Түркістан жағының жайы

1911 жылы “Айқап” журналында жарық көрген “Түркістан жағының жайы” мақалада ХХ ғасырдағы өзекті мәселе талқыланады.  Онда сол замандағы Түркістан облысындағы мақта өндірісінің экономикалық және әлеуметтік маңызы егжей-тегжейлі зерттелген. Автор Самарқанд, Сырдария және Ферғана облыстарының шаруаларының мақта өсірудің негізгі көзі ретінде ауысуының себептері мен салдарын ашады. Бұл аудандарда мақта өндірісі бұрыннан келе жатқан шаруашылық. Алайда, 1882 жылдан бастап американдық мақта түрлерінің пайда болуымен жергілікті өндіріс түбегейлі өзгерді. Мақтаның жаңа түрлерінің жоғары өнімділігі мен сапасы шаруалардың көпшілігін оны өсіруге көшуге мәжбүр етті.

Ферғана облысы мақта өндірісінде аса көзге түсті. Онда күн сайын 210 мың десиатинамақта өсіріледі. Ал Түркістан өңірінде бұл көрсеткіш жылына 330 мың десиатинге жетеді. Жергілікті шаруалар үшін мақта өсірудің сәттілігі тек өнімділікпен ғана емес, сонымен қатар өнімнің бағасымен де анықталады. Түркістаннан келген мақтаның халықаралық бағасы американдық өніммен тең болғанымен, егу шығындары айтарлықтай төмен еді.

Алайда, мақалада қарастырылған негізгі мәселелердің бірі – болашақ салық саясаты. Үкіметтің әр мақта пұтына 50 тиын салық салу туралы ұсынысы шаруалар үшін қосымша ауыртпалық болуы мүмкін. Бұл өзгеріс, егер іске асырылса, Түркістанның кедей тұрғындарынан қосымша қаржы табу жолында көбірек күш-жігерді талап ететіні анық болды.

“Айқап” журналының басылымындағы бұл мақала Түркістан өңіріндегі мақта өндірісінің күрделілігін және оның шаруа өмірі үшін маңыздылығын көрсетеді. Мақта өндірісінің өсуі мен дамуы экономикалық өсуге ықпал еткенімен, бұл процесс қосымша қиындықтар тудырады. Жергілікті шаруалардың көпшілігі мақта өсіруден түскен табысқа сүйенетіндіктен, үкіметтің салық салу жоспары олардың өміріне тікелей әсер ететіні анық.

Мақалада келтірілген ақпаратқа сәйкес, Түркістан аймағында мақта өсірудің өзіндік артықшылықтары бар – төмен шығындар мен жоғары өнімділік. Осыған қарамастан, жергілікті шаруалар американдық нарықта бәсекеге қабілетті болу үшін өнімділігін үнемі жақсартуы керек. Жаңа салық саясатын енгізген жағдайда шаруалардың жарқын болашаққа күмәнмен қарауға мәжбүр болатыны сөзсіз.

Мақала сонымен қатар Түркістан өңірінде ауыл шаруашылығын дамытудың күрделі сипатын көрсетеді. Шаруалардың табысы мен өмір сүру деңгейін арттыру үшін жаңа технологиялар мен әдістерді енгізу маңызды болғанымен, мұндай өзгерістердің тиімділігі жергілікті және халықаралық нарықтардағы жағдайға, сондай-ақ үкімет саясатына байланысты.

Жалпы, “Айқап” журналындағы мақала Түркістан өңірінде мақта өсірудің маңыздылығына және оның шаруалардың экономикасы мен өміріне ықпалына баса назар аударады. Бұл оқырмандарға ауылшаруашылық өндірушілерінің алдында тұрған қиындықтарды түсінуге мүмкіндік береді және қоғамдағы өзгерістерге дайын болуға шақырады.