қаныққан және қанықпаған булар

Кожахметова Майя Мурадымовна

Жылулық қозғалыс әсерiнен пайда болатын кинетикалық энергияның артықтығынан қашанда молекуланың жеке бөлшектерiнiң сұйық бетiнен бөлiнiп шыға алады. Заттың сұйық күйден газ күйiне өту процесiн буға айналу деп атайды. Неғұрлым сұйықтың температурасы жоғары болса, соғұрлым сұйық тезiрек буға айналады.

   Буға айналудың екi түрi бар: булану және қайнау. Кез келген температурада және тек сұйық бетiнен шығып бу күйiне айналуды – булану деп атайды. Бу – буланудың әсерiнен пайда болатын газ. Булану барысында сұйық салқындайды.

Буланған молекулалардың белгiлi бiр бөлiгi хаостық (ретсiз) қозғалыс жасай отырып қайтадан сұйық бетiне түсуi және оның молекулаларына айналуы керек. Соныменен, булану процессiмен қатар бiрмезгiлде конденсация деп аталатын керi процесс те жүредi.

   Конденсация – бұл заттың салқындау немесе сығылуының салдарынан газ тектес күйден сұйық күйге айналу процессi. Сұйық бетiндегi будың қысымы неғұрлым жоғары болса, сол температурада конденсацияға ұшырайтын молекулалар саны да соғұрлым көп болады.

Бетi ашық ыдыстағы сұйықтың булану процесi конденсация процесiнен басым болып келедi. Ал бетi жабық ыдыста сұйық пен будың арасында, булану процесi мен конденсация процесстерiбiрiн-бiрi толықтыратындай, динамикалық тепе-теңдiк орнайды. Өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдiкте болатын буды қаныққан бу деп атайды.

Температура тұрақты болған жағдайда қаныққан будың қысымы оның алатын көлемiне байланысты болмайды.

Егер сұйықтың булануы конденсациядан басым болса немесе сұйық толық буланып кетсе, онда оның устiндегi буды қанықпаған бу деп атайды. Буларға, тек бу қанықпай тұрған жағдайда ғана, идеалды газдар үшiн орныққан заңдарды қолдануға болады.

Сабақты пысықтау

«Физикалық диктант...»

1. Табиғаттағы физикалық құбылыстарды әрі денелердің физикалық қасиеттерін зерттейтін ғылым …… деп аталады. (Физика)

2. Пішіні мен көлемін сақтау ….. …… тән қасиет. (қатты денеге)

3. Дене молекулаларының қозғалыс жылдамдығы неғұрлым үлкен болса, оның …………. соғұрлым жоғары болады. (температурасы)

4. Заттың газ күйінен ….. күйге өтуі конденсация деп аталады. (сұйық)

5. Сұйықтың барлық көлемінде және тұрақты температурада өтетін булану…… деп аталады. (қайнау)

6. Заттың сұйық күйден газ күйіне өту процесі……. деп аталады.( Булану)

7. Булану 2 түрде жүреді: қайнау және ….процесі. (қайнау)

8. Молекулалық өзара әрекеттесу күші молекулалардың тегіне тәуелді болғандықтан, кебу жылдамдығы (қарқындылығы) сұйықтың ……тәуелді болады. (түріне, заттың тегіне)

9. Сұйықты тұрақты температурада буға айналдыруға қажетті Q_б жылу мөлшері…. деп аталады. (булану жылуы)

Test

1. Measurement unit of heat?

A) J

B) kg / j

C) m

D) J / kg?

2. The formula for calculating the amount of heat in the combustion of fuel?

A) q = Q / m

B) Q = qm

C) Q = m / q

D) m = Q / q

3. Units of combustion heating of fuel?

A) J

B) kg / j

C) J / kg?

D) J / kg C.

4. What process is called melting?

A) Switch to liquid state

B) Melting away

C) Switch to hard mode

D) crystallization

5. What kind of process is called crystallization?

A) Liquid state to solid state

B) Liquid transition from solid state

C) Water of matter

D) Thermal conductivity

Қатесі бар физикалық диктант

A physical dictation with errors

1. Нютонның 4 заңы бар 0
2. Денелердің жылулық күйін сипаттайтын шаманы температура дейміз 1
3. Заттың үш күйі бар 1
4.Ауа ылғалдығын өлшейтін құрал термометр 0
5.Массаның өлшем бірлігі килограмм 1
6.Жылу берілу кезінде дененің алған немесе жоғалтқан энергиясы жылу мөлшері дейміз 1
7.Температураны термометр мен өлшейді. 1
8.Қатты денелер пішінін көлемін сақтайды. 1

Қорытынды:

1.     Қаныққан бу дегеніміз?

2.     Қанықпаған бу дегеніміз не?

Сабақ №11

Ауаның ылғалдылығы – ауадағы су буының мөлшері; ауа райы мен климаттың ең маңызды сипаттамаларының бірі.

Ауаның ылғалдылығы бірнеше өлшеммен сипатталады:

·         Абсолют ылғалдылығы

·         салыстырмалы ылғалдылығы,

·         ылғалдылықтың жеткіліксіздігі,

·         су буының серпінділігі (миллибар немесе сынап бағанасындағы мм-мен өлшенетін су буының қысымы),

·         шық нүктесі,

·         меншікті ылғалдылық,

·         қоспалар қатынасы (су буы массасының сондай көлемдегі құрғақ бу массасына қатынасы) сияқты шамалармен сипатталады.

Ауаның ылғалдылығы атмосферадағы су буы, топырақтағы, өсімдіктегі және жалпы судың булауынан пайда болады. Ауаның жер бетіне таяу қабаттарында ылғалдылық мөлшері әр түрлі. Жер бетінен қашықтаған сайын ылғал кеми береді, стратосферада мүлдем жоққа жақын. Жоғары ендіктердің суық ауасы мен шөлді аудандардың құрғақ ауасында ол бүкіл массасының 0,2%-ына тең, экватор бойында 2,6%, ыстық және ылғалды тропиктік ормандар тұсында 4%.

Ауаның ылғалдылығының жер бетіндегі органикалық тіршілік үшін маңызы өте зор, себебі ол ағзалардың өздерін қоршаған ортамен жылу алмасуын реттеп отырады^[

Сабақты пысықтау

find the answer and match it

Сәйкестендіру

Сабақты бекітуге қызықты сұрақтар- Interesting questions

1.Көсеу ұзын болса қол күймес – қандай физикалық құбылыс жасырылған?  ( жылу өтгізгіштік- thermal conductivity)

2.Темірді қызғанда соқ – мақалында қандай физикалық құбылыс көрсетілген (қатты дененің балқуы- solid body melting)

3.Тоңған тонын мақтайды – неліктен (тон жылуды  нашар өткізеді- low thermal conductivity)

4.Уайым түбі теңіз батасыңда кетесің, тәуекел түбі қайық мінесің де кетесің – қандай физикалық құбылыс (Архимед заңы -Law of Archimedes)

5.Жақсы кісінің ашуы шайы орамал кепкенше – (кебу- dry)

6.Терек қисайған жағына жығылады (күштің әсері- the effect of force)

7. Қазан отпен, адал әрекетпен қызады – (жылулық қозғалыс, ішкі энергияның өгеруі- thermal movement, internal energy development)

8.Тонның жылуы тігісінен емес жүнінен  (жылу өткізгіштік- thermal conductivity)

9.Ескі мұз ерігіш, жаңа дос жерігіш – (жылу берілу-heat transfer)

10. Қармен бір жүргенде неге сықырлайды? (Қар қатты дене сынады- The snow is solid)

11.Шындықты іздеген табады (отын энергиясы- fuel energy)

12.Азықсыз адам алысқа бармас (энергияның сақталу заңы- energy conservation law)