Мәтіндегі қате медиа этикасын бұзады

Амантаева Тамирис
Қоғамдағы ақпарат тарату жүйесінде бұқаралық ақпарат құралдарының (БАҚ) алатын орны ерекше. Журналистік қызметтің басты мақсаты — объективті жəне сенімді ақпарат жеткізу. Алайда, мəтіндегі қате ақпарат немесе дұрыс емес интерпретация медиа этикасының бұзылуына əкеліп, қоғамның сеніміне селкеу түсіреді. Мұндай жағдайлар ақпараттың дəлдігі мен шынайылығын бұзып қана қоймай, сонымен қатар əлеуметтік шиеленістердің өршуіне, жалған пікірлердің қалыптасуына ықпал етеді.
Журналистика қоғамның “айнасы” болуға тиіс. Бұл айна халықтың шынайы өмірін бейнелеп, жаңалықтардың дұрыс жəне əділ таратылуын қамтамасыз етуі керек. Алайда, егер ақпарат шынайы көздерге негізделмесе немесе автордың қателігінен бұрмаланса, қоғамдағы əділетсіздік пен түсінбеушілік арта түседі. Мəселен, 2019 жылы қазақстандық БАҚ-тың бірінде жарияланған “қазақстандық азық-түлік өнімдері сапасыз” деген мақала үлкен резонанс тудырды. Бірақ кейінірек бұл мəлімдеме зерттеліп, мақалада келтірілген деректердің ресми статистикаға сай келмейтіні анықталды.
Мəтіннің мұндай қателігі қоғамда дүрбелең туғызып қана қоймай, қазақстандық өнімдердің беделіне зиян келтірді. БАҚ-тың бұндай жауапсыздығы тек материалдық емес, моральдық шығындарға да əкелуі мүмкін.
Мəтіннің мазмұнында жіберілген əрбір қате журналистік этиканы бұзу деп саналады. Этика — бұл БАҚ-тың сенімділігі мен беделінің негізі. Журналистиканың “алтын ережелерінің” бірі — деректерді мұқият тексеру жəне нақты фактілерге сүйену.
Мақаланың тақырыбы мен мазмұны арасындағы алшақтық та жиі кездесетін қателіктердің бірі. Мəселен, “Қазақстан экономикасы құлдырауда” деген тақырыппен шыққан мақалада тек белгілі бір саланың уақытша қиындықтары сипатталса, бұл сенсация жасау мақсатындағы бұрмалаушылыққа жатады. Мұндай əрекеттер БАҚ-тың негізгі миссиясы — адалдық пен объективтілікті бұзады.
Ақпараттың дəлсіздігі аудиторияның БАҚ-қа деген сенімін азайтады. Бұл əсіресе, саяси жəне əлеуметтік мəселелерді қамтыған материалдарға

қатысты. Мəселен, 2020 жылғы пандемия кезінде кейбір ақпарат құралдары COVID-19 туралы жалған деректерді таратып, халық арасында қорқыныш пен түсінбеушілік туғызды. Бұл деректердің дұрыс еместігі кейінірек анықталғанымен, ақпараттың алғашқы əсері қоғамдық пікірге теріс ықпал етті.
Журналистикада “Жалған сөз жарға жығады” деген қағида бар. Бұл мақалды медиа саласының өкілдері əрдайым есте сақтауы қажет. Өйткені, бұрмаланған ақпарат қоғамда əлеуметтік шиеленістердің өршуіне, адамдардың үрейленуіне немесе теріс пікір қалыптасуына себеп болуы мүмкін.
Мəтіннің мазмұнындағы қателіктерді болдырмау үшін журналистер келесі қағидаларды ұстануы қажет:
● Фактілерді тексеру: Журналистер барлық деректердің шынайылығын тексеруі тиіс. Бұл үшін ресми статистикаға, беделді дереккөздерге сүйену қажет.
● Тақырып пен мəтіннің үйлесімділігі: Мақаланың тақырыбы мазмұнды нақты көрсетуі керек. Сенсация жасау мақсатында тақырыпты асыра сілтеу аудиторияны шатастырады.
● Тіл мəдениеті: Журналистік мəтіндерде əдеби тілдің нормаларын сақтау қажет. Қате қолданыстар мен тұрмыстық деңгейдегі сөздер мəтіннің сапасын төмендетеді.
● Жауапкершілік: Журналистер өз еңбегінің қоғамға тигізер ықпалын терең түсінуі тиіс.
Мəтіндегі қателіктер медиа саласының беделін түсіріп, қоғамдағы сенімсіздікті арттырады. Журналистика саласының басты міндеті — шынайылық пен объективтілікке негізделген ақпарат тарату. Туралықты ту еткен БАҚ қана халықтың сенімін жаулап, қоғамдық пікірдің оң қалыптасуына ықпал ете алады.
“Сөз түзелмей, ел түзелмейді” деген нақыл журналистика саласында да өзекті. Егер мəтіндегі қателерді болдырмасақ, БАҚ өз міндетін толыққанды орындап, қоғамды өркендетуге үлес қоса алады.