Қанның құрамы мен қызметі. Қан түйіршіктері: эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер. Плазма. Қанның қызметі: транспорттық, гомеостаздық, қорғаныштық.

Қатыспағандар саны:

Қанның қызметі: транспорттық, гомеостаздық, қорғаныштық.

– түрлі педагогикалық- технология әдістері арқылы алған ақпараттар бойынша қан физиологиясы,» бірлесіп ашу жолдарына мүмкіндік беру.

Диалогқа/жазылымға қажетті тіркестер:

–  Қызыл қан жасушалары;

2)      1 мм² қанда олардың 6 – 8 мыңы бар;

3)      1 мм² қанда олар 4,5 – 5 млн болады;

4)      Сүйек кемігінде түзіледі;

6)      Қызметі – қанды ұйыту;

– орындауды тиімді тәсілмен орындау;

Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру

Ұйымдастыру кезеңі.

Амандасу. Психологиялық ахуал туғызу.

Миға шабуыл әдісі арқылы сұрақтар қою

Үй тапсырмасын тексеру
1.Организмнің ішкі ортасы неден түзілген?

2.Ұлпа сұйықтығы дегеніміз не?Оның маңызы неде?

3.Қан қандай қызмет атқарады?

Шаттық шебері

Қан плазмасы – барлық қанның шамамен, 55 – 60% көлемін құрайтын мөлдір, түссіз сұйықтық.Оның құрамында 90-92% су, 7-8% нәруыздар,шамамен, 2% глюкоза, майлар, минералды тұздар, т.б. болады.Плазмада еріген нәруыздар, минералды тұздар мен басқа заттар белгілі бір осмос қысымын тудырады.Қан плазмасының нәруыздары әртүрлі қызмет атқарады.Мысалы, глобулиндер организмді бактериялардан қорғауға қатысады; альбуминдер плазмадағы судың мөлшерін реттейді; фибриноген қан ұюында маңызды рөл атқарады.Фибриногені жоқ қан плазмасы сарысу деп аталады.

            Эритроциттер немесе қызыл қан жасушаларының пішіні (форма) диаметрі 7-ден 10 мкм-ге дейінгі екі беті ойыс диск тәрізді.Жетілген эритроциттерде ядро болмайды.1мм³ қанда 4,5 -5 млн эритроцит болады.Эритроцитте ерекше нәруыз – гемоглобин болады.Қалыпты жағдайда қанның құрамындағы гемоглобиннің мөлшері 120 – 150 г/л болуы тиіс.Адам организмінде эритроциттер мен гемоглобин мөлшерінің кемуі қаназдылық, яғни анемия ауруының қалыптасуына себеп болады.

Жұппен жұмыс. Әр топқа мәтін беріледі.
Қан – қан плазмасынан және формалы элементтерден тұрады. Формалы элементтерге – эритроцит, лейкоцит, тромбоцит (қан пластинкасы ) жатады.
Қан плазмасы – қанның барлық 55 – 60 % құрайтын түссіз сұйықтық, 90 – 92 % судан, 7 – 8 % нәруыздан, 2 % глюкоза, май, минералды тұздардан тұрады.
Қан плазмасының нәруыздары глобулин (организмдерді бактериялардан қорғайды. Альбумин (плазмадағы су мөлшерін реттейді). Фиброноген (қанның ұюына қатысады.)
Плазма – су – 90 – 92%
– глюкоза – 0, 12%
– май – 0, 7 – 0, 8%
– тұз – 0, 9%
– сүт қышқылы
– ферменттер, гармондар
– нәруыз – 7 – 8% – альбуминдер (4, 5% )
– глобулиндер (1, 7 – 3, 5%)
– фибриногендер (0, 4%)
Фибриногендер – қанның ұюына қатысады.

– құрамынды фибриноген нәруызы болмайтын қан плазмасын – қанның сарысуы
(сыворотка) дейді.

Глюкоза – жасушалар үшін негізгі қуат көзі. Плазмада глюкоза мөлшері 0, 04% – дан аз болса, ми жасушалары қатты қозып, бұлшықеттер жиырылып, тырысып (судороги) қалады.
Қан жасушалары – эритроциттер (қанның қызыл түйіршікттері)
– лейкоциттер (қанның түссіз жасушалары)
– тромбоциттер (қан пластинкалары)

Қан дәнекер ұлпасының сұйық түрі. Ағзада болатын қанның мөлшері адамның дене салмағына байланысты
4, 5 – 5 л. Қанның құрамы – плазмадан (55%) және қан жасушаларынан (45%) тұрады Қан плазмасы – қанның сарғыштау түсті сұйық бөлімі.
Ыдыста тұндырылған қанның екінші және үшінші қоңыр – қызыл қабаты қан жасушалары.

Қанның құрамы – қан плазмасы және қан жасушалары
• Қанның құрамы плазмадан,
• қызыл және ақ жасушалардан тұрады.
• Қан жасушаларына – эритроциттер (қанның қызыл түсті жасушалары), лейкоциттер (қанның түссіз жасушалары) және тромбоциттер (қан пластинкалары) жатады

Эритроцит – қанның қызыл түйіршіктері. Диаметрі 7 – 10 мкм – ге дейінгі екі беті ойыс диск тәрізді. Жетілгендерінде ядро болмайды. 1 мм ³ қанда 4, 5 – 5 млн эритроцит болады. Эритроцитте қанға қызыл түс беретін гемоглабин болады. Гемоглабиннің негізгі қызметі оттекпен көмірқышқыл газын тасымалдау. Эритроциттің тіршілік ұзақтығы 120 күн. Гемоглабин оттегімен қосылып оксигемоглабин түзеді.
Гемоглобин оттектен басқа иіс газымен қосылып, карбоксигемоглабин түзеді.

Қан жасушалары:
1 – қанның эритроцит жасушалары

Адамның эритроциттерінің диаметрі 7, 5 мкм, қалыңдығы 1 – 2 мкм. Қанның 1 мм3 – де шамамен 4, 5 – 5 млн, жаңа туған нәрестенің 1 мм3 қанында 6 – 7 млн эритроцит бар. 3 айдан соң оның мөлшері азайып, қалыпты мөлшерге (5 млн) келеді. Эритроциттердің қызыл түсі гемоглобинге (латынша «haіma» – гемоглобиннің құрамында темір бар нәруызы жоқ бөлігі, «globus» – нәруызды бөлігі) байланысты. Гемоглобин – қанның қызыл түсті пигменті.
Гемоглобин құрамында темір (гем) және нәруыздық бөліктер (глобин) кіреді.
– қанның 1мм көлемінде 4, 5 – 5млн эритроцит бар.
– олардың ортасы қысыңқы тегершік пішінді. Бұл эритроциттердің бетін 1, 5 есе үлкейтеді
және газдардың мол көлемде алмасуына бейімірек келеді.
– орташа тіршілік ұзақтығы 120 күн.
– сүйектің қызыл кемігінде түзіледі.
– бауыр мен көкбауырда жойылып отырады.
– қызметі: өкпеден ұлпаларға оттегіні, ал ұлпалардан өкпеге көміртегіні тасымалдайды.

Нв + О2 = НвО2 (оксигемоглобин)
1. Қандағы эритроциттер санының кемуінен, гемоглобин мөлшерінің азаюынан.
2. Адамнан көп қан кеткен жағдайда.
3. Интоксикацияда.
4. В12 витаминінің жетіспеуінен де болады.
Мәтінді жұппен талқыланады. Сынып екі топқа бөлініп, бір – біріне өз мәтіндері бойынша түсіндіреді. Түсіндіріп болған соң, тапсырмаларды орындайды.

№1 тапсырма. Дұрыс жауапты таңда
□ плазма – қанның мөлдір, түссіз сұйықтығы;
□ плазма құрамында
58 – 70 % су бар;
□ плазма құрамында
90 – 92 cу бар;
□ плазма құрамында 0, 2 – 1, 8 % cу бар;
□ фибриногені жоқ қан плазмасы сарысу деп аталады.
□ плазма құрамында
7 – 8% нәруыз бар;
□ плазма барлық қанның
55% – ын құрайды;
□ плазма барлық қанның
65% ын құрайды;

№2 тапсырма. Эритроциттерге тән қасиеттерді таңда.
1) Қызыл қан жасушалары;
2) 1 мм2 қанда олардың 6 – 8 мыңы бар;
3) 1 мм2 қанда олар 4, 5 – 5 млн болады;
4) Сүйек кемігінде түзіледі;
6) Қызметі – қанды ұйыту;
7) Тіршілік ұзақтығы – 120 тәулік;
8) Ядролық жасушалар;

№3 тапсырма. Мәтіндегі бес қатені тап, олардың астын сызып, дұрыс жауаптарын сәйкес рамкаларға жаз.

Эритроциттер – қызыл қан жасушалары. Олар өте кішкентай. 1мм2 қанда олардың 10 млн болады. Бұл – өз беттерінше қозғала алмайтын, шар пішіндес жасушалар. Жасушалардың ішінде нәруыз бен мыстың қосындысы – гемоглобин бар. Эритроциттер көкбауырда түзіліп, сүйек кемігінде бұзылады. Олардың негізгі қызметі – нәрлі заттарды тасымалдау.
Сәйкестендіру тестісі

2. Биологиялық диктант

1.Ағзаның ішк ортасына ————————————– 2.Қан —————————— ұлпасыныңсұйықтүрі.                                                                                                                 3.Эритроциттер  —————————  түзіледі.

4. Қанныңқұрамы – ———————-%және  40-45%тұрады.———————–

5. Ағзадағы қанның мөлшері  ———————–

6. ————– –жасушалар   үшін    негізгі    қуат көзі.

Проблемалық сұрақ
Тұрмыстық газ бен пештегі отын толық жанбаған кезде түзілген иіс газы гемоглобинмен берік химиялық қосылыс түзеді. Осы газбен ұзақ уақыт тыныс алғанда, адам неліктен өліп кетеді?

Өзара бағалау ( дескриптор бойынша)

Бағалау 

Таныстырылым, оқулықпен жұмыс

Қызықты тапсырма

1.Қан плазмасының құрамын атаңдар?

2.Эритроциттер қандай қызмет атқарады?

3.Гемоглобин дегеніміз не?

Сұрақ-жауап.

Кім жылдам?
1. Қан құрамына кіретін заттар?
2. Қанның қызыл түйіршігін қалай атаймыз?
3.Эритроциттер қайда түзіледі?
5.Ақ қан түйіршіктерін қалай атаймыз?
6.Фагоцитозды ашқан кім?
7. Антидене қайда түзіледі?
8. Лейкоцит басқаша қалай аталады?
9.Оттегін тасымалдайтын нәруыз?
10.Ядросы жоқ қан жасушасы?
11. Тұқымқуалайтын иммунитет ?
5. Қандағы түссіз сұйықтық?  Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

Оқулық, дәптерлер.

Рефлексия

Бүгінгі сабақта болған көңіл – күйді  бас бармақ саалынған суреттер  арқылы бағалау.

Кері байланыс. « Блоб ағашы» арқылы оқушылардың психологиялық жағдайын, тақырыпты меңгеру барысындағы өзін-өзі бағалауын анықтау.

Бас бармақтар

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін  тексеру жоспарыңыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

Құндылықтармен байланыс (тәрбие)

Қабілеті жоғары оқушылар берілген есептер мен тапсырмаларды орындай алавды

Оқушылар өздері жасаған  бет-бейнелеріне қарап бір-біріне көңіл- күйлерін айтады. (қуанышты, көңілді, көңілсіз, ашулы)