Қалижан Бекхожин “Ақсақ Темір мен ақын”балладасы
Маңғыстау облысы, Қарақия ауданы, Құрық кенті.
“Құрық орта мектеп – гимназиясы”КММ
Қазақ тілі мен әдебиеті пән мұғалімі-Оспанова Ақмарал Бақбергенқызы
Қысқа мерзімді жоспар
|
Қазақ әдебиеті |
7 «Ә» сынып |
22.04.2015 жыл |
|
Сабақтың тақырыбы |
Қалижан Бекхожин “Ақсақ Темір мен ақын”балладасы (Қорытынды сабақ) |
|
|
Сабақтың мақсаты |
Білімділік: Оқушыларды Қалижан Бекхожиннің “Ақсақ Темір мен ақын” балладасының поэтикалық тілін аша отырып, ақынның Ақсақ Темір мен ақынды суреттегенін талдап, Темірді жеңген алып күш турасында әңгімелеу. Дамытушылық: Жеті модульді ұтымды қолданып, оқушылардың қиялдарына қанат бітіру, тереңнен ойлау қабілетін қалыптастырып, ұшқырлыққа жетелеу, ізденімпаздылыққа үйрету. Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, сөз өнерін қастерлеуге тәрбиелеу |
|
|
Күтілетін нәтиже |
Сөз байлығы артып, сөз саптай біледі. Сыни тұрғыда ойланып, білімге құмарлығы артады. Өз бетінше ізденіп, еңбегін көпшілік алдында қорғауға үйренеді. Сөз қасиетін түсініп, зерттеп, зерделейді. |
|
|
Түйінді идеялар |
Әдебиетке деген сүйіспеншілігі артады. Айналасындағылардың пікірін тыңдап, бағалауға машықтанады. |
|
|
Пәнаралық байланыс |
Тарих, география, музыка |
|
|
Керекті жабдықтар |
Оқулық, интербелсінді тақта, семантикалық карта, кеспеқағаздар, ватман, стикер, маркер, т.б. |
|
|
І Ұйымдастыру |
Оқушылармен амандасу, түгелдеу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. Топқа бөлу І топ – Ақсақ Темір ІІ топ – Хафиз
Шаттық шеңбері Оқушылар шаттық шеңберіне тұрып, өзін емес қатарлас досының бойындағы жақсы қасиетін айтып көпшілікке таныстырады. Мысалы: Жаны таза Жансая, Ақкөңіл Айзада, т.б «Жүректен жүрекке» Мен саған Денсаулық тілеймін! Мен саған Қуаныш тілеймін! Мен саған Мейірім тілеймін! Мен саған шуақты күн тілеймін! Мен бәріңе көңілді ойын тілеймін!
|
|
|
Мұғалім мен оқушының іс-әрекеті |
||
|
Жаңа сабақ Б.С.Блум таксономиясы бойынша |
БІЛУ А) Кезбе тілші І топ- Ақсақ Тебір ІІ топқа – Хафиз Қалижан Бекхожин Кім? Не істеген?
Авторға берілген бағаны оқыту. “Біз үшін анығы – Қалижан Бекхожиннің өзі қоғамдық өмірдің талап-тілегін тауып, оған жауап бере білген, уақыт сынынан өткен туындылары халықтың өлмес қазынасынан әлдеқашан орын алған, олар біздің бүгінгі, ертеңгі рухани тіршілігіміздің салмақты бөлігін құрайды ” Серік Қирабаев
* Кезбе тілші – «Ақсақ Темір мен ақын» балладасының негізгі оқиғасы қандай? Ақсақ Темір: Әмір Темір кезекті Үндістан жорығынан келіп, түрік сұлтанына қарсы жорыққа аттанбақ болған шақта түрік қызына ғашық Хафиз шайырмен арадағы кездесуі. Хафиз бір түріктің қызына ғашық болып, Сол бір қыз езу тартып күлгені үшін, бетіндегі бір мең үшін Садаға Самарқан да, Бұқара да деп өлеңдеткені үшін бір шабарман естіп қойып, Ақсақ Темірге айтып келеді. Әміршінің қаһарынан Хафиз шешендігінің арқасында, сөз өнерінің арқасында құтылып, бостандыққа жетеді.
Көрініс. «Ақсақ Темір мен ақын»
ТҮСІНУ І топ – Ақсақ Темір: (Оқушылар Ақсақ Темір туралы өздері іздеген тарихи деректерді слайд арқылы қорғайды ) – Ақсақ Темір (1336-1405) Барлас тайпасынан шыққан Тарағай бектің баласы. – Дүниежүзін жар қаққызып, өзіне қаратқан Темір 1370 жылы Самарқан әмірі Хусейнді жеңіп, Мауереннахрды билеп алады. – Осман империясы мен Орталық Азияға “Ақсақ Темір”, ирандықтарға “Тимурләнг”, еуропалықтарға “Тамерлан”есімімен белгілі болды. – Ақсақ Темір жас кезінде Түркістан маңындағы бір шайқаста аяғынан жарақаттап алып, “Ақсақ Темір” атанған. – Ақсақ Темір 27 мемлекетті басып алып, билік жүргізген қатыгез әмірші. – Ақсақ Темір қазақ жерінде Қожа Ахмет Иассауи кесенесін салдырды. ІІ топ – Хафиз: Хафиз Ширази Шамседдин Мохаммед – парсының әйгілі лирик ақыны. Хафиз – лақап аты, шын аты – Шәмседдин Мұхаммед. Құранды жатқа біліп, Хафиз атанған. Өз заманының ең озық ғылыми жетістіктерін меңгерген. – Ол әкеден жастай айырылып, күнкөріс тірлігіне ерте араласады. Өз бетімен сауатын ашып, кітап көшіру өнерімен айналысады. Хафиздің 1855 жылы өз қолымен көшірген кітабы сақталған. Хафиз медресені бітіріп, діни білім алады. Хафиз сөзінің мағынасы “жақсы жаттай білетін адам” деген ұғымды білдіреді. – Xафиз сопылық әдебиеттің аса көрнекті өкілі. Xафиз туындылары Еуропа әдебиетінде үлкен бағаға ие болды, Гете, А.С. Пушкин, А.К. Фетжоғары бағалаған. Xафиз туындылары дүние жүзінің көптеген тілдеріне аударылған. Қазақ әдебиетінде Абай Xафиз туындыларын ерекше қадірлеген. Шәкәрім оны ұстаздарықатарынақосқан. ШәкәрімХафиздіңөлеңдерінаударып, 1918 жылы “Абай” журналының 3 санынабастырған.
ҚОЛДАНУ
Бөлтірік шешен: “Сөзден тәтті нәрсе жоқ. Сөзден ащы нәрсе жоқ. Сөзіңді тіліңе билетпе, ақылыңа билет. Ақылыңды, сөзіңді ақылсызға қор етпе, ақылдыға айт, кімге, қай жерде, қай кезде, қалай сөйлейтініңді біл”. Оқушылар Бөлтірік шешеннің сөзін сабақтай отыра сөз өнері туралы ойларын ортаға салады.
ТАЛДАУ (Анализ)
Жұптық жұмыс. 1 жұп – Сатылай кешенді талдау 1.Авторы –
2 жұп – Композициялық құрылысына талдау 1. Оқиғаның басталуы – Ақсақ Темірдің Жейхун жерін басып алып, жеңісін тойлауы. 2. Оқиғаның дамуы – Шабарманның Хафиз ақынды Ақсақ Темірге ұстап әкелуі. 3. Оқиғаның байланысы – Ақсақ Темірдің ашуы 4. Оқиғаның шиеленісуі – Хафиздің ақсақ Темірге берген бағасы. 5. Оқиғаның шарықтау шегі – Әміршіні ақын тілінің өткірлігі ойға салуы. 6. Оқиғаның шешімі – Ақсақ Темірдің Хафизге рахымшылық жасауы. 7. Қорытынды – Ақынның бостандыққа кетуі.
3 жұп: Балладада кездесетін жер-су атауларын теріп жаз. (Жейхун, Азия, Мысыр, Шираз, Самарқан, Бұқара, Бағдат, Мекке, Қаф)
4 жұп: Балладада кездесетін ғұламалар мен батырларды теріп жаз. (Әмір, Баязет, Рүстем, Ескендір, Ширван-шах, Махмұт, Хафиз, Мәжнүн, Фердауси, Низами)
5 жұп: Ақсақ Темірді ақын қалай бейнеледі? Оның зұлымдығын нелерге ұқсата суреттейді? (Ақсақ барыс, қара бұлттай, жау түсіне кірген, ашынған жолбарыстай, жыртқыш, ғаламға үрей салған, Жиһангер, қырандай,түкірігі алмастай, кәрлі жүзді, сойқан, Әзірейлі, жанына қайғы жуымаған, жай отындай, зілді, аю, қыран көз, бір өкшесін қадаған жер қайысады, бір тепсе Қаф тауы да майысады, қабағымен қалшылдатқан, сұсынан шартарапты қайғы басқан, мың тілді сүйреңдеген кесел, Жаһанды бір аяқпен жаншыған)
6 жұп: Мына сөздердің мағынасы қалай? Әзірейіл – (адамның жанын алушы періште) Тажал – (ажал, өлім) Ушықтырды – (үдетті, күшейтті) Пейіш – (жұмақ, жанат, күнәдан пәк адамдардың мекені) Күнәһар – (қылмысы көп адам) Зәрлі – (улы) Ғайбат – (өтірік сөз, жазықсыз айыптау) Жаһан – (ғалам) Хор қызы – (жұмақтағы ару қыз) Сергіту сәті. «Киіз үй» ойыны
ЖИНАҚТАУ (Синтез) А) «Бес жолды өлең» стратегиясы Бір зат есім Екі сын есім Үш етістік Төрт сөзден тұратын сөйлем Сөз тіркесі немесе метафора
1 топ – Ақсақ Темір 2 топ – Хафиз
Ә) Шығармашылық жұмыс “Ұйқас тауып көрейік” Жорықтар жасап небір, Тарихта қалды ………….. Талайға жасап қастандық, Ақынға берді ………………
Темірге долы күш берген, Ақынға ……… ……….. берген.
БАҒАЛАУ Критериялдық бағалау Өзін –өзі бағалау Өзді-өзін бағалау
|
|
|
Үй тапсырмасы |
«Қылышынан қан тамған батырды, |
|
Қысқа мерзімді жоспар
|
Қазақ әдебиеті |
7 «Ә» сынып |
22.04.2015 жыл |
|
Сабақтың тақырыбы |
Қалижан Бекхожин “Ақсақ Темір мен ақын”балладасы (Қорытынды сабақ) |
|
|
Сабақтың мақсаты |
Білімділік: Оқушыларды Қалижан Бекхожиннің “Ақсақ Темір мен ақын” балладасының поэтикалық тілін аша отырып, ақынның Ақсақ Темір мен ақынды суреттегенін талдап, Темірді жеңген алып күш турасында әңгімелеу. Дамытушылық: Жеті модульді ұтымды қолданып, оқушылардың қиялдарына қанат бітіру, тереңнен ойлау қабілетін қалыптастырып, ұшқырлыққа жетелеу, ізденімпаздылыққа үйрету. Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, сөз өнерін қастерлеуге тәрбиелеу |
|
|
Күтілетін нәтиже |
Сөз байлығы артып, сөз саптай біледі. Сыни тұрғыда ойланып, білімге құмарлығы артады. Өз бетінше ізденіп, еңбегін көпшілік алдында қорғауға үйренеді. Сөз қасиетін түсініп, зерттеп, зерделейді. |
|
|
Түйінді идеялар |
Әдебиетке деген сүйіспеншілігі артады. Айналасындағылардың пікірін тыңдап, бағалауға машықтанады. |
|
|
Пәнаралық байланыс |
Тарих, география, музыка |
|
|
Керекті жабдықтар |
Оқулық, интербелсінді тақта, семантикалық карта, кеспеқағаздар, ватман, стикер, маркер, т.б. |
|
|
І Ұйымдастыру |
Оқушылармен амандасу, түгелдеу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. Топқа бөлу І топ – Ақсақ Темір ІІ топ – Хафиз
Шаттық шеңбері Оқушылар шаттық шеңберіне тұрып, өзін емес қатарлас досының бойындағы жақсы қасиетін айтып көпшілікке таныстырады. Мысалы: Жаны таза Жансая, Ақкөңіл Айзада, т.б «Жүректен жүрекке» Мен саған Денсаулық тілеймін! Мен саған Қуаныш тілеймін! Мен саған Мейірім тілеймін! Мен саған шуақты күн тілеймін! Мен бәріңе көңілді ойын тілеймін!
|
|
|
Мұғалім мен оқушының іс-әрекеті |
||
|
Жаңа сабақ Б.С.Блум таксономиясы бойынша |
БІЛУ А) Кезбе тілші І топ- Ақсақ Тебір ІІ топқа – Хафиз Қалижан Бекхожин Кім? Не істеген?
Авторға берілген бағаны оқыту. “Біз үшін анығы – Қалижан Бекхожиннің өзі қоғамдық өмірдің талап-тілегін тауып, оған жауап бере білген, уақыт сынынан өткен туындылары халықтың өлмес қазынасынан әлдеқашан орын алған, олар біздің бүгінгі, ертеңгі рухани тіршілігіміздің салмақты бөлігін құрайды ” Серік Қирабаев
* Кезбе тілші – «Ақсақ Темір мен ақын» балладасының негізгі оқиғасы қандай? Ақсақ Темір: Әмір Темір кезекті Үндістан жорығынан келіп, түрік сұлтанына қарсы жорыққа аттанбақ болған шақта түрік қызына ғашық Хафиз шайырмен арадағы кездесуі. Хафиз бір түріктің қызына ғашық болып, Сол бір қыз езу тартып күлгені үшін, бетіндегі бір мең үшін Садаға Самарқан да, Бұқара да деп өлеңдеткені үшін бір шабарман естіп қойып, Ақсақ Темірге айтып келеді. Әміршінің қаһарынан Хафиз шешендігінің арқасында, сөз өнерінің арқасында құтылып, бостандыққа жетеді.
Көрініс. «Ақсақ Темір мен ақын»
ТҮСІНУ І топ – Ақсақ Темір: (Оқушылар Ақсақ Темір туралы өздері іздеген тарихи деректерді слайд арқылы қорғайды ) – Ақсақ Темір (1336-1405) Барлас тайпасынан шыққан Тарағай бектің баласы. – Дүниежүзін жар қаққызып, өзіне қаратқан Темір 1370 жылы Самарқан әмірі Хусейнді жеңіп, Мауереннахрды билеп алады. – Осман империясы мен Орталық Азияға “Ақсақ Темір”, ирандықтарға “Тимурләнг”, еуропалықтарға “Тамерлан”есімімен белгілі болды. – Ақсақ Темір жас кезінде Түркістан маңындағы бір шайқаста аяғынан жарақаттап алып, “Ақсақ Темір” атанған. – Ақсақ Темір 27 мемлекетті басып алып, билік жүргізген қатыгез әмірші. – Ақсақ Темір қазақ жерінде Қожа Ахмет Иассауи кесенесін салдырды. ІІ топ – Хафиз: Хафиз Ширази Шамседдин Мохаммед – парсының әйгілі лирик ақыны. Хафиз – лақап аты, шын аты – Шәмседдин Мұхаммед. Құранды жатқа біліп, Хафиз атанған. Өз заманының ең озық ғылыми жетістіктерін меңгерген. – Ол әкеден жастай айырылып, күнкөріс тірлігіне ерте араласады. Өз бетімен сауатын ашып, кітап көшіру өнерімен айналысады. Хафиздің 1855 жылы өз қолымен көшірген кітабы сақталған. Хафиз медресені бітіріп, діни білім алады. Хафиз сөзінің мағынасы “жақсы жаттай білетін адам” деген ұғымды білдіреді. – Xафиз сопылық әдебиеттің аса көрнекті өкілі. Xафиз туындылары Еуропа әдебиетінде үлкен бағаға ие болды, Гете, А.С. Пушкин, А.К. Фетжоғары бағалаған. Xафиз туындылары дүние жүзінің көптеген тілдеріне аударылған. Қазақ әдебиетінде Абай Xафиз туындыларын ерекше қадірлеген. Шәкәрім оны ұстаздарықатарынақосқан. ШәкәрімХафиздіңөлеңдерінаударып, 1918 жылы “Абай” журналының 3 санынабастырған.
ҚОЛДАНУ
Бөлтірік шешен: “Сөзден тәтті нәрсе жоқ. Сөзден ащы нәрсе жоқ. Сөзіңді тіліңе билетпе, ақылыңа билет. Ақылыңды, сөзіңді ақылсызға қор етпе, ақылдыға айт, кімге, қай жерде, қай кезде, қалай сөйлейтініңді біл”. Оқушылар Бөлтірік шешеннің сөзін сабақтай отыра сөз өнері туралы ойларын ортаға салады.
ТАЛДАУ (Анализ)
Жұптық жұмыс. 1 жұп – Сатылай кешенді талдау 1.Авторы –
2 жұп – Композициялық құрылысына талдау 1. Оқиғаның басталуы – Ақсақ Темірдің Жейхун жерін басып алып, жеңісін тойлауы. 2. Оқиғаның дамуы – Шабарманның Хафиз ақынды Ақсақ Темірге ұстап әкелуі. 3. Оқиғаның байланысы – Ақсақ Темірдің ашуы 4. Оқиғаның шиеленісуі – Хафиздің ақсақ Темірге берген бағасы. 5. Оқиғаның шарықтау шегі – Әміршіні ақын тілінің өткірлігі ойға салуы. 6. Оқиғаның шешімі – Ақсақ Темірдің Хафизге рахымшылық жасауы. 7. Қорытынды – Ақынның бостандыққа кетуі.
3 жұп: Балладада кездесетін жер-су атауларын теріп жаз. (Жейхун, Азия, Мысыр, Шираз, Самарқан, Бұқара, Бағдат, Мекке, Қаф)
4 жұп: Балладада кездесетін ғұламалар мен батырларды теріп жаз. (Әмір, Баязет, Рүстем, Ескендір, Ширван-шах, Махмұт, Хафиз, Мәжнүн, Фердауси, Низами)
5 жұп: Ақсақ Темірді ақын қалай бейнеледі? Оның зұлымдығын нелерге ұқсата суреттейді? (Ақсақ барыс, қара бұлттай, жау түсіне кірген, ашынған жолбарыстай, жыртқыш, ғаламға үрей салған, Жиһангер, қырандай,түкірігі алмастай, кәрлі жүзді, сойқан, Әзірейлі, жанына қайғы жуымаған, жай отындай, зілді, аю, қыран көз, бір өкшесін қадаған жер қайысады, бір тепсе Қаф тауы да майысады, қабағымен қалшылдатқан, сұсынан шартарапты қайғы басқан, мың тілді сүйреңдеген кесел, Жаһанды бір аяқпен жаншыған)
6 жұп: Мына сөздердің мағынасы қалай? Әзірейіл – (адамның жанын алушы періште) Тажал – (ажал, өлім) Ушықтырды – (үдетті, күшейтті) Пейіш – (жұмақ, жанат, күнәдан пәк адамдардың мекені) Күнәһар – (қылмысы көп адам) Зәрлі – (улы) Ғайбат – (өтірік сөз, жазықсыз айыптау) Жаһан – (ғалам) Хор қызы – (жұмақтағы ару қыз) Сергіту сәті. «Киіз үй» ойыны
ЖИНАҚТАУ (Синтез) А) «Бес жолды өлең» стратегиясы Бір зат есім Екі сын есім Үш етістік Төрт сөзден тұратын сөйлем Сөз тіркесі немесе метафора
1 топ – Ақсақ Темір 2 топ – Хафиз
Ә) Шығармашылық жұмыс “Ұйқас тауып көрейік” Жорықтар жасап небір, Тарихта қалды ………….. Талайға жасап қастандық, Ақынға берді ………………
Темірге долы күш берген, Ақынға ……… ……….. берген.
БАҒАЛАУ Критериялдық бағалау Өзін –өзі бағалау Өзді-өзін бағалау
|
|
|
Үй тапсырмасы |
«Қылышынан қан тамған батырды, |
|
