Балабақшада баланың танымдық қабілетін дамыту жолдары
Калниязова Айнур Кудайбергеновна
Лауазымы: Тәрбиеші
Ақтөбе облысы, Ойыл ауданы
МКҚК «Асанәлі» бөбекжай-бақшасы»
Кіріспе: Баланың танымдық қабілеті оның қоршаған әлемді танып-білуге, түсінуге, сонымен қатар өз тәжірибесін жинақтап, оны күнделікті өмірде қолдануға деген қабілетін анықтайды. Мектепке дейінгі кезеңде танымдық қабілеттерді дамыту өте маңызды, себебі бұл жас кезеңі баланың интеллектуалдық, эмоциялық, және әлеуметтік дамуында шешуші рөл атқарады. Балабақшадағы тәрбиешілер мен ата-аналар танымдық қабілеттерді мақсатты түрде дамыту үшін әртүрлі әдістерді қолданып, балаға білім беру процесін қызықты әрі тиімді етіп ұйымдастыруы керек.
Негізгі бөлім:
1. Ойын арқылы дамыту
Ойын – баланың дамуының негізгі құралы болып табылады. Ойын барысында бала өзінің зейінін шоғырландыруды, есте сақтау қабілетін жақсартуды, қоршаған ортаға назар аударуды және өзінің қиялын дамытуды үйренеді. Сонымен қатар, ойын баланың жеке тұлғалық дамуына, әлеуметтік қарым-қатынасқа түсуді, ережелерді сақтауды және өзін-өзі бақылауды үйретеді.
Мысалы, дидактикалық ойындарда бала нақты тапсырмаларға жауап іздеп, түрлі шешім қабылдайды. Бұл ойындар баланың логикалық ойлауын, есептеу және ойлаудың құрылымдық тәсілдерін дамытады. Дидактикалық ойындарға, мысалы, түрлі түсті пішіндерді құрастыру, санамақтар, сөздермен жұмыс істеу жатады. Бұл ойындар баланың есептерді шешу қабілетін, дүниені тану, ойлану және талдау қабілеттерін дамытады.
Ал рөлдік ойындар баланың қиялы мен шығармашылығын дамытады. Мұндай ойындарда бала түрлі рөлдерге кіріп, өз өмірлік тәжірибесін, қоршаған ортамен қарым-қатынасын бейнелейді. Бұл ойындар арқылы бала қоршаған ортаны түсінуге, мәселелерді шешуге, өз іс-әрекеттерінің нәтижелерін болжауға үйренеді.
2. Зерттеу және эксперименттік әрекет
Баланың танымдық қабілетін дамыту үшін зерттеу мен тәжірибе жүргізу өте маңызды. Балалар табиғаттағы құбылыстарды, заттардың қасиеттерін, олардың өзара әрекетін өз бетімен зерттеуді жақсы көреді. Мұндай әрекет олардың қызығушылығын оятып, танымдық қабілеттерін арттырады.
Мысалы, балабақшада тәжірибе жүргізу арқылы балаларды табиғат құбылыстарымен таныстыруға болады. Суық пен ыстықтың әсерін, судың күйінің өзгеруін немесе өсімдіктердің өсу процесін бақылау арқылы балалар табиғаттағы құбылыстарды зерттейді. Мұндай әрекеттер баланың аналитикалық ойлауын дамытып, зерттеушілік қабілеттерін қалыптастырады. Сонымен қатар, қарапайым физикалық немесе химиялық тәжірибелер баланың қоршаған орта туралы білімін кеңейтіп қана қоймай, олардың өз бетімен шешім қабылдау, сұрақтар қою және жауап табу қабілетін жақсартады. Мұндай әрекеттер баланы ғылыми ойлауға, әлемді логикалық тұрғыдан түсінуге бейімдейді.
3. Әңгімелесу және талқылау
Баланың танымдық қабілетін дамытуда әңгімелесу мен талқылаудың рөлі зор. Әңгімелесу арқылы бала өзінің ойларын сөзбен жеткізуге, дәлелдеуге, сұрақ қоюға және жауап алуға үйренеді. Бұл процестер оның сөйлеу, ойлау және есте сақтау қабілеттерін жақсартады.
Мысалы, кітаптарды оқу және талқылау арқылы балалардың ойлау қабілеттерін дамытуға болады. Оқыған мәтінді талқылау барысында бала мәтіннің мазмұнын түсініп, өз ойын жеткізуді үйренеді. Суреттерді қарап, олар туралы әңгіме құрастыру, кейіпкерлердің әрекеттерін талқылау арқылы баланың логикалық және сыни ойлау қабілеті дамиды.
Сонымен қатар, тәрбиеші баламен ашық диалог жүргізіп, сұрақтар қойып, оның ойларын толық жеткізуіне мүмкіндік беру арқылы баланың сөйлеу қабілетін арттырады. Бұл балаға өз пікірін дәлелдеп, қорытынды жасауға үйретеді.
4. Құрылымдық тапсырмалар мен пазлдар
Құрылымдық тапсырмалар мен пазлдар – баланың логикалық және кеңістіктік ойлауын дамытудың тиімді құралы. Мұндай тапсырмалар баланы мәселелерді шешуге, бөлшектерден бүтін құрауға, логикалық байланыстарды табуға үйретеді.
Мысалы, пазлдарды құрастыру барысында бала бөлшектерді салыстырып, оларды дұрыс орналастыру үшін логикалық ойлауын іске қосады. Бұл әрекет баланың кеңістіктік ойлауын дамытып қана қоймай, оның шыдамдылығын, зейінін және ұсақ моториканы да жақсартады. Сонымен қатар, блоктармен немесе конструкторлармен жұмыс жасау баланың құрылымдық ойлау қабілетін дамытады. Бала бөлшектерді бір-бірімен байланыстырып, белгілі бір мақсатқа жету үшін жоспар құруды үйренеді. Бұл оның логикалық және аналитикалық ойлау қабілетін дамытады.
5. Музыка және өнер арқылы дамыту
Музыка мен өнер балалардың эмоциялық және шығармашылық дамуына ықпал етеді. Музыка арқылы бала өзінің ішкі сезімдерін, көңіл-күйін білдіруге, ырғақ пен әуенді сезінуге үйренеді. Сонымен қатар, сурет салу, мүсін жасау сияқты өнер түрлері баланың қиялын, шығармашылық қабілеттерін дамытады.
Мысалы, балабақшадағы музыкалық сабақтарда балалар ән айтып, музыкалық аспаптарда ойнап, ритмдерді сезінеді. Бұл олардың музыкалық қабілеттерін дамытып қана қоймай, есте сақтау қабілетін, зейінін және қимыл-қозғалыс үйлесімін жақсартады.
Сурет салу немесе мүсін жасау сияқты шығармашылық әрекеттер баланың қиялын дамытады. Бала өз сезімдерін, ойларын сурет арқылы бейнелейді, бұл оның эстетикалық қабылдауын, шығармашылық қабілеттерін жетілдіреді. Сонымен қатар, өнермен айналысу баланың ұсақ моторикасын, қолдың икемділігін жақсартады.
6. Танымдық ойындар
Танымдық ойындар баланың зейіні, есте сақтау қабілеті және шешім қабылдау дағдыларын дамытуға бағытталған. Бұл ойындар арқылы бала түрлі мәселелерді шешіп, жаңа ақпаратты оңай қабылдап, оны өз бетінше қолдануға үйренеді.
Мысалы, математикалық ойындар баланың есептеуге деген қабілетін дамытады, логикалық тапсырмалар оның ойлау жүйесін құрылымдауға үйретеді, ал тілдік ойындар сөздік қорын байытып, сөйлеу қабілетін жетілдіреді. Бұл ойындар баланың тез ойлап, дұрыс шешім қабылдау қабілетін арттырады.
Қорытынды
Балабақшада баланың танымдық қабілеттерін дамыту – оның болашақтағы білім алу процесіне негіз қалайды. Баланың логикалық ойлауын, есте сақтау қабілетін, шығармашылық және танымдық қызығушылығын арттыру үшін тәрбиешілер түрлі әдістер мен құралдарды қолдануы қажет. Ойын, зерттеу, талқылау, құрылымдық тапсырмалар, музыка және өнер сияқты әдістер баланың жан-жақты дамуына ықпал етеді. Осы кезеңде танымдық қабілеттерін жетілдіре отырып, бала өмір бойы оқу және жаңа білімдерге құштар болады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- Әбілқасым А. М. Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық процестерін қарым-қатынас арқылы дамытудың психологиялық маңыздылығы
- Капенова А. А., Калипанова К. Т. ӘОЖ 372 Ізденушілік әрекет барысындағы баланың танымдық белсенділігін дамыту
- Интернет желісі
- Белопольская Н.Л. Методики исследования познавательных процессов у детей 4-6 лет.
- ҚұсаиновА.Қ. «Баланыңдамуы»Алматы. Рауан, 2000

