Автор: Дулат Әлфарабиұлы Садуахас
Жетекші: Кантарбаева Жанна Уринбасаровна
Қазақстандағы зайырлы мемлекет моделі: дінтанушы көзімен
Қазақстан тəуелсіздігін жариялаған сəттен бастап өзін зайырлы мемлекет ретінде
бекітті. Бұл – Конституцияда жазылған басты қағидаттардың бірі. Бірақ зайырлылық
дегеніміз не? Оның дінмен байланысы қандай? Қарапайым адамдар жиі шатастырып
жататын бұл ұғымға дінтанушы көзімен қарап көрейік.
Зайырлы мемлекет – діннен тыс мемлекет дегенді білдірмейді. Бұл – мемлекет пен
діннің өзара дербестігін, яғни ешбір діннің мемлекеттен артықшылыққа ие еместігін
білдіретін ұстаным. Қазақстанда барлық діндер тең, заң алдында бəрі бірдей. Мұны
зайырлылықтың негізгі принципі деп түсінуіміз керек.
Қазақстандағы зайырлы модельдің ерекшелігі – ол тек құқықтық формализм ғана емес,
мəдени дəстүрлер мен тарихи сабақтастықпен тығыз байланысқан. Қазақ халқының
тарихында ислам діні маңызды рөл атқарғанымен, ол əрқашан төзімділікпен, өзге
сенімдерге құрметпен қабаттаса өмір сүрген. Бүгінгі таңда да елімізде ислам,
православие, католицизм, протестантизм, буддизм, иудаизм секілді діндер бейбіт қатар
өмір сүріп жатыр.
Дінтанушы ретінде айтарым: зайырлылық Қазақстанда дінсіздік немесе атеизмді
білдірмейді. Керісінше, ол азаматтардың діни сенім бостандығын, ар-ождан еркіндігін
қамтамасыз ететін құқықтық негіз болып табылады. Əркімнің шіркеуге, мешітке баруға
немесе бармауға, қандай дінді ұстануға немесе мүлде ұстанбауға құқығы бар.
Қазіргі əлемде діни радикализм, экстремизм секілді қауіптер артқан шақта зайырлы
модельдің рөлі ерекше. Ол – қоғамдағы тұрақтылықтың, ұлтаралық жəне дінаралық
келісімнің кепілі. Бірақ бұл модельдің сəтті жұмыс істеуі үшін тек заң ғана емес,
азаматтардың санасы, білім деңгейі, діни сауаттылығы маңызды. Сондықтан
дінтанушылардың, ғалымдардың, ұстаздардың, журналистердің міндеті – қоғамға
зайырлылықтың мағынасын дұрыс түсіндіру, діни мəдениетті қалыптастыру.
Қазақстан зайырлылықтың өзіндік үлгісін қалыптастыра алды. Ол Батыстың немесе
Шығыстың үлгісін жай ғана көшіру емес, өзіміздің тарихи, мəдени, əлеуметтік
ерекшеліктерімізге сүйенген ұлттық модель. Бұл – еліміздің басты жетістіктерінің
бірі деп санаймын.
Ғылыми жетекшісі:
Ж. У. Кантарбаева, филос.ғ.к., Дінтану жəне мəдениеттану кафедрасының доценті
Мақала авторы:
Д. Ə. Садуахас, Дінтану жəне мəдениеттану кафедрасы, 1-курс студенті