Отбасындағы бала тәрбиесі

Дәрменова Алия

Бала  тәрбиесінде  — отбасыеңүлкенмықтытәрбиеошағы. Баланыңадамдыққасиеттері  менәдептілігі, оныңболашақтақандайадамболуы  өзітуылғанотбасындаалғантәлім-тәрбиесі мен ондағықарым-қатынасқабайланысты. Өйткеніата-ана — бастыұстаз. Баланыңзаманыналайықазаматболыпөсуі – алдыменананыңақсүтімен, абзалтәрбиесініңжемісі. Отбасы – десеәрадамөзінеқатысы бар депойлайтыныанықжағдай.Отбасыната – ана  және бала құрайды.  Оныңкез – келгенмүшесібақытты да төртқұбыласытеңболудықалайды.  Бірақсондайжағдайдыжасауғабіреуәрекетқылса, біреуқұдайберердепкөктенкүтуменуақытоздырарыбелгіліжағдай. Әрбірананыңойлайтыныбаласыныңбақытыекенінеменіңкүмәнімжоқ.  Ал, бақытты бала қандайболуыкерек? дегенсұрақтың  жауабынкім – кім де болсаіздейді. «Кемшілік хан қызында да болады» демеймехалықта, солайтқандайбейбітөмірде де қиындықжоқдеугеболмайды. Тек солқиындықтыбасынанөткізуарқылыоныңсоңындағықызықты да көребілгенжөн. Басқатүскенәрбіркүйзеліскезеңіндеөз – өзінесенімді, белсендіадамғанаөмірдіңсолқараңғытүнегіненжарықтыңсаңылауынкөребіледі.  Тірлікқылмайөміргеөкпелепөтетін де адамдаржоқемес.  Баладағытәрбиеніңіргетасынқалайтынол  —отбасы.  «Ұяда не көрсе, ұшқандасоныіледі» дегенсөзбекерайтылмасакерек.  Неліктенкөпжағдайда бала ата – анаданасып кете алмайды?  Осы сауалменікөптенмазалапжүргенсауалдардыңбірі. Бала – періште. Шыретіпдүниегекелгенненбастаполанасүтінеміп, ананыңәрбіршығарғандемінсезініпөседі. Еңқарапайымы, баланыемізгенанақандайсезімдеотырса, бала сонысезінеді, әрдемненананыңкөңілкүйіндегіөзгерісті де баланыңсезінетінінтүсіндім. Бала есікіребастағаннан – ақ «Анам, меніңанам. Анамбәрінен де күшті, олбәрінбіледі» дегенойменөседі. Сәбидіңойынша, өзата – анасынанасқанбілгір, данышпан, оғанқорғанболарадамжоқ. Осы бала санасындағыойларбіртіндепөзкүшінжоябастайды. Оғансебепшібіздер, яғниата – аналар. Бала ата-анаданнендейсебептерменасып кете алмайдыдегенсауалымаменіңтапқанжауабым: «Баладаәсіресемектепжасынажеткенненкейінсұрақтаркөбейетініанық, солсұрақтыңбәрінебірдейбізжауапберіпжатудыөзімізгеміндетсанамаймыз. «Білмеймін» дегенжауапқайтарудыжиілетеміз. Ал, күнібүгінгедейінеңбілгір, еңақылдыадамдегената – анасыбілмейміндепжауапбергенде, бала не ойлауымүмкін. Әрине «оларбілмегенді мен қайданбілемін» немесе «осыныбілмегенменіңата –анамда ел қатарлыкүнкөріпжатырғой, маған да соныбілудің  қажеті бола қоймас» депойлайды. Осы «Білмейміннен» кейінбаланың да даму қарқынынанүктеқойыларыхақ.

Бала тәрбиесіол — үлкенбір ғылым. Біротбасындажалғыз бала болса да, 6-7 бала болса да балағаберілгентәрбиеде кемшілікболыпжатады. Дана халқымыз бала тәрбиесінекөпкөңілбөлген, қазіргі уақыттаолкүндердің әдебінкөрукөпжағдайдамүмкінболмай отыр. Ең әуеліоларбаланың алдындағы өзміндетінбіліп, солміндетті жеткіліктідәрежедеорындауытиіс. Олдегеніміз, байлық пен барлық қана емес, балағаруханибайлық керек. Жақсы мен жамандыажыратабілгеніжөн.Өмірдің мәні тек ақша мен байлық дегенойданбаланыаулақсалу қажет. Адами қасиетті бала бойынадарытабілукез – келгеніміздің қолымыздан келебермейді.  Тіршілік қамыменжүріпбалағамүлдемкөңілбөлмейтін де, өз машақатыменайналысыпбалағатәрбиенің керекекенін ұғынбайтында,тәрбиедеең бастысытәртіпдепбалағатым қатал қарайтында,қазіргі балаға қаттыайтуғаболмайдыдеп баланың ыңғайыменжүретін де, менің жиған – тергенімбаламажетедідеп қалтағасенетін де, басқажұрт не десе о десінменің балам ең тәуір бала депбаланыжақтапотыратыната – ана да жоқ емес. Мен өзөмірімдегіосындайжағдайлардыескережүріп, балағақойылатынталаптың да, оғанберілетінеріктің  де өзшегіболуыкерекекенінекөзжеткіздім. Демек, бала мен ата – анаарасындаөтетығыз байланысжүрукерек. «Баланы жастан» деген, бала тәрбиесібесікте жатқаннанбасталукерек. Бала жыладыдепкөпкөтерсеол соған дағдыланады.  Мезгілсізмекенсізтамақ берсе соған да үйренеді.  Бесікке байласажылайбередідепбесіктенжиібосата берсе, нәрестебесіктен мүдемшығыпалады. Осылайша бала бесіктенбелішықпайжатып өздегенін жасатуғадағдыланады. Бала үшкетолғанда «болады» мен «болмайдыны» білуітиіс. Бала тәрбиесін бес жастанбастаймындейтіндер де бар. Бес жастан қазір мектепкебарады. Сонда мектепкекелгенде бала өзінерұқсат етілетін мен етілмейтіндіажыратаалмасаодан не үміт, не қайыр. Мұғалім оған қаламұстапжазуды үйретеме, әлдеболатын мен болмайтындыажыратуды үйретеме. «Қызымүйде, қылығытүзде» депбекерайтылмасакерек. Бұлсөз тек қыздарғағанақатыстыдеугеболмайды. Кез – келген бала өзотбасында, ата – ананыңкөзалдындажүріпкөрсетеалмайтынмінез  —құлықтарынбасқақоғамдакөрсетеді. Өзгебіреугеәлім – жеттіккөрсету, үлкенгеқарсыкеліпсөзқайтарусияқтыүйдекөрсетпейтінмінездердідалағашыққандакөрсетіпжатады. Мұныңбірін де ата – анаүйретедідеугеболмайды. Бірақбұл да тәрбиеденкеткенқателікдеугеболады. Ата – анабалабақшамен, мектеппентығызбайланыстаболуыкерек. Бірақсолнәрсегеуақыттауып, менің балам басқажердеқандай, оныңсабағықалай, өзтобынданемесесыныбындаоныңроліқандайдепкөңілқоятыната – анажоқтыңқасы. «Уақытжоқ, мектептегібаланықарасамүйдегішаруамқаладынемесежұмыстанқолымтимейді» дегенсияқтыбіздіңтарапымыздансылтаукөпболыпжатады. Солсылтауларымызсиресе, ата – анаүшін бала өзініңорныныңбөлекекенін, оныңболашағыолардыңназарында  жүргенінсезінередідепойлаймын. Бала тәрбиесімәселелерінәрбірана не әкеөмірліктәжірибеденкөріпүйренукерек. Балағажылықабаққандаймөлшердеболса, қаталкөзқарастасондаймөлшердеболуытиіс. Балағаата – анатарапынанталапүнеміқойылукерекжәнеоныңорындалуықадағалануытиіс. «Балағажаныңашыса, оны аяма» деген де сөз бар. Солайтылғансөздіңмағынасынатоқтапкеткімкеліпотыр. Әрбаладатәуліктің 2-3 сағатығана бос уақытқабөлінуітиіс, оданбасқасында бала сабақта, үйтапсырмасынорындауданемесеата –анаменбіргеүйшаруасындаболуыкерек. Бос уақытыкөп бала түрліжаманәдеттергеүйірсектенеді, еңқарапайымытеледидарданмүлдемқарауғатұрмайтын жат нәрселердіқарап, өзінеқажетемесақпараттардыаларыанықжағдай. 12 жастанасқан бала отбасындаата – ананыңоңқолыретіндебарлықшаруағадерлікқабілеттіболғаныжөн. Қазіргіуақыттаата – анаемес бала талапқоюғабейімделген. Ал, ата – анасолмүмкіндіктібалаға неге беретінінтүсінбеймін. Ата – анабаланыңалдындағыөзміндетінжоғарыдеңгейдеатқарыпотырса, әрнәрсеніөзорныменорындап, содансоңбалағаталапқойса, ешбір бала қойылғанталаптанбұлтармайды. Егер бала талапқоярболса, ондабұлталап тек баланыңқажеттілігінқанағаттандыратындеңгейдеғана  орындалуытиіс. Бала талабынжеткіліктідеңгейдеорындаудұрысемес. Есінбілетінбаланыңбәрітұрмысжағдайындаадамбаласынақажетболатынәрбірнәрсеніңқайдан, қалай, қаншаеңбектің, қаржының  арқасындакеліпжатқаныноныңқұныныңөтелуітиісекенінұғыныпөсукерек. Үлкендеркішілерге, аяқастындатегінжатқаннәрсеніңжоқтығын, оныңбәрі тек еңбекарқылыкелетінін, бала санасынажеткізіпотыруғаміндетті.