Жүсіп Алтынай Айбекқызы
Умирзак Жанель Ерланқызы
Қазақ Ұлттық қыздар педагогикалық университеті
Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар және өнер институтының
Мәдени-тынығу жұмысы манандыңының 3 курс студентері
Жетекші: Аманкулова Лайла Абдраймовна
Аннотация
Бұл мақала музыка фестивальдерінің жастардың мәдени белсенділігін арттырудағы рөлін талдауға бағытталған. Зерттеуде фестивальдердің шығармашылық ойлауды дамыту, мәдени көптүрлілікті таныту, әлеуметтік коммуникацияны кеңейту және жастардың өнерге қызығушылығын арттырудағы маңызы көрсетіледі. Автор музыка фестивалі форматындағы іс-шаралардың заманауи жастардың мәдени қажеттіліктеріне жауап беретінін, олардың тұлғалық дамуына, эстетикалық талғамының қалыптасуына және қоғамдық өмірге белсенді араласуына ықпал ететінін дәлелдейді. Мақалада түрлі елдердегі табысты фестиваль үлгілері мен оларды білім беру және тәрбие жүйесінде қолдану жолдары қарастырылады. Зерттеу нәтижелері музыка фестивальдерінің жастардың мәдени құзыреттілігін қалыптастырудағы тиімді құрал екенін көрсетеді.
Түйін сөздер: музыка фестивалі, жастар, мәдени белсенділік, шығармашылық, коммуникация.
Статья посвящена анализу роли музыкальных фестивалей в повышении культурной активности молодежи. Автор рассматривает, как фестивальные форматы способствуют развитию творческого мышления, расширению культурного кругозора, укреплению социальной коммуникации и формированию устойчивого интереса молодежи к искусству. Показано, что музыкальный фестиваль является современным средством вовлечения молодых людей в культурную среду, способствует формированию эстетического вкуса, личностному росту и активному участию в общественной жизни. В статье приведены успешные международные практики проведения музыкальных фестивалей и их возможная интеграция в образовательные и воспитательные программы. Результаты исследования подтверждают высокую эффективность музыкальных фестивалей для развития культурной компетентности молодежи.
Ключевые слова: музыкальный фестиваль, молодежь, культурная активность, творчество, коммуникация.
This article explores the role of music festivals in enhancing cultural engagement among youth. It highlights how festival environments foster creative thinking, broaden cultural awareness, strengthen social communication, and stimulate young people’s interest in the arts. The author argues that music festivals serve as an effective contemporary tool for connecting youth with cultural experiences, supporting their personal development, aesthetic appreciation, and active participation in community life. The paper reviews successful international festival models and discusses their potential integration into educational and youth-development programs. Research findings indicate that music festivals significantly contribute to building cultural competence and promoting active cultural participation among young people.
Keywords: music festival, youth, cultural engagement, creativity, communication.
КІРІСПЕ
Қазіргі жаһандану жағдайында жастардың мәдени белсенділігін арттыру қоғамның стратегиялық міндеттерінің бірі болып табылады. Өйткені мәдени ортаға белсене араласатын, ұлттық және әлемдік мәдениет құндылықтарын қабылдай алатын, өнерді түсінетін және шығармашылық бастамаларға қабілетті жастар — әлеуметтік тұрақтылық пен инновациялық дамудың негізгі қозғаушы күші. Осы тұрғыда музыка фестивальдері жастардың мәдени қажеттіліктерін қанағаттандырумен қатар, олардың шығармашылық ойлауын, коммуникативтік белсенділігін және әлеуметтік жауапкершілігін қалыптастыратын заманауи мәдени-педагогикалық құрал ретінде маңызға ие.
Музыка — адамзат мәдениетінің әмбебап тілі. Ол эмоционалдық тәжірибе арқылы жеке тұлғаның ішкі әлеміне әсер етіп қана қоймай, әлеуметтік байланыстарды нығайтады, қоғам мүшелерін біріктіреді және мәдени көптүрлілікке деген құрметті қалыптастырады. Осы тұрғыдан алғанда музыка фестивалі — тек концерттік іс-шара емес, ол мәдени интеграция, жастардың өзара әрекеттесуі және шығармашылық идеялардың тоғысатын алаңы. Фестивальдер жастардың өнерге деген көзқарасын өзгертіп, олардың мәдени талғамын қалыптастыруда, өзін-өзі танытуына мүмкіндік беруде маңызды рөл атқарады.[6]
Сонымен бірге, қазіргі жастардың мәдени кеңістігі цифрлық технологиялармен тығыз байланысты. Әлеуметтік желілер, онлайн-трансляциялар мен мультимедиялық контент фестивальдердің ауқымын кеңейтіп, олардың жастарға ықпал ету деңгейін арттыра түсуде. Музыка фестивалі енді тек офлайн форматта емес, гибридті мәдени орта ретінде қарастырылады. Бұл формат жастардың цифрлық сауаттылығын дамытып қана қоймай, олардың мәдени тәжірибені қабылдау шекарасын кеңейтеді. Сондықтан музыка фестивальдерінің мәдени-педагогикалық әлеуеті бұрынғыдан да жоғары.
Жастардың мәдени белсенділігін қалыптастыруда фестивальдердің маңыздылығы бірнеше факторлармен түсіндіріледі. Біріншіден, фестиваль – еркін шығармашылық платформасы. Жастар өзіндік музыкалық стильдерін, жаңа бағыттарын таныстыра алады, өзара тәжірибе алмасады. Екіншіден, фестиваль әлеуметтік коммуникацияны кеңейтеді: түрлі елдер мен аймақтардан келген жастардың мәдени диалогқа түсуіне мүмкіндік береді. Үшіншіден, фестивальдік орта жастардың эмоционалдық интеллектісін, командада жұмыс істеу дағдыларын, өзіндік жауапкершілігін қалыптастырады. Бұл факторлар қазіргі білім беру жүйесінің негізгі құзыреттерімен тікелей байланысты.[1]
Музыка фестивальдерін білім беру, тәрбие беру және мәдени саясат салаларына интеграциялау жастардың мәдени құзыреттілігін жүйелі түрде дамытуға мүмкіндік береді. Мектептер, колледждер, шығармашылық орталықтар фестиваль форматына негізделген жобаларды қолдану арқылы оқушылардың өнерге қызығушылығын арттырып қана қоймай, олардың тұлғалық дамуына ықпал етеді. Мұндай жобалар жастардың бастамашылдығын көтеріп, мәдени кеңістікте еркін әрекет етуге үйретеді, сонымен қатар ұлттық мәдени мұраға деген құрметті күшейтеді.
Осы мақаланың өзектілігі — музыка фестивальдерін жастардың мәдени белсенділігін арттырудың тиімді педагогикалық тетігі ретінде негіздеу. Жұмыстың мақсаты — фестивальдердің мәдени-педагогикалық мүмкіндіктерін талдау, олардың жастарды дамытудағы рөлін ашып көрсету
Зерттеудің мақсаты
Бұл жұмыстың негізгі мақсаты – музыка фестивальдерінің жастардың мәдени белсенділігін арттырудағы әлеуетін анықтау және фестиваль форматын білім беру, тәрбие және мәдени орталарда тиімді пайдалану жолдарын ұсыну. Сонымен қатар жастардың шығармашылық белсенділігі, мәдени талғамы, әлеуметтік байланысы және өнерге қызығушылығы музыка фестивалі арқылы қалай дамитыны ғылыми негізде қарастырылады.[3]
Жаңашылдығы
Зерттеу жаңашылдығы келесі аспектілермен сипатталады:
- Фестивальді педагогикалық технология ретінде қарастыру: Музыка фестивалі тек мәдени іс-шара емес, тұлғалық дамуды қолдайтын білім беру құралы ретінде талданады.
- Гибридті форматты қолдану: Онлайн және офлайн фестивальдерді біріктіру арқылы жастардың цифрлық мәдениетін дамыту жолдары ұсынылады.
- Жастардың мәдени құзыреттілігін дамытудағы инновациялық модель: Фестивальдік орта арқылы мәдени диалог, шығармашылық тәжірибе және өзіндік таныту механизмдері жөнінде авторлық әдістеме беріледі.
- Қоғамдық-әлеуметтік белсенділікті арттыру: Фестивальді азаматтық мәдениетті қалыптастырумен байланыстыру – жұмыстың жаңашыл қыры.
Педагогикалық көзқарастағы идеясы
Бұл зерттеу музыка фестивалін ынтымақтастыққа, коммуникацияға, өзін-өзі танытуға және мәдени тәжірибе жинақтауға мүмкіндік беретін интерактивті педагогикалық алаң ретінде сипаттайды. Педагогикалық идеяның мәні:
- жастарды еркін шығармашылыққа ынталандыру;
- түрлі мәдениеттерді тануға жағдай жасау;
- топтық әрекет, бірлескен жұмыс, ұжымдық орындау арқылы әлеуметтік дағдыларды дамыту;
- эстетикалық тәрбие мен мәдени талғамды қалыптастыру;
- эмоционалдық интеллект пен өзіндік рефлексияны жетілдіру.
Музыка фестивалі – тұлға қалыптастыруға бағытталған көпқырлы мәдени-педагогикалық механизм ретінде қаралады.
Практикадағы сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер
1) «Фестивальдік шеңбер» әдісі
Оқушылар шағын топтарға бөлініп, әр топ өздерінің мини-фестивалін жоспарлайды: атауы, жанры, логотипі, бағдарламасы, мақсатты аудиториясы.
Дағды: креативті жоспарлау, дизайн-мышление, командалық жұмыс.
2) «Музыкалық зертхана» әдісі
Оқушылар әртүрлі музыкалық стильдерді зерттеп, шағын практикалық демонстрациялар жасайды (ритм, жанр айырмашылығы, ұлттық аспаптар).
Дағды: музыкалық сауат, зерттеу құзыреті.
3) «Арт-коммуникация» тренингі
Музыка арқылы эмоцияны жеткізу, топпен импровизация жасау, музыкалық диалог құру.
Дағды: коммуникация, эмоционалдық интеллект.
4) «Фестиваль репортері» жобасы
Оқушылар фестивальге қатысушы ретінде жаңалық жазады, сұхбат алады, бейнерепортаж жасайды.
Дағды: медиа сауаттылық, сыни ойлау, цифрлық мәдениет.
5) «Ұлттық әуендер галереясы»
Ұлттық музыкалық мұраны таныстыру, домбыра күйлері, халық әндері арқылы шағын перформанс ұйымдастыру.
Дағды: ұлттық құндылықтарды меңгеру, мәдени сананы дамыту.
Нақты мысалдар мен нұсқаулықтар
Мысал 1. Мектепішілік мини-фестиваль
Қадамдар:
- Тақырып таңдау: «Жастар ритмі», «Ұлттық әуендер күні», «Modern Music Mix»
- Топтар рөлге бөлінеді: ұйымдастыру, жарнама, сахна, контент.
- Әр топ 5–7 минуттық музыкалық перформанс дайындайды.
- Соңында рефлексия парағы толтырылады: не үйрендім? не қиын болды? қандай мәдени элемент байқадым?
Мысал 2. Онлайн-фестиваль (Zoom/YouTube)
- Оқушылар өз орындауларын видеоға түсіреді.
- Онлайн дауыс беру, пікір қалдыру алаңы іске қосылады.
- «Үздік ұлттық әуен», «Үздік кавер», «Үздік авторлық ән» номинациялары беріледі.
Мысал 3. Фестивальге арналған зерттеу жұмысы
Оқушылар белгілі бір музыка фестивалін зерттейді:
- шығу тарихы,
- ұйымдастырушысы,
- идеясы,
- қоғамға әсері.
Нәтижесінде презентация немесе постер қорғайды.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Музыка фестивальдері – заманауи мәдени кеңістіктің ажырамас бөлігі әрі жастардың мәдени белсенділігін арттырудың тиімді тәсілдерінің бірі. Фестиваль форматы жастарды өнер әлеміне тартып қана қоймай, олардың эмоционалдық дамуына, әлеуметтік бейімделуіне, шығармашылық әлеуетінің ашылуына және қоғамдық ортадағы белсенді позициясының қалыптасуына ықпал етеді. Фестивальдердің мазмұны көпқырлы болғандықтан, олар білім беру үдерісінде де, тәрбие жұмыстарында да, шығармашылық жобаларда да кеңінен қолданылуы мүмкін.
Музыка фестивальдерінің жастарды дамытудағы ең басты ерекшелігі – олардың көпфункционалды мәдени алаң ретіндегі рөлі. Біріншіден, фестиваль — жастарға еркін шығармашылық атмосферада өзін-өзі танытуға мүмкіндік береді. Әр қатысушы орындаушы ғана емес, ұйымдастырушы, дизайнер, сценарист, журналист, оператор рөлінде көрінеді. Осылайша фестиваль ұйымдастыру үдерісі жастардың көшбасшылық, коммуникация, жауапкершілік, шығармашылық ойлау сияқты өмірлік маңызды құзыреттерін дамытуға жағдай жасайды.[4]
Екіншіден, музыка фестивальдері мәдени алмасудың тиімді моделі болып табылады. Жастар әртүрлі жанрлар, ұлттық музыкалық дәстүрлер, заманауи бағыттар, әлемдік трендтер туралы ақпарат алады. Фестиваль ұйымдастыру барысында ұлттық музыка мен әлемдік музыка элементтерін үйлестіре отырып, оқушылар мәдени көптүрлілікке құрметпен қарауға үйренеді. Бұл олардың мәдени құзыреттілігін арттырып, дүниетанымын кеңейтеді.
Үшіншіден, фестивальдер әлеуметтік интеграцияны күшейтеді. Жастар ортақ шығармашылық идеяларды жүзеге асыру барысында өзара әрекеттеседі, топтық жұмысқа дағдыланады, бір-біріне қолдау көрсету мәдениетін қалыптастырады. Осы үдеріс қоғамдық өмірге белсенді араласуға, өз позициясын ашық білдіруге, пікірталас мәдениетін меңгеруге ықпал етеді.
Музыка фестивальдерінің білім беру саласындағы рөлі де ерекше. Біріншіден, мектеп пен колледждерде фестивальдік форматты қолдану оқыту процесін жандандырады. Оқушылар музыкалық шығармаларды зерттейді, тарихи-мәдени контекстпен танысады, өзінің эмоционалдық қабылдауын талдайды. Бұл пәнішілік және пәнаралық байланысты нығайтады. Мысалы, тарих пәнінде белгілі бір дәуірдің музыкасы арқылы қоғамның мәдени ахуалын түсіндіруге болады; әдебиет сабақтарында поэзия мен музыканың байланысын көрсетуге мүмкіндік туады.[6]
Екіншіден, фестивальдік сабақтар оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттырады. Музыкалық импровизация, аспаптармен тәжірибе жасау, ән айту, би, көркемдік перформанс, авторлық композициялар жасау – мұның бәрі оқушылардың шығармашылық ойлауы мен өзіндік бейнесінің қалыптасуына әсер етеді.
Үшіншіден, фестивальдік формат медиа сауаттылықты дамытуға ықпал етеді. Жастар іс-шараны жарнамалау, афиша жасау, әлеуметтік желілерге контент дайындау, видеомонтаж, фотоесептер жүргізу секілді заманауи дағдыларды меңгереді. Бұл олардың цифрлық мәдениетін арттырып қана қоймай, қазіргі заман талабына сай кәсіби дағдыларды дамытуына мүмкіндік береді.
Музыка фестивалінің тәрбиелік әлеуеті де зор. Фестиваль барысында жастар бір-бірінің өнерін құрметтеуге, мәдениетті тыңдауға, өзін ұстау әдебіне үйренеді. Ұжымдық орындаулар, ұлттық дәстүрлерді танытатын музыкалық қойылымдар арқылы олардың мәдени-рухани болмысы қалыптасады. Әсіресе ұлттық музыканы фестивальдік ортада таныстыру жасөспірімдердің туған жеріне, ұлттық мұрасына деген сүйіспеншілігін күшейтеді.[7]
Практикалық тұрғыдан алғанда, фестиваль ұйымдастыру бірнеше кезеңнен тұрады: идея мен тақырыпты анықтау, орын мен уақыт белгілеу, қатысушыларды іріктеу, бағдарлама жасау, техникалық қамтамасыз ету, жарнама жүргізу, нәтижелерді бағалау. Осы кезеңдерге оқушылардың белсенді қатысуы олардың ұйымдастырушылық дағдыларын жетілдіреді. Мысалы, мектепішілік «Жастар ритмі» фестивалінде әр сынып жеке команда ретінде қатысып, музыка стилін өзі таңдайды, қойылым тақырыбын өзі әзірлейді және шығармашылық жауапкершілікті бөліседі.
Сонымен бірге, музыка фестивальдерін онлайн форматта ұйымдастыру да жастарға қолайлы. YouTube, TikTok, Zoom платформалары арқылы өткізілетін фестивальдер оқушылардың өз өнерін кең аудиторияға таныту мүмкіндігін арттырады. Бұл формат олардың медиа мәдениетін дамытуға, сандық ортада жауапкершілікпен әрекет етуге үйретеді.
Қорытындылай келе, музыка фестивальдері жастардың мәдени белсенділігін арттыруда қуатты құрал болып табылады. Ол шығармашылықты дамытады, мәдени құндылықтарды дәріптейді, жастарды қоғамдық өмірге тартады және олардың жан-жақты тұлғалық дамуына негіз қалайды.[2]
ҚОРЫТЫНДЫ
Музыка фестивалдері – қазіргі жастардың мәдени белсенділігін арттырудың ең тиімді, ең қолжетімді және ең әсерлі құралдарының бірі. Фестиваль – бұл тек өнерді тамашалау алаңы ғана емес, ол – шығармашылық белсенділікті дамыту ортасы, мәдениетке деген қызығушылықты оятатын платформа, жастардың өзін-өзі танытуына мүмкіндік беретін педагогикалық орта. Зерттеу барысында музыка фестивалі формаcының жас ұрпақтың шығармашылық, мәдени және әлеуметтік дамуына әсері көпқырлы екендігі анықталды.
Біріншіден, музыка фестивальдері жастардың мәдени сауаттылығын арттырады. Түрлі жанрдағы музыкалармен, ұлттық әуендермен, әлемдік музыкалық бағыттармен танысу арқылы оқушылар мәдени көптүрлілікке құрметпен қарауға үйренеді. Фестиваль – рухани құндылықтарды меңгерудің табиғи жолы. Әсіресе ұлттық музыкалық мұраға арналған фестивальдердің жастарға әсері ерекше. Олар тарихи-мәдени мұраның құндылығын сезініп, ұлттық өнердің тәлімдік мәнін түсіне бастайды.
Екіншіден, фестивальдік орта жастардың шығармашылық белсенділігін арттырады. Музыка тыңдау, орындау, импровизация жасау, жаңа стиль әзірлеу, сахналық мәдениетке бейімделу – мұның бәрі оқушылардың эстетикалық талғамын дамытуға, өнерге деген көзқарасын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Фестивальге қатысу барысында жастар өз әлеуетін байқап, шығармашылық бағыттағы жаңа қабілеттерін ашады. Бұл олардың өзін-өзі бағалауын арттырып, тұлғалық өсуге ықпал етеді.
Үшіншіден, музыка фестивалі – әлеуметтік коммуникация мектебі. Бірлескен дайындық, топтық қойылымдар, ортақ жобаларды орындау жастарды бір-бірін тыңдауға, қолдауға, түсінуге, өзара әрекет етуге үйретеді. Мұндай тәжірибе олардың әлеуметтік дағдыларын жетілдіріп, жауапкершілік сезімін арттырады. Сонымен қатар фестиваль барысында қалыптасатын достық қарым-қатынас, шығармашылық ынтымақтастық жастардың әлеуметтік белсенді азамат болып қалыптасуына ықпал етеді.
Төртіншіден, музыка фестивалі – цифрлық мәдениетті дамытудың тиімді алаңы. Жастар фестивальді ұйымдастыру, әлеуметтік желілерге контент дайындау, бейнематериал түсіру, онлайн дауыс беру жүйелерін қолдану арқылы медиа сауаттылығын жетілдіреді. Бұл қазіргі заман талаптарына сай қажетті дағдыларды меңгерудің маңызды тетігі.[5]
Бесіншіден, музыка фестивальдерін оқу-тәрбие жұмысына енгізу жастардың қоғамдық өмірге белсенді қатысуын қамтамасыз етеді. Фестивальдік формат оқушылардың бастамашылдығын дамытады, оларды қоғамдық іс-шараларды ұйымдастыруға үйретеді. Бұл – азаматтық мәдениетті қалыптастырудың маңызды жолы.
Жалпы алғанда, музыка фестивальдері жастардың мәдени, рухани, шығармашылық және әлеуметтік дамуына зор ықпал ететін мәдени-педагогикалық механизм ретінде ерекше бағалы. Фестивальдер арқылы жастар тек музыка тыңдап қана қоймайды, олар мәдениетті сезінеді, оны өз тәжірибесіне айналдырады, қоғамда өз орнын табуға ұмтылады.
Зерттеу қорытындысы музыка фестивальдерін мектептерде, колледждерде, мәдени орталықтарда, жастар ұйымдарында мақсатты түрде ұйымдастырудың қажеттілігін көрсетеді. Бұл – жас ұрпақтың тұлғалық және мәдени дамуына жол ашатын, олардың рухани әлемін байытатын, шығармашылық әлеуетін арттыратын тиімді педагогикалық технология.
Сондықтан музыка фестивальдері тек мәдени іс-шара ғана емес, жастарды қоғамның белсенді, мәдениетті, креативті мүшесі ретінде қалыптастырудың стратегиялық құралы болып табылады. Оны жүйелі түрде қолдану жас ұрпақтың мәдени құндылықтарға қызығушылығын арттырумен қатар, олардың жан-жақты дамыған тұлға болып қалыптасуына мүмкіндік береді.[8]
Пайдаланылған әдебиеттер
- Әбдіғапбарова У. Қазақстан жастарының мәдени дамуы. – Алматы: Рауан, 2020.
- Нұрғали А. Музыкалық өнер және жастар шығармашылығы. – Астана: Фолиант, 2019.
- Қоңыратбаева Қ. Мәдениет теориясы және жастар әлеуметтануы. – Алматы: Қазақ университеті, 2021.
- Садықов Е. Өнер педагогикасының негіздері. – Шымкент: Елнұр, 2018.
- Мырзахмет Г. Музыкалық мәдениет және білім беру. – Алматы: Білім, 2022.
- Жолдасбекова С. Жастардың шығармашылық әлеуетін дамыту жолдары. – Астана: Нұр кітап, 2021.
- Оспанова Л. Ұлттық музыка және тәрбие. – Алматы: Өнер, 2020.
- ҚР Мәдениет және спорт министрлігі. Жастардың мәдени белсенділігін арттыру жөніндегі стратегиялық бағдарлама. – Астана, 2023.