Бастауыш сыныптарда ағылшын тілі сабағында ойын әдісі арқылы оқушылардың сөздік қорын және ойлау қабілетін дамыту

Кожаханова Ғалия

Жан- жақтыдамығанөзін- өзібасқараалатынтұлғанықалыптастырубүгінгікүнніңөзектімәселесіжәне осы күрделіміндетұстаздарүлесінетүсіптұр.
Бастауыш сынып оқушыларының сөздік қорын және ойлау қабілетін қалыптастыруда ойынның маңыздылығы туралы айтпас бұрын, баланың дамуы кезеңіндегі заңдылықтарды бір қарап шығуды дұрыс деп есептедім.
Адам рухының органикалық бірлігін есепке ала отырып, бала даму кезеңдерінің сатылы деңгейіндегі ерекшеліктерін атап айтқанда: ой сананың , зейіннің, сөздік қорының, сөйлеу тілін дамытудың, байқампаздығының, ынта- назарының, белсенді есте сақтау, логикалық ойлау қабілетінің және мінез құлқының қалыптасуына әсер ететін кезендерді нәсілге қарағанда бала дамуына қоршаған ортаның, тәлім тәрбиенің, әлеуметтік мәдениеттің, қоғамдық қарым қатынастың, түрлі әдіс тәсілдердің әсері күштірек екені анықталған.
Бала психикасының түрлі кезеңдерде түрліше жылдамдықпен дамуының қалыптасуының ерекшелігін зерттеген ресей психологі Л.С. Выготский өз еңбектерінде бала дамуындағы ең басты рольді ойлау қабілетінің алатынын және оның түрлі даму кезеңдерінде басқа психикалық функциялармен бірлікте түрліше дамитынын анықтаған. Дамытаоқыту, сынитұрғыданойлауқабілетіндамытудыңнегізінқалаған Л.С. Выготский сынитұрғыданойлауүдерісізаттардыңұқсастығын, олардыңайырмашылығын, заттыңтереңдежатқанішкіқұрылысынанықтаудабаланыңілгеріжинақтағанбілімдеріненпайдаланаотырып, өзіншезерттейтінінжаңаидеяларментолықтырасұрыптапқабылдайтынынанықтаған. Әсіресебаланыңшашыраңқыойлауқабілеті мен байланыстырып, оныңкүрделіойлауқабілетініңдамуынасептігінтигізедідепесептеген. Солмәселелер мен тереңірекайналысқан психолог ғалымдарЛ.В.Эльконин, В.В. Давидов, Л.В.Занковтарөзеңбектеріндебілімберудегіпроблемалардышешудеойлауғаүйретуәдісіжетекші роль ойнайтынын, ойынәдісінентиімдіпайдаланудадептүйген. Л.С. Выготский психикалықфункциялардың бала дамуыкезеңіндетүрлішежеделдамитынкезеңдеріболатыныноныңбаланыңтұлғаболыпқалыптасуынаүлкенәсерінтигізетінінанықтаған. Мысалы: сәбикезіндежылдамдамитынқабылдауфункциясыболса, 1,5 жастан 5 жасқадейінсөйлеуқабілетініңүстемдік ала дамитынын, мектепкебераркезеңдеойлауқабілетініңбелсендідамуыерекшеленетінінайтқан. Осы кезеңдебаланыңжинақтағанбілімдерінелеп- екшепқабылдауы, жинақтауы, белсендіестесақтауы, сөйлеутілінің, зейінініңдамуынаойлауқабілетінініңүстемділігіүлкенәсеретедіекен. Сөйлеутілініңдамуы, естесақтаудыңдамуы, тікелейойлауқабілеті мен байланысты, өйткеніәрбірсөззаттармен,іс-әрекеттерменсалыстырылады, ойлауменқортындыланады, жәнеіс-әрекетпенбелгіленеді. Осы кезеңдеойынныңмаңызыөтежоғарысатығакөтеріледі, бала ойыншығыншашып, ішінашып, оныңқалайқұрылғанынанықтауғатырысады, өзіншезерттейді, қайтақұрастыруғаталпынады. Ойындарольдергекіріпойынойнауғакіріседі. Өзкезегіндеойлауқабілетініңдамуысөзқорыныңкөбеюіне, сөйлеутілінің, зейінніңдамуынасептігінтигізеді.
Дәлмектепкебараркезеңдебаладакөптегенсұрақтартуындайды, бұлөзкезегіндеоныңқызығушылығыныңартуын, ізденімпаздықсебепайырамшылықтардысалыстырудағдыларыныңпайдаболуынкөрсетеді. Осыныңөзі ой жинақтаудыңбасталуы, кейінгікезеңдердеүлкен роль атқаратынсаналыойлауқабілетініңқалыптасуыболыптабылады.
Бала өміріндеойынныңорныерекше. Ойынбарысындаадамныңбарлықпсихикалыққабілеттеріқалыптасады, дамиды. Қоғамдағыойыніс-әрекеттіңмаңыздылығы бала даму кезеңіндешеберлікті, қоршағанортағабейімделуді, әлеуметтікөміргедайындалуды, қиялын, логикалықойлауқабілетініңұшқырлығынреттейді. Ұлыорыспедагогі А. С. Макаренко:”Балаөміріндеойынныңмаңызызор, ересекадамдарүшінеңбектің, жұмыстың, қызметтіңмаңызықандайболса, бала үшінойынныңмаңызысондай. Бала ойындықалайойнаса, өскендежұмысты, қызметтісолайатқарады” деген.
Осы кезеңдебаладаөзінөзібағалау, сынитұрғыданбағалауэлементтерікөрінебастайды, өзінеайтылғанмақтаусөздергесынменқарайды, лайық болу үшінөзмінезқұлқынөзгертугетырысады. Берілгенескертулергебағынады. Мектептеоқығанкезеңдебаланыңжоғарғыпсихикалықфунцияларыжылдамжетілебастайды, Логикалықестесақтау, әдейілепзейінқойыпназараудару, пікірінжинақтаптапсырмалардыорындау, жұмысынаяқтауғадағдыланусияқтыойлароныңкүрделіойлауқабілетініңбастапқыфазасыболыптабылады.
Ұстаздыңнегізгіміндетібастауышсыныпоқушысыныңағылшынтілісабағындаағылшыншасөйлеутіліндамыту, сөзқорынарттыру, ойлау, белсендіестесақтауқабілетіндамытуболғандықтан, ағылшынтіліноқытудабалалардыңүйреншіктіойынәдістеріненпайдаланғанмақсатқажетудіңтиімділігінарттырады.
1. Ағылшыналфавитінмеңгерту.
2. Орфография сауаттылығынашыпоқыту.
3. Дұрысоқудағдысынқалыптастыру.
4. Заттардыжинақтау, сандарды, түстердіажырату, олардыағылшыншасөйлеутіліндедұрысқолданабілугеүйрету.
5. Оқушыныойынарқылықатесізжазуға, дұрысайтуғадағдыландыру.
6. Сөздікқорынойынжәнетаныстырылымдарарқылыдамыту.
7. Грамматиканыңжеңілтүрлеріментаныстыру.
Ағылшынтілісабағынаойынтүрлеріндұрыстаңдау, ғарыштықжылдамдықпендамыпкележатқантехниканымеңгеру, қоғамдаөмірсүругеикемдібілімдіжекетұлғанықалыптастыру, оныңкәсібибағдарынанықтауынаигіықпалетіп, заманталабынасайсаналыіс- әрекеттержасауғадағдыландыруболыптабылады.
ҚазақстанРеспубликасыныңтілсаясатындамемлекеттілінтолықеркінмеңгерту, шеттілінмеңгертуденмақсатоқушылардыңбілімсапасынхалықаралықстандартқасайкөтеружәнешет ел ғалымдарыныңіс-тәжірибелеріментанысуболыптабылады. Сондықтан, ағылшынтілінертежастаноқытудабағдарламабойыншажасерекшеліктерінесәйкесойындартаңдапалудыұйғардым. Бастауышсыныптардабілімберудіойынтәсіліменұштастырумақсатындаойын- сабақ, ойын- жаттығу, ойын-сергіту, дидактикойындар, сөздікойындар, логикалықойындар, ойындардыкарточкалартаратуарқылыоқытуүрдісінеендіріпжіберудідұрыскөрдім. Бастауышсыныптардаағылшынтіліноқытуміндеттерідидактикойындар ,диалогтікоқытуәдісін , топтықжұмыстардасөздікқорын. коммуникативтікқарым- қатынасын, лексикалықбіліктерінарттыру, ойлауқабілетіндамытужәнежеңілграмматикалықтапсырмалардыорындаудакөпқолданылды. Жаңатехнологияларұрдісінойындарменұштастырып, ауызшаағылшыншасөйлеудағдасынқалыптастыруғаәрекетістедімжәнежақсынәтижелергеқолжеткіздім. Ойынкөңілкүйдікөтеретінтәсілболғандықтаноныңоқытументұтасыпкетуі, мәтіндердіойынтәріздіөткеругемүмкіншілікберді. Оқушылардыңосыкезеңдеөтеқозғалмалылығынесепкеалаотырып, ойындардыөлеңдер, билер, ырғақ ,рольдіксахналықойындармендайындадым. Ережесін, жүргізілутәртібін, әдімілептүсіндіріп, пысықтапалыпотырдым. Ойынүстіндесыныптағыоқушылардыңтүгелбелсендіқатысуынқадағалайотырып, олардыңөздігіншешешімқабылдауына, ойланыпдұрысайтуларынамүмкіншілікбердім. Ойынтүрлерініңматериалдарысабақтыңтақырыбыменмән- мазмұнынасәйкесалынуынқадағаладым, оныңтанымдық, тәрбиелікмаңызынашыпберудіүнемібақылапотырдым. Сабақтыңтартымды, қызықтыөтуінеәрсабақтажаңалықтарендіруменшығармашылықжанасуменісшеберлігімдінығайтуменжеттім. Ойынныңтүрідекөп. Оныңбалаларсүйіпойнайтындарындеталдарменжаңартып, “Кімалда?”, “Көпбілгіш”, “Жалғасынтап”, “Қайсөзартық?”, “Доппенсұрақлақтырып, жауапалу”, “Түстеріната”, “Заттыңорнынтап”, “Сөз, сөйлемненүйқұру” депөзгертіпотырдым. Оқушылардыңілгеріалғанбіліміненсабақүстіндетиімдіпайдалануүшінсұрақтарберіп, бұрынғыбілімдерінежаңаидеяларқосуынұсынып, өздігіншешешімқабылдауынабасқалардыңпікіріменсанасуларынақолқабысеттім. Кейбірбелсендіойнайтыноқушылардыңқасынабаяуқимылдайтынсыныптастарынқосыпқойдым. Топболыпойнағанкездебірінбіріқолдауына ,барлығыүшінкейдебірбалажауапберетінінтүсіндірдім.
Ойлауменойоңалар… дегендей, жауаптарынойындаойлапайтуларын, келесіжауаптыбасқасөздерменауыстырыпайтуларынұсындам (синонимсөздермен) . Ойлауарқылыкейдебалаларойынғажаңаэлементтеркіріктіріпайтатынболды.
Ойынменойоралар … демекшіәрбіройындаоқушылардыңшығармашылыққабілеттеріартатүсті, саналыойлауқабілеттеріқалыптасабастады. Оқушылардыңбірлесіпжұмысістеуінеойындартаңдапалынды. Ойынүстіндеқиялдарынқосыпсөйлемдерқұрастыруғаүйренді. Нәтижедетыңдау, сөйлеу, логикалықойлауқабілеттеріартатүсті.