Дұрыс тамақтану – денсаулық кепілі

Омаров Д.С

Мақсаты:

– Оқушылардыңөзпікірлерінтыңдайотырып,  қосымшамәліметтербереотырыпденсаулыққұндылығы, дұрыстамақтанутуралытүсініктерінкеңейту. Денсаулықтың адам өміріндегі маңыздылығын түсіндіру.

Балалар мен жасөспірімді дұрыс тамақтандыру олардың денсаулығын нығайтып, дене және ой қабілетінің дамуына мүмкіндік береді, еңбек ету мен сабақ үлгеру қабілетін арттырады. Егер тамақтану дұрыс ұйымдастырылмаса, тиімсіз, яғни жеткіліксіз болса, организмде метаболизм, зат алмасу бұзылып, оның айналадағы ортаның зиянды әсеріне және әртүрлі жұқпалы ауруларға қарсы тұрарлық қабілеті төмендейді.

    Тамақтану  сауаттылығының бес негізі

1) Тамақ құрамында негізгі қоректік заттардың болуы (нәруыз, май, көмірсу);

2) Тамақ рационында қосымша заттардың болуы (витаминдер, микроэлемент);

3) Тамақ нәрлігі адам жасына, денсаулық күйіне, табиғат климатына байланысты;

4) Тәулік бойынша тамақтану тәртібінің мөлшерін сақтау;

5) Тамақтанудыңсанитарлық – гигиеналықнормағасайболуы.

Тамақтанутәртібі

ас қабылдаудабелгілібіруақытқабағыну,

сондай – ақтамақтанукезіндеастыңмөлшерінжәнемәзірінсақтаудегенұғымдыбілдіреді. Тамақтанурежимінемынатөиендегіпринциптеренеді.

Бірінші, тамақтанубарысындатәуліктіккестебелгілеу.

Екінші, тәулігінебір – екіретқанатамақтанудұрысемес, белгілімөлшердеүш – немесетөртреттамақтанукерек.

Үшінші, тамаққұнарлыболғаныжөн. Себебі, адамағзасыдұрысқабылдайтын, оны асқазанешқиындықсызқорытатынтағамтүрлері, яғни белок, майлар, витаминдер, минералдызаттарға бай болғанынадамөзітаңдайалуышарт. Бұлреттедәрігер – диетологтың да кеңесіартықболмайды.

Тәуліктік ас мәзіріәртүрліболуыкерек. Тамақтанукезіндеадамөзінің ас қабылдауқабілеті, көңіл – күйіне баса назараударғаныжөн. Кей реттетамақжеңілжүрсе, кейреттеолкерісіншебұлпроцестібәсеңдетеді.Мұнымамандарфизиологиялық процесс деп те атайды

Тәбет

Аштыққақарсытұратынқұбылыс. Олмынабірпринциптермендәлелденеді. Атапайтқанда, тамаққабылдаумезгіліне, тағамныңтүрі, дәмінемесеиісі, түрліқоспалар, тіптібұлреттеадамойы да өзіндікрөлатқарады. Адамныңтәбетішылымға, кофеге, шайға, апиын, ішімдік, тағыбасқаларынаашылатынкөрінеді. Бірақ, мұндайфизиологиялыққажеттіліктенаулақболғандұрыс.

Тәбеткейреттеасқазанныңшұрылдап, маза бермеуі, бос, ешжұмыссызтұрғандығыменқиналады. Бұл симптом мешкейлергетән. Бұлорайдахалықтық медицина ондайадамдарғабірнешекүнөзінеаштықжариялағандыұсынады.

Тамаққадегентәбет сыр білдірмей де келеді. Олсыртқыфактроларданделдаліздемейді. Адам белгілітамақтықұмартқанда, тәбетіөздігіненпайдаболады. Міне, осы кездеадамасханадаөзіқалаған ас әзірлеп, дастарханбасынажайғасып, тамақтанғанға не жетсіндейді. Жәнесолай да жасайды.

2.Тамақтанудың  негізгіережелері

Ашадамбіржапырақнан мен суды да қанағаттұтады. Бұлорайдаоныңтәбетіжоғарыболады. Ал, ашқарақадамғакелсек, олалдынакелгенніңбәрінопыруғадайын. Мұндайдахалықтық медицина ондайадамдарғабелгілі рацион, кесіктікесте, тамақтықанағатықпентұтынукеректігінұсынады.

Асқазанөзқажетіналдыделік. Бірақ, тәбетбасылмайтұр. Бұлтағамныңдәмдіәзірленгендінен де болады. «Өзітойғанмен, көзітоймайтұрғанынқараша» дегенқызғанышосыныбілдірсекерек. Көптегенәдебиеттердеасқазанжартылай бос болуыкерекдепжазылады. Бұл ас қорытупроцесінжеңілдетеді. Екіншіден, тақыл – тақылтағамқабылдауғамүмкіндікбереді. Адамныңтәбеті мен оныңасқадегенқұмартулығынартырадыдейді.

Тойыптамақішугеболмайды. Тағамныңмөлшері, оныңсапасы, қабылдаукестесі, гигиена ережесіжәнеқолайлылықэтикасыменреттелуікерек. Тамаққадегентәбетіңізболмайтұрып, ас қабылдамаңыз. Тамақтанутәртібідегеніміз – ас қабылдаудабелгілібіруақытқабағыну, сондай – ақтамақтанукезіндеастыңмөлшерінжәнемәзірінсақтаудегенұғымдыбілдіреді.

3.Тамақтану процесініңпринциптері

Тамақтанурежимінемынатөмендегіпринциптеренеді.

Бірінші, тамақтанубарысындатәуліктіккестебелгілеу.

Екінші,тәулігінебір – екіретқанатамақтанудұрысемес, белгілімөлшердеүш – немесетөртреттамақтанукерек.

Үшінші,тамаққұнарлыболғаныжөн. Себебі, адамағзасыдұрысқабылдайтын, оны асқазанешқиындықсызқорытатынтағамтүрлері, яғни белок, майлар, витаминдер, минералдызаттарға бай болғанынадамөзітаңдайалуышарт. Бұлреттедәрігер – диетологтың да кеңесіартықболмайды. Тәуліктік ас мәзіріәртүрліболуыкерек. Тамақтанукезіндеадамөзінің ас қабылдауқабілеті, көңіл – күйіне баса назараударғаныжөн. Кей реттетамақжеңілжүрсе, кейреттеолкерісіншебұлпроцестібәсеңдетеді.Мұнымамандарфизиологиялық процесс деп те атайды.

Асқазанішілгентамақтаншамамен 4 сағатшамасындабосайды, солсебептітамақішудіңарасы 3-3,5 сағаттан  кем  және 4-4,5 сағаттанаспасын.Тамақтыжиірекішкенсайынасқазан –ішекжолдарыжұмысыныңырғағыбұзылады. Егертамақішуаралығындаүзілісөтеүзаққасозылыпкетсе, ондакүштіашығусезімітуындайдыжәне  оны  қанағаттандыруүшінкөптамақішуқажетболады, бұл да асқазанныңқорытуынкиындатады.

Тамақтанурежимінемынатөмендегіпринциптеренеді.

Бірінші, тамақтанубарысындатәуліктіккестебелгілеу.

Екінші, тәулігінебір – екіретқанатамақтанудұрысемес, белгілімөлшердеүш – немесетөртреттамақтанукерек.

Үшінші, тамаққұнарлыболғаныжөн. Себебі, адамағзасыдұрысқабылдайтын, оны асқазанешқиындықсызқорытатынтағамтүрлері, яғни белок, майлар, витаминдер, минералдызаттарға бай болғанынадамөзітаңдайалуышарт. Бұлреттедәрігер – диетологтың да кеңесіартықболмайды. Тәуліктік ас мәзіріәртүрліболуыкерек. Кей реттетамақжеңілжүрсе, кейреттеолкерісіншебұлпроцестібәсеңдетеді.Мұнымамандарфизиологиялық процесс деп те атайды.

Калориялар

11-13 жасаралығындағыбалаларүшін– 2850 кал.

14-17 жасаралығындағыұлбалаларүшін– 3150 кал.

14-17 жасаралығындағықызбалаларүшін–2750кал.

Студент жастарүшін– 3300 кал.

Студент қыздарүшін– 2800 кал.

Спортсмен әйеладамдар – 3500-4000 кал.

Спортсмен ер адамдар – 4500-5000 кал.

Қартаналарүшін– 2000 кал.

Егде  ер адамдарүшін – 2200 кал.