Қазақ тілі сабағындағы дидактикалық ойындарды қолданудың тәрбиелік негіздері
Шарипбаева Наурыз
Жоспары:
І.Кіріспе бөлім
- Дидактикалық ойынға анықтама
ІІ. Негізгі бөлім
1) Ойын-пәнге қызығушылықты арттырудың тиімді жолы
2) Дидактикалық ойындардың мақсаты мен міндеттері
3) Құрылымы
4) Сапалылығы
5) Түрлері және қолданылуы, теориясы
6) Даму деңгейлері
7) Бала ойынында педагогтың рөлі
ІІІ. Қорытынды бөлім
Дидактикалық ойынның маңызы
Эпиграф:
Ойын дегеніміз ұшқын, білімге құштарлық пен еліктеудің маздап жанған оты.
М. Сухомлинский
І.Кіріспебөлім
Ойынадамныңөміртанымыныңалғашқықадамы. Ойынөмірдеөтеертежастанбасталып, адамныңкәсіптітолықмегергеніншежалғасады. Ал оқытупроцесіндежаңатехнологияныңмаңыздыбөлігі. Қазақхалқыныңұлтретіндеөмірсүруінеоныңтіліменқатарсалт-дәстүрлердің,әдет-ғұрыптарыныңмаңызыайрықша. Қазақтыңмақал-мәтелдеріжасұрпақтыибалыболуға,әдептілікке,мінезінжақсықасиеттерарқылыимандылықпенинабаттылыққатәрбиелесе,ақын-жазушылардыңкөркемшығармаларыэстетикалық,этикалыққасиеттергетәрбиелейді.
Абай Құнанбаевтың он тоғызыншықарасөзіндежаскезіненжақсысөзестіпөскен бала кейінестіадамболады: «Адам ата-анадантуғандаестіболмайды,естіп,көріп,ұстап,татыпескерсе.Дүниедегіжақсы,жамандытаниды-дағы,сондайданбілгені,көргенікөпболғанадамбілімдіболады. Сондықтанбалағажаскезіненбастапойынарқылытәрбиелікмаңызыжоғарыхалықойларыныңкәусарбұлақтарыменсусындатуқажет.
Орысғалымы, дәрігер, педагог К.А.Покровский «ойын-күнделікті бала еңбегі, болашақөмірініңбастамасы.Ойынүстіндебаланыңертеңгіөміргедегенқабілетібайқалады»-деген. Ойынбаланықимылға, әрекетке, денешынықтыруғатөселдіреді. Соларқылыөміркүресіне, еңбеккебаулиды. Ойынсызақыл-ойдыңқалыптыдамуы да жоқ. Ойынарқылыбаланыңруханисезіміжасампазөмірменұштасып, өзінқоршағандүниетуралытүсінікалады. Дидактикалықойындарарқылыоқушылардыңинтеллектуалдыққабілеттері,логикалықойлауы,түрлікөркемшығармалардыпайдаланаотырып,ізгілік,адамгершілікқасиеттерінбойынасіңіреді. Ойынекінемесеодан да көпадамдарданқұрылатынтоптардыңөзмүдделерініскеасыруүшінкүресжүргізупроцесі. Әрбіртоптыңөзмақсаты, стратегиясыболады.
Педагогика саласындапайдаланатынойындарды – дидактикалықойындардейді.
ІІ. Негізгібөлім
Дидактикалықойындар баланыңынтасынсабаққааударуға, көңілқойғызуға, қабылдауынжеңілдетуге, білімдітолықигеругекөмектеседі,сабаққаэмоциялықбояубереді.
Ойынның мақсаты:1. Баланы пәнгеқызықтыру, логикалықойлауын дамыту.2.Сөздерді орындықолданудағдыларынжетілдіреотырып,сөйлеумәдениетінетәрбиелеу.
3.Таным әрекетінқалыптастыру, тиянақтау, пысықтау, алғанбілімдітексеру, қызығушылығынояту,белсенділігінарттыру.
Міндеті: 1) Танымдық: баланыңтану, ізденуәрекетіндамыту.
2) Тәрбиелік: айналасыменқарым-қатынасжасауға, қажеттідағдыны,адамгершілікқасиеттерінқалыптастыру
Дидактикалықойындардықұрумынанегіздергесүйенеді:
1) Балалардың іс-әрекетінеойынтүрлеріменоқудыбайланыстыру,біртіндепқызықтыжеңілойындарданойын-тапсырмаларарқылыберілгеноқу-тәрбиемәселелерінекөшу.
2) Шарты мен міндеттерінбіртіндепкүрделенуі
3) Берілгентапсырмалардышешудебаланыңақыл-ой белсенділігініңкүшеюі
4) Оқу-тәрбиемақсаттарыныңбірлігі
Дидактикалықойындардыңсапалылығы:
Олардыңсабақтыңәркезеңіндегіорны мен міндетін, мақсатындәланықтауға, оны қолданудыңтеориясы мен практикасынмұғалімніңжетікмеңгеруіне, шеберліктанытуына, ойынғақажетіматериалдардыалдын-ала дайындапалуына, ойынүрдісінеоқушылардыбелсендіқатыстыруына
байланыстыболады.
Дидактикалықойынтүрлері:
1) Заттықдидактикалықойындар
Бұлойынәртүрліойыншықтармен ж/е әртүрліойынматериалдарыменұйымдастырылады.
2) «Жаңылтпаштыжаңылмайайт», «Мақалдыдұрысоқы», «Мақалдыжалғастыр» т.б.
3) Сөздікдидактикалықойындар, яғниауызшаойналатынойындар:
Мыс: Мұғалімбіріншітоптыңалдынакеліп, «өтіріксөз» немесе «ұрлық» деді, оқушыларөтіріксөздіңжолықысқаекендігінжәнеұрлықтүбіқорлықекенінайтып, мақалдарұйқастырыпайтады. Оқушыларосындайойындарғадағдыланып,жаманқылықтарданаулақболады.Сабақтавикториналықсұрақтар, жұмбақтар,сөзжұмбақтар,ребустарпайдалануөтетиімді.
Оқытудыңойынтеориясынқолданудаекіжақты дидактика байқалады:
1.Ойнау үшінбілу, үйренудіңқажеттілігі.
- Ойнайотырып, өзіндікбілімалуы, өміртәжірибесінжинақтауқажеттігі.
Ойнаутеориясы мен практикасынотандықжәнешетелдік педагог-психологтар, социологтарзерттеуде.
Дидактикалықойынға «Ғажайыпалаң», «Бақыттысәт», ХХI ғасыркөшбасшы,анаграммалар,тренинг-сабақ,«Ойлантап,»,«Кім тез», аттыойындаржәне викториналар, сөзжұмбақтар, ребустаржатады.
Соныменқатарұлттықойындары оқушылардыңауызшажеткізусауаттылығы мен біліктілігіндамытуүшінпайдалануғаболады. Ұлттықойындар- ата-бабаларданбізгежеткен «ханталапай» ойынынтоптықжарыссабағындапайдалануғаболады.
Бұлнегізгішартыбойыншашашылғанасықты жинайотырып, жаңылтпаштыжаңылмайайтыпотыруыкерек. Қайтоптыңбаласықаншаасықжинаса, сонша жаңылтпашайтуыкерек, жаңылтпаштыдұрыс,анықайтқанбаланыңтілішынығадыәріжылдамдыққа,шапшаңдыққа,ептіліккеүйренеді.
«Ақсүйек» ойынынайлытүндекөңілкөтергенжастарсүйектілақтырып, оны іздеуарқылыойнаған.Мен «ақсүйекті» 2-сыныпта сан есімтақырыбынөткенде сан есімі бар мақал-мәтелдердіайтқызуүшінқолдандым. 3- сыныптанегізгіжәнетуындызатесімтақырыбында негізгізатесімментуындызатесімді табу үшінойнаттым. Бұлойында кез-келгенқималардытаңдапалып, тапсырманыорындау керек.
«Арқантартыс» ойыныныңнегізгішарты 2 топтыңсынасуыболса, қазақтілісабағында 2 топ білімсынасады.Мұныбылайжасадым: Жуандығы 2 елідейұзынжіптітақтаныңжоғарғыжағынғы 2 шегегеіліп, ұштарынтеңестіріп қоямын.2 топтан 1-1 оқушышығып, 1 мезгілдемақал-мәтелдердітоқтамайайтыпшығады. Қайтоптыңоқушысыбұрыншығарса,жіптіңұшынөзінеқарайтартады. Нәтижесіндеарқанқайтопқақарайкөпжылжысасолжеңдідепесептеледі. Бұлойындыбарлықпәндергеқолдануғаболады.
Бастауышсыныпапталықтарында «Тапқырдостар», «Бақыттысәт» аттыинтеллектуалдықойындардақазақтіліпәніненвикториналықсұрақтартүріндеөткіздім.
Ойынәрекетінегізінен 3 түрлі даму деңгейлерінентұрады: кәсіптікойындар, әуестенуойындары, оқу-жаттыуойындары.
Ойыноқуүрдісіндеоқытудыңәріформасы, әріәдісіретіндедербесдидактикалық категория бола алады. Солсияқтыойындыоқушылар мен мұғалімдержәнемектепжасынадейінгі бала бақшатәрбиешілердіңбірлескеноқуәрекетініңөзарабайланыстаболатынтехнологиясыретіндеқарастыруғаболады.
Педагогтың бала ойынындағырөлі
Педагог– ұйымдастырушы, ақыл-кеңесші, ойынбарысындаболатындаулымәселенішешетінәділтөреші. Еңбастысы – баланыңдосы.
ІІІ.Қорытаайтқанда
Дидактикалықойындароқушылардыөзбетіншежұмысістеугедағдыландырады, олардыңойлауқабілеттерін, ізденімпаздылығынарттырады, сөзқорынмолайтуғакөмектеседі, сабақтадидактикалықойындардыпайдаланудаоқушыларды әдептілікке,адамгершілікке,қамқорлыққа,қайырымдылыққатәрбиелейді. Мектепоқушыларыныңсолпәнгедегенбелсенділігіартадыжәнебағдарламалықматериалдардықажетдеңгейдемеңгеругеықпалетеді.
Балаларойынбарысындатәлім-тәрбиелікмаңызыжоғары, адамгершілік,ізгілікқасиеттерінесезініп, өздерінеркінұстап, ізденімпаздық, тапқырлыққасиеттерібайқалады. Сезіну, қабылдау, ойлау, зейінқою, ерікарқылытүрліпсихологикалықтүсінікпенсезімәрекетінесүйенеді.Ойынүстінде бала қуаныш пен ренішсезімдерінсезінеді. »Ойынөмірсүруәдісіемес, бірақадамәрекетініңқұрамдынегізі. Ақылдыадамдегенімізеңалдыменойнайтынадам»,-дейді. Міне,сондықтанадамдардыжасынақарамастанойынөзінетартыптұрады»,-дейді.
Пайдаланылғанәдебиеттер:
- Бастауышсыныптаоқыту. Алматы,2010ж.
(барлықпәндербойынша)
- Бастауышмектеп Алматы,2003№9
- Бастауышмектеп Алматы,2001№3
- Қазақстанмектебі Алматы,2002№5
- Бастауышсыныптаоқыту Алматы,2011№1
- Қазақтілі (дидактикалықматериалдар)Алматыкітап2010ж.
Авторы: Ж.Қ.Балтабаева.
