Негізгі қағидалар

• Үлгілеңіз: Бала қателессе, түзетпей, дұрыс үлгіні қайталаңыз:
  Бала: «аппа кетті» → Сіз: «Иә, әпке кетті».

• Баяу + анық сөйлеңіз. 2–6 сөздік қысқа сөйлемдер, қарапайым сөздер.

• Көзбен байланыс, бетке қарап айту. Дыбыстың қалай жасалатынын бала көрсін.

• Сұра–күте тұр–тыңда–кеңейт. Сұрақ қойыңыз, асықпай күтіңіз, жауабын тыңдап, сөйлемді 1–2 сөзге кеңейтіңіз.

• Экранды шектеу, кітапты көбейту. Күніне 10–15 мин дауыстап оқу.

• Екі не көп тіл болса: Бір ересек – бір тіл қағидасы (мысалы, анасы – қазақша, әкесі – орысша).

Күнделікті 10–15 минуттық жоспар

1. Жылыту (2 мин): Ерін–тілге жеңіл гимнастика: «па-по-пу», «та-то-ту», «ма-мо-му».

2. Дыбыс аңшылығы (3 мин): Бөлмеден бір дыбысқа басталатын заттарды тапқызу: «С – сап, су, сүт».

3. Диалогтық оқу (5 мин): Суретті кітаптан «Кім? Не істеп жатыр? Қайда?» деп 3 сұрақ қойыңыз.

4. Қайта айту (3–5 мин): Қысқа сөйлем айтыңыз, балаға қайталатыңыз, соңына 1 жаңа сөз қосып кеңейтіңіз.

Дыбыстарды қоюға лайфхактар (қазақ тіліне бейім)

• С/З, Ш/Ж: Тілді төмен ұстап, тістер жақын. «С-с-с» → «се-си-су». Кейін сөз: сүт, сөмке, жаз, жап.

• Р: Тілді жоғары таңға жақындату. Алдымен дірілсіз «д-т» тізбегі: «тда-тда», кейін қысқа ауа беріп діріл шақырыңыз: «ра-ро-ру», сөздер: арыстан, раушан.

• Л: Тіл ұшы жоғарғы тістердің артында. Буынмен: «ла-ло-лу», сөз: лау, бала, сал.

• Ң: Артқы тіл көтеріңкі, ауыз ашық: «аң, оң, өң»; жұпта «ан→аң», «тон→тоң» айырымын сездіріңіз.

• Қ/Ғ – К/Г: Қатаң-ұяң және жуан-жіңішке айырмаларын айтқызу: қол–ког емес, қол–көлік (жуан–жіңішке). Жуан дауыстылармен «қа, қо, қы», жіңішкемен «ке, ки» жаттықтырыңыз.

Ойындар (тез әрі қызық)

• «Сиқырлы айна»: Айнаға қарап дыбысты бірге айту, ерін/тіл қалпын көшіру.

• «Жел-қайық»: Қағаз кемені үрлеп жылжыту—тыныс күшін реттеу (содан соң «с-с-с»).

• «Дыбыс конструкторы»: Буындардан сөз құрау: «са-ры → сары».

• «Сөйлемді аяқта»: «Мысық …» – бала толықтырады: «…қатты мияулады».

4 апталық мини-жоспар

• 1-апта: Күнделікті жылыту + 1 дыбысқа фокус (мыс: С). 10 сөздік шағын тізім жасаңыз.

• 2-апта: Фокус дыбысты сөз ортасы/соңында бекіту (асық, қас, маса).

• 3-апта: Фокус дыбысты сөйлемде қолдану: «Сана өз сағатыңды».

• 4-апта: Қайталау + жаңа дыбысқа көшу. Қиындық тудыратын 5–7 сөзден бейдж-лист жасап, күн сайын белгілеңіз.

Қашан маманға (логопед/ДО) қаралу керек?

• 18 айда әлі алғашқы сөздер жоқ.

• 2,5 жаста 2 сөзді тіркестер құрмайды.

• 3+ жаста сөйлеуі бейтаныстарға түсініксіз (>50%).

• Ұзаққа созылған тұтығу (2–3 айдан артық), есту күдігі, тіл жүгеншесінің қысқалығы, жиі ауыздан тыныс алу.