Иллюзияның адамға әсері

Самархан Атамекен

Алдамшыкөріністер, иллюзия(лат. іllusіo — алдаймын, мазақтаймын, келекелеймін) —

1. түрлісебептергебайланыстыөміршындығыныңтеріс, жаңсаққабылдануы. Алдамшыкөріністеркөбінесетанымға жат, түсініпболмайтынбейнелертүріндекөрінеді.
2. Жалған, орындалмайтынүміт, арман. Алдамшыкөріністерденісауадамдарға да елестеуімүмкін. Дегенменбұлкөбіне психикажүйесіндесоқпалы не созылмалыдерті бар кісілергетәннәрсе. Алдамшыкөріністер, әсіресешаршау, әлсіреу, қорқыныш, үрейсекілдіпсихикалықәсерсалдарынаннемесеайналадағыларғасенімсіздікпенқарауданкөңілкүйініңбұзылуыкезіндежиірек бой көрсетеді. Мыс.,ормандакележатқансекемшілжолаушығабәзбірбұтатығылыптұрғанжолторушысекілдіболыпкөрінуімүмкін; жұқпалыауруменауырып, қызуыкөтеріліпжатқанадамғақабырғадағыдақтарағаштардың, түрліаңдардыңсуретісекілдіболыпелестейді; басы ауырып, мәңгіріпотырғанмаскүнемгекөшедегі топ кісініңәңгімесіоныңөзатынаайтылыпжатқанбалағатсөздерсекілдіболыпестіледі. Алдамшыкөріністердіңкөзгеелестеп, құлаққаестілуменбіргедененітітіркендіріп, дәм, иіссезіміқызметінеәсерететіні де болады. Алдамшыкөріністержалғанелестен (галлюцинациядан) өзіндікшынайықабылдауобъектісіарқылыерекшеленеді. Психопатология (психикалықауытқу) құбылысыретіндегіАлдамшыкөріністерменқатар, жұрттыңбәрі де бақылайалатын “физикалықАлдамшыкөріністер” де болады. Бұлнегізінен оптикалық құбылыстарға, яғникөрінісиллюзиясынабайланысты. Иллюзия жалғанқабылдауларжайлыжекелегенмысалдардыантикалықдәуіравторларынан (Аристотель, Лукреций т.б.) да кездестіругеболады. Қайтаөрлеудәуірінде де, жаңакезеңде де “Иллюзия” оптикаменшұғылданужәнесалыстырмалықашықтық теорияларын жасауарқылыдәріптелді. КөрінісиллюзиясынабайланыстымынадайАлдамшыкөріністеркездеседі:
3. Оптикалық-геометриядағыАлдамшыкөріністер (екіөлшемді контурлық кескін фрагменттері арасындағыметрлік ара-қатынастардыңбұрмалануы);
4. Жарық контрасттары(қарама-қарсылық) феномені (сұр, жолақ, қара фонға қарағандаашық фонда күңгіртсияқтыкөрінеді).

Қимыл-қозғалыста да Алдамшыкөріністеркөпкездеседі. Олар:

1. автокинетикалыққозғалыс (толыққараңғыдабайқалатын, объективті түрдеқозғалмайтынжарықкөзініңретсізорынауыстыруы);
2. стробоскопиялыққозғалыс (қозғалмайтынекітітіркендіргіштібіріненсоңбірініле-шала көрсеткендеқозғалыстуғандайәсерболуы); # индукциялық қозғалыс (қоршағанфонғақарайқозғалмайтынобъектініңқозғалғандайболыпкөрінуі). Алдамшыкөріністердіңоптикалықжәнефизиологиялықсебептерінанықтауғакөптегензерттеулерарналған. Алдамшыкөріністерсырындұрыстүсінудіңтәжірибелікмәнізор. Мыс., Алдамшыкөріністертуғызу архитектура мен бейнелеуөнерінде, полиграфиядаәшекейлеулерде, театр сахналарынбезендіруде (психология жайлылықүшін) жиіқолданылады.