Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы: «Болашаққа берік қадам»

Ағытаев Амантай

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2017 жылғы 31 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» және «Рухани жаңғыру» бағдарламасы, сонымен бірге  Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында анықталған міндеттерді жүзеге асыру шеңберінде басқару мен инновациялар проблемаларын талқылау, білім беру саласын жаңғырту үшін әдістемелік ұсынымдамалар әзірлеу үшін сұхбат алаңына айналады.

Елбасы  еліміздің жетістіктеріне тоқталған. Еліміз өзінің 25 жылдық даму кезеңінен абыроймен өткенін, 2017 жылдың басынан бастап Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесінің мүшесі болғанын, Астанада «ЭКСПО – 2017» халық­аралық көрмесі өтетінін және Алматыда Универсиада – 2017 спорт ойындары өтетінін, оған 57 мемлекеттен 2 мыңнан астам спортшы мен делегация мүшелері қатысатынын баяндады.Осының барлығы Қазақстанның халық­аралық аренада жоғары беделге ие болға­нын және саясатымыздың дұрыстығын көр­сетеді.

Қазақстан 2050 жылға қарай әлемдегі ең алдыңғы қатарлы 30 мемлекеттің қатарына қосылуға тиіс. Біз осы мақсатқа қарай табандылықпен ілгерілей береміз.

Президентіміз Н.Ә.Назарбаев Жолдауда Қазақстанды Үшінші жаңғыр­ту жөнінде міндет қойып отырғанын және елдің жаһандық бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін экономикалық өсімнің жаңа моделін құру қажеттігін мәлімдеді.

ХХ ғасырдағы батыстық жаңғыру үлгісінің бүгінгі заманның болмысына сай келмеуінің сыры неде? Басты кемшілігі – олардың өздеріне ғана тән қалыбы мен тәжірибесін басқа халықтар мен өркениеттердің ерекшеліктерін ескермей, бәріне жаппай еріксіз таңуында. Әжептәуір жаңғырған қоғамның өзінің тамыры тарихының тереңінен бас­тау алатын рухани коды болады. Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты – сол ұлттық кодыңды сақтай білу. Онсыз жаңғыру дегеніңіздің құр жаңғырыққа айналуы оп-оңай.   Бірақ, ұлттық кодымды сақтаймын деп бойыңдағы жақсы мен жаманның бәрін, яғни болашаққа сенімді нығайтып, алға бастайтын қасиеттерді де, кежегесі кері тартып тұратын, аяқтан шалатын әдеттерді де ұлттық сананың аясында сүрлеп қоюға болмайтыны айдан анық.   Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, замана сынынан сүрінбей өткен озық  дәстүрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды. Сонымен бірге, рухани жаңғыру ұлттық сананың түрлі полюстерін қиыннан қиыс­ты­рып, жарастыра алатын құдіретімен маңызды.

Қазақстанның жаңғырулары

Бірінші жаңғыру.

25 жыл бұрын КСРО-ның қирандысынан шығып, буын іргетасынан бастап қолға алып, әлем картасында болмаған жаңа мемлекет құрды.

Жоспарлы экономикадан нарықтық эко­номикағакөшужүзегеасырылды. Қазақстан бұл кезеңде аз шығыншығарып, зоржетістіктергеқолжеткізді.

Екіншіжаңғыру. «Қазақстан – 2030» стра­тегиясының қабылдануыменжәнежаңаелорда – Астананыңсалынуменбасталды. Оныңнәтижеліболғаны дау тудырмайды. Елімізэкономикалықтұрғыданартта қалған аймақтаншығып, әлемдегіэкономикасыбә­секегеқабілетті 50 мемлекеттіңқатарынакірді.

Үшінші жаңғыру. Бұл жаңғыру – қазіргі жаһандық сын­қатер­лермен күрес жоспары емес, бола­шаққа, «Қазақстан – 2050» Стратегиясы мақ­саттарына бастайтын сенімді көпір болмақ. Ол Ұлт жоспары – «100 нақты қа­дам» базасында өткізіледі. Үшінші жаңғырудың бес негізгі басымдығын атап көрсетті.Олар экономиканың әлемдік өсімінің орта дең­гейден жоғары қарқынын қамтамасыз етуге және 30 озық елдің қатарына қарай тұрақты түрде ілгерілеуге лайықталған.

Бес басымдық

Бірінші басымдық – экономиканың же­дел­детілген технологиялық жаңғыртылуы.Цифрлық технологияны қолдану ар­қылы құрылатын жаңа индустрияларды өркендетуге тиіспіз. Бұл – маңызды кешенді міндет.Елде 3D-принтинг, онлайн-сауда, мо­биль­ді банкинг, цифрлық қызмет көрсету секілді денсаулық сақтау, білім беру ісінде қолданылатын және басқа да перспективалы салаларды дамыту керек. Екінші кешенді міндет. Жаңа индустриялар құрумен қатар дәстүрлі базалық салаларды дамытуға серпін беруіміз керек.

Бұл – өнеркәсіп, агроөнеркәсіптік кешен, көлік пен логистика, құрылыс секторы және басқа салалар.

Бірінші. Еңбек өнімділігін айтарлықтай арттыру керек.

Бұл жердегі негізгі фактор Төртінші өнер­кәсіптік революция элементтерін жаппай енгізу болуға тиіс.

Екінші. Басымдығы бар салалардағы бәсекеге қабілетті экспорттық өндірісті дамытуды көздейтін индустрияландыруды жал­­ғастыру керек.

Үшінші.Экономикалық өсімнің тұрақ­ты­лығы үшін елдің тау-кен металлургиясы мен мұнай-газ кешендері өзінің стратегиялық маңызын сақтауға тиіс.

Әлемдіксұранысбәсеңдепкеткенкездежаңанарықтарғашығып, өнімжеткізуаумағынкеңейтукерек. Минералдық-ши­кі­заттықбазаныкеңейтугебаса назарау­дарылуғатиіс. Геологиялықбарлаужұмыс­тарынбелсендіжүргізукерек.

Төртінші. Аграрлық сектор экономиканыңжаңадрайверінеайналуыкерек.

Қазақстанның агроөнеркәсіпкешенініңболашағызор.

Көптегенпозицияларбойыншабізәлемдеіріаграрлықэкспорттықөнімөндіру­ші­­лердіңбірі бола аламыз. Бұл, әсіресе, эко­логиялық таза тағамдарға қатысты. «MadeinKazakhstan» брендісондайөнім­дер­дің эталоны болуғатиіс.

Бесінші.Жаңа Еуразиялықлогистикалықинфрақұрылымдыдамыту – маңыздыба­сым­дықтардыңбірі.

Оған қазірдің өзінде қомақты инвестиция жұмсалды. Ендіоданэкономикалыққайтарым ала бастауқажет.

Алтыншы. Урбанизация үдерісіқұрылыссекторындамытуқажеттігіналғатартыпотыр. Олотандықэкономиканыңтолыққандыдрайверінеайналуғатиіс.

Екіншібасымдық – бизнес-ортаны түбе­гейлі жақсарту және кеңейту.

Біздіңстратегиялықмақсатымыздыңбірі – елдіңішкіжалпыөніміндегішағынжәне орта бизнестің үлесі 2050 жылғақарай кем дегенде 50% болуынқамтамасызету.

Бірінші.МеніңтапсырмамбойыншаҮкіметбиылданбастапНәтижеліжұмыспенқамтужәнежаппайкәсіпкерліктідамытубағ­дарламасыніскеасыруғакірісіпкетті.

Екінші.Үкімет «Атамекен» ұлттықкә­сіп­керлерпалатасымен (ҰКП) бірлесіп, биз­нестіңбарлықшығынынжаппайазайтужөніндешаралар қабылдауы қажет.

Үшінші.Мемлекеттіңэкономикадағыүлесінішкіжалпыөнімнің 15%-ынадейін, Экономикалықынтымақтастықжәне даму ұйымы (ЭЫДҰ) елдерідеңгейінедейінтөмендетуэкономикалықөсімгетыңсерпінберугетиіс.

Төртінші.Кәсіпкерліктідамытуғамемле­кет-жекеменшіксеріктестігіаясынкеңейтузормүмкіндікбереді. Бұлжердеәңгімебірқатармемлекеттікқызметтеркөрсетумін­детінбизнеске беру ісінеқатыстыболыпотыр.

Бесінші.Баға мен тариф бойыншаымыр­аласуғажолбермеу қажет.

Үкіметке «Атамекен» ҰКП-мен бірлесіп, бәсекелестіккекедергікелтіретіннормалардыанықтауға қатысты барлықзаңнамаға «ревизия» жасаудытапсырамын.

Үшінші басымдық – макроэкономикалық тұрақтылық.

Мұндағыбастыміндет – ақша-несиесаясатыныңынталандырушырөлінқалыпқакелтіружәнеэкономиканықаржыландыруғажекеменшік капитал тарту.

Бірінші.БүгіндеҰлттық банк алдындаинфляциялықтаргеттеурежіміндамытужө­ніндегімаңыздыміндет тұр. Орта мерзімішінде инфляция деңгейінкезең-кезеңмен 3-4%-ғадейінтөмендетугеқолжеткізуімізкерек.

Екінші.Еліміздіңқаржысекторын «қайтажаңғырту» қажет.

ҮкіметкеҰлттықбанкпенбірлесіп, отандыққорнарығынжандандыруғабағыт­талғаншараларқабылдаудытапсырамын.

Үшінші.Үкіметквазимемлекеттіксектор­дыңсыртқыжәнеішкіқарыздарына мониторинг жүргізу мен бақылаужасаужүйесінқалыптастырып, ондатәртіпорнатукерек.

Төртіншібасымдық – адами капитал сапасынжақсарту.

Бірінші.Еңалдымен, білім беру жүйе­сініңрөліөзгеругетиіс. Біздіңміндетіміз – білімберуді экономикалық өсудің жаңамоделініңорталықбуынынаайналдыру. Оқытубағдарламаларынсыниойлауқабілетінжәнеөзбетіменізденудағдыларындамытуға бағыттау қажет.

Соныменбірге, IT-білімді, қаржылық сауаттылықты қалыптастыруға, ұлтжан­дылықты дамытуға баса көңілбөлукерек. Қала мен ауылмектептеріарасындағыбілім беру сапасыныңалшақтығыназайтуқажет.

Атапайтқанда, үштілді оқуға кезең-кезеңменкөшумәселесібойыншаұсыныстарәзірленсін.

Қазақ тілінің басымдығы сақталады. Оныңәріқарайдамуыназоркөңілбөлінеді. Соныменқатар, бүгіндеағылшынтілі – жаңа технология, жаңа индустрия, жаңа экономика тілі. Қазіргікезде 90% ақпаратағылшынтіліндежарияланады. Әрбірекіжылсайынолардыңкөлемі 2 есеұлғайыпотырады. Ағылшынтілінмеңгермей, Қазақстанжалпыұлттықпрогреске жете алмайды.

2019 жылданбастап 10-11 сыныптардакейбірпәндердіағылшынтіліндеоқытатынболамыз. Бұлмәселенітиянақтыойланып, ақылменшешуқажет.

Мектептердің және мұғалімдердіңдең­гейі, әсіресеауыл мен қаладаәртүрлі. Біліктіпедагогтардыңжетіспеупроблемасы да бар. Сондықтан, осыныңбарлығынескеріп, ағылшынтілінкезең-кезеңмененгізуімізкерек.

Меніңбастамамбойыншабиыл «Бар­шағаарналғантегінкәсіптік-техникалықбілім беру» жобасыіскеасырылабастады.

Тегіноқытуменеңәуеліжұмыссызжәнеөзін-өзітиімсізжұмыспенқамтығанжастар, сондай-ақкәсіптікбіліміжоқересекадамдарқамтылуытиіс. Кәсіптікбілім беру жүйесінде, мен айтқандай, экономикадағы жаңаөндірістерүшінмамандардайындауғаденқоюкерек.

Олүшінкәсіптікстандарттареңбекнарығыныңталаптарынажәнееңүздік әлемдік оқу-өндірістік тәжірибелерге сәйкес жаңартылуы қажет.

Соныменқатар, жоғарыбілім беру жүйесісапасынаерекшеназараударылады. Жоғары оқу орындарының кадрлық құрамына, материалдық-техникалықжаб­дықталудеңгейіне, білім беру бағдар­ла­ма­ларынақатыстыбақылау мен талапкүшейтілуіқажет.

Екінші. Білім беру жүйесімен қатар ден­саулық сақтау жүйесі де өзгеруге тиіс.

Биылғы 1 шілдеден мемлекеттің, жұ­мыс берушілердің, азаматтардың ортақ жау­ап­кершілігіне негізделген міндетті медициналық сақтандыру жүйесі (ММСЖ) енгізіле бастайды. Бұл жүйенің тиімділігі әлемдік тәжірибе арқылы дәлелденген.

Үшінші. Әлеуметтік қамтамасыз ету саласына қатысты.

Менің тапсырмам бойынша 2017 жылғы 1 шілдеден бастап 2,1 миллион зейнеткер үшін зейнетақы 2016 жылғы деңгейден 20%-ға дейін арттырылады.

Бұданбөлек, базалықзейнетақы та­ғайындау 2018 жылғы 1 шілдеденбастапжаңаәдістемебойыншажүзегеасырылады. Оның көлемі зейнетақы жүйесінеқатысуөтілінебайланыстыбелгіленеді.

Меніңтапсырмамбойынша 2017 жылғы 1 шілдеденбастап бала туғандаберілетінбірреттікжәрдемақы көлемі 20%-ға өсіріледі.

Еңтөменгікүнкөрісшегін де қайтақарастырукерек. Олқазақстандықтардыңнақтытұтынушылықшығыстарынасәйкескелугетиіс. Бұл қадам 2018 жылғы 1 қаңтарданбастапбазалықзейнетақы, мүгедектергежәнеасыраушысынанайрылғанотбасы­ларғаарналған жәрдемақы, мүгедек бала тәрбиелепотырғандарғаберілетінатаулыкөмек пен жәрдемақы көлемін 3 миллион адамүшінөсіругемүмкіндікбереді.

2018 жылғы 1 қаңтарданбастапатаулыәлеуметтіккөмеккөрсетушегінеңтөменгікүнкөрісшегінің 40%-ынан 50%-ғадейінөсіріп, оныңжаңаформатыненгізукерек. Бұлреттежұмысістеугеқабілетті адамның бәрі тек жұмыспен қамтубағдарламасынақатысушартыарқылығанақолдауғаиеболуғатиіс.

Бесіншібасымдық – институционалдықөзгерістерге, қауіпсіздіккежәнесыбайласжемқорлықпенкүрескеқатысты.

Бірінші.Үкіметүшіншіжаңғыртуаясында ЭЫДҰ-ныңозықтәжірибелері мен ұсы­ным­дарынимплементациялаужұмысынқам­тамасызетугетиіс.

Екінші.Бізжекеменшіктіқорғауға, құқық үстемдігіне жәнебаршаныңзаңалдындатеңдігінқамтамасызетугебағытталғанреформаларжүргізудеміз. Бұлжұмыстыжалғастырукерек.

Үшінші.Қауіпсіздікахуалықуаттыжәнеәрекететеалатынмемлекеттіңөлшемінеайналыпкеледі.

Қазіргізамандаадамзаттерроризмніңбелеңалуыменбетпе-бет келіпотыр. Бұлреттедеструктивтікүштердіқаржы­лан­дыратындарға, шетелдіктеррористікұйым­дарменбайланысжасайтындарға қарсыкүресжүргізуісінегізгімәселеболыпсаналады.

Төртінші.Бізелдегісыбайласжемқорлықдеңгейінтөмендетубағытындаелеуліқа­дамдаржасадық. Алайда, бастыназаркө­бінесыбайласжемқорлықтыңсалдарларыменкүресугеаударылыпотыр.

Елбасы Осы Жолдау арқылы еліміздің әр азаматына жаңа жағдайдағы даму бағытымыз жөніндегі өз көзқарасын жеткізіп отыр.

Қазақстанды кейінгі ұрпақ үшін бұдан да өсіп-өркендеген елге айналдырамыз!

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.М.Алдабергенова. Ана тілі. Ұлт газеті.02.08.2017ж.

2  Д.Кәлетаев.Егемен Қазақстан газеті. 01.02.2017ж.