзімнің қарасы»

ҮІ. «Абай қарасөздері – даналықтың шыңы».
Мұғалім: Абай XIX ғасырдың 90 жылдары өзінің ой толғаныстарын қарасөздермен жазған. Абайдың қарасөздері – көркем әңгіме емес, ғақлиялық даналық сөздер.

1.      Қара сөз – арабтың «ғақлия» деген сөзімен мәндес

«ғақлия» – көркем сөз, дана сөз, асыл сөз.

2.      Қара сөздер 1948ж Семейде «Абай» журналында жарияланды.

3.      1890жылдардан бастап Абай қара сөз жазған

4.      Тұңғыш қағазға түсірген – Мүрсейіт

5.      Қара сөздердің жалпы саны – 45

6. Өзіндік ерекшеліктері: сөйлемдері қысқа;

мағынасы кең;

ой саларлық мағынасы бар;

ғибрат (үлгі)беруді көздейді

философиялық сұрау басым;

өзі жауап береді;

өз-өзімен кеңес,ой-пікір білдіру үлгісінде;

 

Оқушылар қара сөздерін жатқа айтады.

ҮІІ. Абай мұрасы – асыл қазына.
Топпен ән айту   «Желсіз түнде жарық ай»

ҮІІІ. Ойды жүйелеу. Жинақтау . Абай өмірінен сахналық қойылым

Шығарманың тақырыбын, идеясын ашу, көркем туындыдағы кейіпкердің қасиеттерін немесе ақын негізге алып отырған құбылыстың өзіне тән белгілерін сипаттау, талдау, жинақтау.

Оқушыларға кері байланыс беремін:

Жарайсың! Керемет!    

Қосымша тапсырма арқылы оқушылар сабақта алған білімдерін бекітеді. Өз бетінше жұмыс істеуге дағдыланады. Сондай – ақ АКТ – ні қолдана білу дағдыларын қалыптастырады.

 Оқулық

Суреттер

Түрлі-түсті қарындаштар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Суреттер
Сабақтың соңы

Бағалау

5минут

  Кері байланыс.

Бағалау.

Оқушылар бір-бірін бағалап ,тілектерін білдіреді.\

Үй жұмысы:

 
Саралау – Сіз қандай тәсілмен көбірек қолдау көрсетпексіз? Сіз басқаларға қарағанда қабілетті оқушыларға қандай тапсырмалар бересіз? 

Есте сақтау, талдау, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлау, еркін сөйлеу дағдыларын дамытады

 Бағалау – Сіз оқушылардың материалды игеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлап отырсыз?

Жақын отырып және өзара бағалау.

 Денсаулық және қауіпсіздік техникасын сақтау

Сергіту сәті.
Сабақ бойынша рефлексия

 

Сабақ мақсаттары немесе оқу мақсаттары шынайы, қолжетімді болды ма?

Барлық оқушылар оқу мақсатына қол жеткізді ме?

Егер оқушылар оқу мақсатына жетпеген болса, неліктен деп ойлайсыз?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақ кезеңдерінде уақытты тиімді пайдаландыңыз ба?

Сабақ жоспарынан ауытқулар болды ма және неліктен?

 Бұл тарауды сабақ туралы рефлексия жасау үшін пайдаланыңыз. Сол бағандағы өзіңіз маңызды деп санайтын сұрақтарға жауап беріңіз.
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
Жалпы бағалау

Сабақта ең жақсы өткен екі нәрсе (оқыту мен оқуға қатысты)?

1:

 

2:

 

Сабақтың бұдан да жақсы өтуіне не оң ықпал етер еді (оқыту мен оқуға қатысты)?

1:

 

2:

 

Осы сабақтың барысында мен сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері/ қиыншылықтары туралы нені анықтадым, келесі сабақтарда не нәрсеге назар аудару қажет?

                                                                                                                                                                        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Көзімнің қарасы

Көзімнің қарасы,

Көңілімнің санасы.

Бітпейді ішімде

Ғашықтың жарасы.

 

Қазақтың данасы,

Жасы үлкен ағасы

Бар демес сендей бір

Адамның баласы.

 

Жылайын, жырлайын

Ағызып көз майын

Айтуға келгенде

Қалқама сөз дайын

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Даналық ойға құрылған, шешендік қасиеті мол өнегелі сөздеріне назар аударайық.

  1. Жұмысы жоқтық,
    Тамағы тоқтық,
    …………………………….. ( Аздырар адам баласын.)
    2. Үш – ақ нәрсе адамның қасиеті.
    ……………………………………………… ( Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек)
    3. Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,
    ……………………………….. ( Еңбегің мен ақылың екі жақтап.)
    4. Әсемпаз болма әрнеге
    Өнерпаз болсаң арқалан.
    Сен де бір кірпіш дүниеге
    ………………………………….. ( Кетігін тап та, бар, қалан..)
    5. Досы жоқпен сырлас,
    …………………………………… ( Досы көппен сыйлас.)
    6. Өткірдің жүзі,
    Кестенің бізі,
    ……………………………………. ( Өрнегін сендей сала алмас.)
    7. Ақырын жүріп, анық бас. Еңбегің кетпес далаға.
    …………………………………………………….. ( Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға.)
    8. Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,
    ……………………………………………………. ( Ол – ақынның білімсіз бейшарасы.)
    9. Толғауы тоқсан қызыл тіл,
    ………………………………………….. ( Сөйлеймін десең өзің біл.)
    10.Еңбек етсең ерінбей,
    …………………………………………. ( Тояды қарның тіленбей.)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Қара сөз – арабтың «ғақлия» деген сөзімен мәндес

«ғақлия» – көркем сөз, дана сөз, асыл сөз.

  1. Қара сөздер 1948ж Семейде «Абай» журналында жарияланды.
  2. 1890жылдардан бастап Абай қара сөз жазған
  3. Тұңғыш қағазға түсірген – Мүрсейіт
  4. Қара сөздердің жалпы саны – 45
  5. Өзіндік ерекшеліктері: сөйлемдері қысқа;

мағынасы кең;

ой саларлық мағынасы бар;

ғибрат (үлгі)беруді көздейді

философиялық сұрау басым;

өзі жауап береді;

өз-өзімен кеңес,ой-пікір білдіру үлгісінде;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақтың кезеңдері рет-ретімен

 

1.Сахналық көрініс

 

2.Жүргізушілер: Адел мен Аида

 

3.Сатылай кешенді талдау

 

4.Поэзия. Абайдың өлеңдерін оқу

 

  1. «Асыл сөзді іздесең», Оқушылар өлеңнің жалғасын айтады

 

  1. «Бір әні –бір әлем» Жеке дауыста ән Еңілік

 

  1. Қарасөзге түсінік. Пайзен немесе Қамбар

 

  1. 33 қарасөз Рамазан

 

9.Хормен «Желсіз түнде жарық ай» уақыт жетсе

 

  1. Ойды жүйелеу. Сахналық қойылым. Ақыл, қайрат, жүрек

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Самат Алпамысұлы: Ақын тұлғасы дараланған сайын қазақ та биіктей бермек. Сол шыңнан көз жазбау – біздің парызымыз да қарызымыз.
1-оқушы:
Абай 1845 жылы жылан жылында туылып, 1904 жылы 60 жасында Семей уезінің Шыңғыс болысында дүниеден қайтқан.
Абайдың бар өмірі өзі туып өскен Шыңғыс болысы, қазіргі Абай ауданы, бұрынғы Семей облысында өтті. Абай әке жағынан алғанда Тобықтының белгілі шонжары мен батыр биінен тарайды. Оның бабасы Тобықтының биі болған. Абайдың әкесі Құнанбай Қарқаралы округінің аға сұлтаны болған. Ал, шешесі Ұлжан Бошан руынан тарайды.
2-оқушы:
Әкесі – тілге шешен, ақылға бай, қатыгез, ал шешесі керісінше ағайын-туысқа қайырымды, мінезі жұмсақ, тілге бай адам болған. Міне, сәби шағынан-ақ Абай от пен судай екі ұдай, кереғар мінезді адамдар ортасында өмір кешті. Аяулы әжесі Зере мен анасы Ұлжанның жас бала қиялы мен санасының, мінез-құлқының қалыптасуына әсері мол болды. Ол екеуі айтқан ертегі, аңыз-әңгіме, күлдіргі, мысқыл, ел басынан өткен тарихи оқиғалар зерделі бала-Абайдың санасына біртіндеп сіңе берді. Осылайша, бала Абай өз халқының рухани ой қазынасына қанығып өсті.
3-оқушы:
Абай 10-12 жасында мұсылманша оқып, хат таниды. Ал, 12 жасында Семейдегі Ахмет Риза медресесіне оқуға түседі. Медреседе жүргенде 14 жасында 3 ай орыстың «приходская школында» орысша сабақ оқыды. Осы 4 жылдық медреседегі және 3 айлық орыс мектептеріндегі оқуы аяқталып, 15 жасында үлкендерден білімі артып, ел ішіндегі жұртты өзіне қаратып, әкесіне көп көмегін тигізеді.

4-оқушы:
Абай 14 жасынан өлең шығарған. Ол жастар арасында кең таралғанымен, оған онша мән бермейді. Абайдың өнерге бет бұруына себепкер орыс достары Грось пен Михаэлис болды. 20 жасында ол от тілді шешен, халық өмірі мен әдетін, билік туралы істі көп білген көсем болған. Мақал, ертегі, нақыл сөздерді тез меңгерген. Жаңа заманның ретімен Абай білімге ден қойып, Араб, парсы, түркі тілдерін үйренді.

5-оқушы:
Абай орыстың ақын-жазушылары – Пушкиннің, Лермонтов, Крылов, Толстой, Тургеневтің еңбектерін оқыған. Олардың шығармаларын оқи отырып, озық ойлы Абай орыс мәдениетін, өнерін, білімін үлгі еткен. Бұл да Абайдың даналығы. Абай кестелі сұлу сөздің иесі, көркем әдебиеттің темірқазығы, өшпейтін жарық жұлдызы. Абай шығармаларын қазақ балалары кімнің алдында болса да, ұялмай мақтанышпен айта алады.

Абайдың өз отбасы қандай еді?

Абай орта жүздің Арғын тайпасының Тобықты руынан шыққан. Әкесі Өскенбай ұлы Құнанбай өз заманындағы атақ-даңқы алысқа кеткен беделді адамдардың бірі болған.Болыстық, аға сұлтандық қызметтер атқарған.Абайдың арғы аталары-Өскенбай мен Ырғызбай да өз заманының белгілі билері болған.Құнанбайдың жеті баласы болған.Соның ішінде ерекше көзге түскен Абай болған.Әкесі үлкен үміт күтіп,ел басқару ісіне баулыған.Осылай жүріп Абай сол кездегі атақты адамдарды, би-шешендерді көреді. Сөз айтуды үйренеді, халықтың тұрмыс-тіршілігімен танысады.Ел билеген әкімдердің қара халыққа қиянатын көреді.Халқына пайдалы болудың жолын іздейді.

 

 

 

 

Өлең дегеніміз не?

Белгілі бір өлшеммен қиыстырып,үйлесімді ырғақпен ұйқасып келетін сөз жүйесі.

Лирика дегеніміз не?

Адамның көңіл-күйін, қуаныш реніш сезімін білдіретін поэзия.

Лирика бес түрге бөлінеді.

  1. Табиғат лирикасы
  2. Махаббат лирикасы
  3. Философиялық лирика
  4. Саяси лирика
  5. Көңіл-күй лирикасы

Абай лирикасын осы анықтама тұрғысынан қарап көрейік. Оқулықпен жұмыс.

98 беттен 2-ші абзацтан оқимыз.Оқушыларға оқулықтан Абай лирикасына арналған бөлімді теріп оқыту.

Өлеңдерді талдау:

“Жасымда ғылым бар деп ескермедім”-өзінің білім-ғылымға кеш ұмтылғаны, “Әбдрахман өлгенде”,

“Оспанға”- көңіл күй лирикасы

“Ғылым таппай мақтанба”-философиялық лирика, білімнің, ғылымның маңыздылығы туралы

“Интернатта оқып жүр”-оқыған жастардың мақсаттары туралы, саяси лирика

“Жазғытұры”, “Жаз”, “Қыс”, “Желсіз түнде жарық ай” Абай табиғатты шебер жырлаған, өзінше ерекше жырлаған. Оның табиғаты жанды, үнемі қозғалыста. Бұл табиғат лирикасы

Абай адам жанының нәзік қылы, ғашықтарды да жеріне жеткізе жырға қосты. “Көзімнің қарасы”, “Айттым сәлем, қаламқас”, “Татьянанаң хаты” өлеңдері махаббат лирикасы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Cізге ұнауы мүмкін...

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *