Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту

Барлықова Айдана

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту – басты міндет
2012 жылғы 27 қаңтардағы Елбасы Н. Назарбаевтың «Әлеуметтік – экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту мақсатында 5 жылдық ұлттық жоспарды қабылдау міндеті қойылған.

Ұлттық жоспардың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту үшін жағдай жасау. Қазіргі уақытта білім беру жүйесінде «функционалдық сауаттылықты» қалыптастыру мәселесін негізге алудың өзектілігін арттырып отыр.
Оқушылардың функционалдық сауаттылығы ең алдымен біріншіден, үйден отбасынан басталады. Өйткені, ата – аналардың балаларды оқытуы және тәрбиелеуі ұлттық жоспарда функционалдық сауаттылықтың негізгі тетіктерінің (механизмдерінің) бірі болып көрсетілген.

Біріншіден, функционалдықсауаттылықдегеніміз – адамдардыңәлеуметтік, мәдени, саясижәнеэкономикалыққызметтергеараласуы. Бізэкономикамыздағы, әлеуметтік – саясижәнеруханиөміріміздегіжетістіктердізаңдытүрдемақтанетеміз. Тіпті «экономика» дегенсөздіңөзінсөзбесөзаударсақ «үйшаруашылығы» дегендібілдіреді. Сондықтан да отбасындағыэкономиканымемлекеттікэкономиканыңқұрамдасбөлігіретіндеқарауға тура келеді. Демек, оғанбайыптытүрдебілімменәрішаруақорлықпенқараукерек.

Білімменқараудегентүсінікті, алшаруақорлықпенқараудеген не нәрсе? Шаруақорлықпенқараудегенімізмынау: Үйдежелінбейқалғаннанныңүзіндерін, қабықтарынжәнекеуіпқалғаннандыешқашанлақтырыптастамау. Нанныңбіздіңөміріміздегімаңызытуралы – бұлтамаққаата – анабаласынізгіқұрметпенқарауғатәрбиелеукерек. Халқымызнандыежелденқастерлеп, құрметтепкеледі. Алайдананның бар екенінеәріоныңәрқашанболатынынадегенсенімділік. Адамғажалғызнанғанақажетемес, бірақнандаминералдызаттар бар. Мысалы, калий орталық нерв жүйесініңқалыптыжұмысістеуіндежетекші роль атқарады, темір – қантүзетін элемент және т. б. Бидай мен қарабидайдыңдәніндевитаминдердіңедәуірмөлшері бар. Әсіресе, ол Втобындағывитаминдерге: тиамин (В1), рибофлавин (В2), никотин қышқылына (РР) бай. Балалардыңтамақтануында В2және РР витаминдерініңроліөтезор. Баланыңбойыныңөсуінеықпалетеді. Бұлжерденанғадегенқұрмет, шаруақорлықпенпайдаланутуралыәңгіметіпті де төтеншежағдайғабайланыстытуыпотырғанжоқ. Жалпы, бұлжердеата – ананыңфункционалдықсауаттылығы, соныңішіндебаланыңнанғадегенұқыптылықпенқарауыболыпотыр.

Отбасындаәрбірграмды, ватты, минуттыесептейалмайтынжәне де есептегісікелмейтінбаланыңүйшаруасына да қырыболмайды. Баланыңбойынаруханиқұндылықтардықалыптастыруға, жағымсызмінез – құлықәдеттерденарылтуғакөмекберетінфункционалдықсауаттылықата – анабойында да болуғатиіс. Ата – аналарбаланыңұғынуынакөмектесулерікерек. Үйдежарық пен тұрмыстықприборларды дер кезіндесөндіру, токтанажыратуқажеттігін, есікалдағы су құбырының краны арқылытамшыданөзенқұралыпқайтаағыпкетіпжатқанын бала білугетиіс. Еңбектіңбағасынбілген бала оныңнәтижесін де жақсыбағалайбіледі. Осыныңбәрінде аса тереңата – ананыңфункционалдықсауаттылығытұр. Баласыныңбойынаадамгершілікпроблемасынжәнетәуелсіздікеліміздіңбайлығынаүнемділікпен, ыждаһаттылықпенқарауға, адамеңбегіменжасалғаннәрсеніңбәрінбағалайбілетіназаматтықеңжақсықасиеттердідарыту. Ата – анабаланыңеңәуеліөздеріістейалатындыүйретуітиіс. Әкесідәнекерлейбілсе – баласын да үйретсін. Анасы: он саусағынанөнертамғаншеберекен, әринеқызынөнерінесөзсізүйретеді.

Екіншіден, функционалдықсауаттылықдегеніміз – өмірбойыбілімалуынаықпалететін, авторлық база жасау. Өмірбойыіздену, яғнибүгінгіжаһанданудәуіріндегізаманағымынақарайілесіпотыру.
Оқушылардыңфункционалдықсауаттылығыекіншіден, мектептенбасталады.

Мектеп – үйрететін орта, оныңжүрегі – мұғалім. Оқушыныңбойынабілімнәріндарытуғакөмекберетінфункционалдықсауаттылықмұғалімбойында да болуытиіс. Барлықелдебалағабілім беру ерекшеорыналыпкеледі. Балалардыңойлауқабілетіндамытуға, байлығымыз да, бақытымыз да болғанМәңгіліктәуелсіздігіміздікөздіңқарашығындайсақтайбілугеоқушылардытәрбиелеумұғалімдердіңбастыборышы. Мұғалімсабақтытүрлендіріп, өмірменбайланыстырыпөтуінде, пәндікбілімдеріне, ептіліктерінежәнесауаттылығынасүйенеотырып, оқупәндеріарқылы, оқушылардыңфункционалдықсауаттылығынқалыптастырунегізіндежүзегеасады.

Тек білімғанабәсекегеқабілеттітұлғанықалыптастыраалады. Сондықтан да мұғалімсапалыбілім, салиқалы ой – өрісікеңтұлғанықалыптастыруыүшін 45 минуттықсабағынқазіргізаманғыбілімберудіңжаңатехнологияларынқолданаотырыпөтукерек. Осы жердеорыспедагогыА.С.Макаренконың «45 жылмұғалімболса да 45 минуттықсабағынадайындалыпкелукерек» дегеннақылсөзінескеалуғаболады. Мұғалімоқушыны тек қанамектептіңбағдарламасыменшектеліпқалдырмай, теориялықбілімдерінпрактикалықжұмыстармен, өмірменбайланыстырабілугеүйретукерек. Осындайәдіс – тәсілдердітүрлендіріп, жүйелітүрдепайдаланыпмұғалімніңшәкірттеріөзбетіменжұмысістеуге тез үйренеді.

Функционалдықсауаттылықтыңнегізгіміндеті – мұғалімбаланыоқытаотырып, оныңеркіндігін, белсенділігін, шығармашылықтұрғыдаойлауынқалыптастырыпжәне де баланыңөзбетіншешешімқабылдауғадағдыландыру.

Осығанорайоқушылардыңалғанбілімдерінегізіндеәрекететугеқабілеттілік пен даналықтыбілдіретінқұзыреттердіқалыптасытыру орта мектептердегіжаратылыстанубағытындағыпәндербасымбағыттарыныңбіріболыптабылады. Ой – өрісікеңтұлғанықалыптастырудажаратылыстанупәндерініңорныерекше. Жаратылыстануғылымдарыныңішінде, өзгелеріненгөрі, тезірекдамып, күнделіктіөмірдекеңіненқолданыстапқаны физика. Сондықтан да болар, бүгінгітаңдағы роль атқаратынжетекшіғылымдардыңбірінеайналыпотыр. Жылсайынкөптегенжаңашылдардыңбетіашылуда. Физика ғылымыныңілгерілегеналғышебінбылайқойғанда, тіптіоныңкүнбе – күнгітұрмыстажан – жақтыорын тебе бастағансалаларынфункционалдықсауаттылығы бар оқушылареркінбойлапалуыкерек.

Функционалдықсауаттылықтықалыптастыру – жаратылыстанубағытындағыпәндероқушылардыңөмірлікдағдыларындамытудыңбастышарты.
Функционалдықсауаттылықтықалыптастыру – оқушыныңлогикалықойлауқабілеттеріндамытудыңүйлесімдіжолы.

Олайболса, функционалдықсауаттылықоқушыныңбелгіліортадаөмірсүруіүшінқажеттідепсаналатынжәнебілім, білікдағдыларыныңжиынтығы. Ол тек білім мен білікәлемінебарудыңжолығанаемес, ұлттықәлеуметтікдамуыныңөлшемі.

Оқушылардыңфункционалдықсауаттылықтарындамытуүшінжаратылыстанубағытындағыпәндероқушылардыңсапалыесептердіөзбетіншешығаруынакөпкөңілбөледі. Сапалыесептероқушыныңлогикалықойлауқасиетіншыңдайдыжәнепәнгедегенқызығушылығынарттырады. Сабақтаәртүрліәдіс – тәсілдердіқолданаотырып, оқушылардың ой – өрісіндамытуға, есептершығарукезіндеқызығушылығынарттыруға, теориялықбілімдерінпрактикадақолданабілугеүйретеді.

Осындаймақсаттарғажетуүшінмынандайміндеттергетоқталайық.
1. Оқушыныңалғантеориялықбілімдерінпрактикаменұштастырабілу.
2. Оқушылардыңалғансапалыбілімдерінөмірдеқолданабілугеүйрету.
3. Кезкелгенпроблемалықситуациялардыңшешімінтабабілугеүйрету
4. Оқушылардыізденіскебаулып, өзбетіншежұмысістеугеүйрету
5. ОқушылардыңбілімдерінҚазақстанРеспубликасындағыбілімберудідамытудағы 2011 – 2020 жылдарғаарналғанМемлекеттікбағдарламасыаясындағыхалықаралықзерттеулерге( TIMS, PISA және PIRLS) қатыстыру.
Сапалыесептершығарубарысындаоқушыларқажеттікөлемдегібілімдіигеріпқанақоймастан, өзбетіншешешімқабылдауғажәнеболашақтамамандықтаңдауынаынталандырылады. Сабақтасапалыесептершығаруарқылыалғанбілімдеріноқушыларкүнделіктіөмірменбайланыстырыпотырады, өйткеніоқушыойлауға да ойлануға да қабілетті.
Президентіміз Н. Ә. Назарбаев биылғыЖолдауында: «Қазақстан – 2050» Стратегиясы – барлықсалиқанықамтитынжәнеүздіксізөсудіқамтамасызететінжаңғыружолы. Ол – елдігіміз бен бірлігіміз, ерлігіміз бен еңбегімізсыналатын, сыналажүріпшыңдалатынүлкенемтихан. Стратегияныңмүлтіксізорындап, емтиханнанмүдірмейөту, ортақпарыз, абыройлыміндет!» дейді. Осы ортақпарызды, абыройлыміндеттікімқалайтүсінеді, кімқалайорындайды. ЕлбасымыздыңжылқыжылындағыЖолдауынмұғалімдердіңнегізгіорындауміндетіне: пәнсабақтарындаболашақҚазақстанныңнағызазаматыныңфункционалдықсауаттылығындамытуболыпотыр.

ОртақОтанымыз – ҚазақстанныңоданәріМәңгілік Ел болыпөркендеуіүшін, жан – жақтыдамуыүшіноқушылардыңфункционалдықсауаттылығындамытуарқасындаталайасуларданабыройменөтеміздепжәнемұғалімдер тек қанаадалсалиқалыеңбекетіп, функционалдықсауаттылығы бар тұлғатәрбиелепшығарымыздепүәдеетеміз

«Білімненқымбатнәрсежоқ.
Көңілдежатсабаспай тот» дегендейоқушыларалғансапалыбілімдерін, тәрбиесін, бойғадарығанөнерлерінүнеміжаңғыртып, жетілдіріп оны ғылымижетістіктерментолықтырыпотыруытиіс.

Қорытаайтқанда, функционалдықсауаттылықтыжүзегеасырудыңбастыміндеті – оқушылардыңтеориялықбілімдерінпрактикалықтұрғыдақолдануыменқатартәуелсізеліміздіңкелешегінеүлкенжауапкершілікпенқарауғаүлестерінқосуболыптабылады. Осы ретте, жаратылыстанубағытындағыпәндеріндұрысжүргізебілудіңмаңызызор.