Мүтан Ұлту Қалижанқызы
Мықтыбек Нұрсезім Досымбекқызы
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті Филология факультеті
6B01701 — «Қазак тілі жане әдебиеті» білім беру бағдарламасы, Ко-23-6К (3курс)
Ғылыми жетекші: Бабашов Азат Мақсұтбекұлы
Филология ғылымдарының кандидаты
Аннотация
Бұл ғылыми мақала ХХ ғасырдың басындағы қазақ ағартушылық қозғалысының көрнекті өкілі, публицист, жазушы, қоғам қайраткері Міржақып Дулатұлының публицистикасындағы ағартушылық идеяларды жан-жақты талдауға арналған. Ол өз шығармаларында қазақ халқын оятуға, білім мен ғылымға бет бұруға шақырды, сол арқылы ұлттық сананы қалыптастыруға ықпал етті.
Мақалада Міржақып Дулатұлының өмір жолы, оның ағартушылық бағыттағы еңбектері, “Оян, қазақ!” жинағы, “Қазақ” газетіндегі мақалалары, сондай-ақ оның Алаш қозғалысындағы рөлі мен кеңестік қудалау кезіндегі тағдыры қарастырылады. Ғалымдардың зерттеулері негізінде Дулатұлының публицистикасының қазақ қоғамына тигізген әсері сараланып, оның ағартушылық идеяларының бүгінгі күнмен байланысы талданады.
Кілт сөздер: публицистика, ағартушылық, ұлттық сана, білім, “Қазақ” газеті, Алаш қозғалысы, Міржақып Дулатұлы.
Қазақ халқы ХХ ғасырдың басында отарлық езгіден азат болу үшін ағартушылық пен білімді басты құрал ретінде қарастырды. Қазақ зиялыларының басты мақсаты – халықтың сауатын ашу, ұлттық бірегейлікті сақтау, мәдени және ғылыми өрлеуге жол ашу болды.
Бұл кезеңде Ахмет Байтұрсынұлы, Әлихан Бөкейхан, Міржақып Дулатұлы сияқты қайраткерлер ұлттың рухани серпілісіне себепкер болды. Атап айтқанда, Міржақып Дулатұлы өзінің публицистикалық еңбектерінде ағартушылық мәселесін кеңінен қозғап, халықты білім алуға, рухани жаңғыруға шақырды. Оның “Оян, қазақ!” жинағы, “Қазақ” газетіндегі мақалалары қазақ халқының санасын оятуда ерекше рөл атқарды.
Бұл мақалада оның публицистикалық мұраларындағы ағартушылық мәселесінің мәні мен маңызы кеңінен қарастырылады.
Міржақып Дулатұлының өмір жолы және шығармашылығы
Міржақып Дулатұлы 1885 жылы 25 қарашада Торғай өңірінде дүниеге келген. Оның балалық шағы қазақ қоғамындағы өзгерістер кезеңіне тап келді. 1868 жылғы Ресейдің “Жаңа ереже” реформасы қазақ жерін отарлауды күшейтіп, халықтың әлеуметтік жағдайын күрделендірді. Осындай тарихи кезеңде өмір сүрген Міржақып Дулатұлы білімге ұмтылып, өз халқының санасын оятуды мақсат етті.
Ол Торғайдағы екі сыныптық орыс-қазақ мектебінде білім алып, кейін ауылда мұғалім болып қызмет етті. Бұл қызмет оның ағартушылыққа деген қызығушылығын арттырды. 1904 жылы Ахмет Байтұрсынұлымен кездесіп, оның ағартушылық идеяларынан шабыт алады. Осыдан кейін ол әдеби және саяси публицистикамен белсенді айналыса бастады.
1909 жылы оның “Оян, қазақ!” атты өлеңдер жинағы жарық көрді. Бұл кітап патша үкіметінің отаршылдық саясатын әшкерелеп, халықты білімге, оянуға шақырған маңызды шығарма болды. Кейін ол “Қазақ” газетін шығаруға қатысып, Алаш қозғалысының белсенді мүшесіне айналды.
1928 жылы кеңес билігі оны “ұлтшыл” деп айыптап, тұтқындады. 1935 жылы Соловки лагерінде қаза тапты.
Оян, қазақ!” және ағартушылық үндеу.
1909 жылы Уфада басылған “Оян, қазақ!” жинағы қазақ публицистикасы мен ағартушылығының маңызды шығармаларының бірі саналады. Бұл кітаптың негізгі мақсаты – қазақ халқын ояту, надандық пен қараңғылықтан арылту, білімге, өнерге, ғылымға ұмтылуға шақыру. Жалпы мақалада қазақтың көрнекті ағартушысы, публицист, ақын және қоғам қайраткері Міржақып Дулатұлының публицистикалық еңбектеріндегі ағартушылық мәселесі жан-жақты қарастырылады. Оның қазақ халқының білімге ұмтылуы, оқу-ағарту жүйесін дамыту және ұлттық сана қалыптастыру жолындағы еңбектері талданады. Сондай-ақ, Дулатұлының публицистикалық еңбектері Алаш қозғалысының басқа қайраткерлерінің (Ахмет Байтұрсынұлы, Жүсіпбек Аймауытов, Мағжан Жұмабаев) ағартушылық көзқарастарымен салыстырылады. Мақалада автордың ағартушылық идеяларының қазақ қоғамындағы рөлі мен бүгінгі күнмен байланысы қарастырылады. ХХ ғасырдың басы қазақ халқы үшін күрделі кезең болды. Ресей империясының отарлық саясаты халықтың тұрмыс-тіршілігіне, мәдениеті мен білім алу жүйесіне кері әсер етті. Осы кезеңде қазақ зиялылары ұлттың азаттығы мен білім деңгейін көтеруді мақсат етті. Олар оқу-ағарту ісін дамытуды ең басты мәселе ретінде қарастырып, өз еңбектерінде халықты білімге шақырды.
Міржақып Дулатұлы – қазақ ағартушылық қозғалысының көрнекті өкілі. Ол “Оян, қазақ!” шығармасы арқылы ұлттық сана мен білімнің маңыздылығын алға тартты. Сонымен қатар, оның “Қазақ” газетіндегі публицистикалық мақалалары халықтың білімге деген ынтасын арттыруға және ұлт мүддесін қорғауға бағытталды.
Бұл мақалада Міржақып Дулатұлы публицистикасындағы ағартушылық идеялар талданып, оның көзқарастары басқа қазақ зиялыларының еңбектерімен салыстырылып қарастырылады. Міржақып Дулатұлының ағартушылық мәселесі
- Білім – ұлттың іргетасы
Міржақып Дулатұлы білімді ұлттың дамуы мен азаттығының басты шарты деп санады. Оның мақалаларында халықтың сауатсыздығы ең үлкен мәселе ретінде қарастырылып, білім жүйесін жетілдіру қажеттігі жиі айтылады.
Оның “Оян, қазақ!” жинағында білімнің маңызы ерекше аталады:
“Надандық, өнерсіздік – бұл біздің жауымыз. Бізге ең керегі – білім. Білімсіз ел қараңғыда адасқанмен тең.”
Міржақыптың бұл пікірі қазақ ағартушыларының басты ұстанымымен сәйкес келеді. Абай Құнанбайұлы да өз шығармаларында білімнің, ғылымның маңыздылығын ерекше атап өтті. Ахмет Байтұрсынұлы мен Жүсіпбек Аймауытов та ұлттың болашағы тек білім арқылы қалыптасатынын айтқан болатын.
- Ана тілінде білім беру мәселесі
Міржақып Дулатұлының публицистикалық еңбектерінде халықтың ана тілінде білім алу мәселесі жиі көтерілді. Ол қазақ мектептерінің аздығына, ұлттық оқу бағдарламасының болмауына алаңдады.
Ахмет Байтұрсынұлының “Тіл-құрал” еңбегі қазақ тілінде оқытуға арналған алғашқы оқу құралы болса, Дулатұлы осы оқулықтарды қолдап, қазақ мектептерінің санын арттыру қажеттігін баса айтты. Оның пікірінше, қазақ балалары білімді өз ана тілінде алғанда ғана ұлттық болмысын сақтай алады.
Бұл идея бүгінгі таңда да өзекті. Білім беру жүйесіндегі қазақ тілінің орны туралы мәселе әлі күнге дейін қоғамдық талқылаудың нысанында тұр.
- Мұғалімнің рөлі және білім сапасы
Дулатұлы ұстаздарды қоғамның ең маңызды тұлғалары деп санады. Оның ойынша, білім беру жүйесінің сапасы тікелей мұғалімдердің біліктілігіне байланысты.
“Қазақ” газетінде жарияланған мақалаларында ол ұстаздарды тек пәнді үйрететін адам емес, сонымен қатар, елдің болашағын қалыптастыратын тұлға ретінде сипаттады.
Бұл көзқарас Жүсіпбек Аймауытовтың “Мұғалім” мақаласымен үндес. Аймауытов мұғалімдерді тәрбиенің негізгі қайнар көзі ретінде қарастырса, Дулатұлы оларды ұлтты өркендетудің негізгі күші деп санады.
- Діни және зайырлы білімнің үйлесімі
Міржақып Дулатұлы дәстүрлі діни білім беруді қолдағанымен, оны заманауи пәндермен толықтыру қажет екенін атап өтті. Ол Ыбырай Алтынсариннің мектеп реформаларын қолдап, оқу жүйесін жаңғыртуды жақтады.
Дулатұлының көзқарасы бойынша, қазақ халқы тек діни іліммен шектелмей, жаратылыстану ғылымдарын да меңгеруі тиіс. Ол қоғамның алға жылжуы үшін ғылым мен техниканың дамуы маңызды екенін түсінді.
- Халықты ағартудағы баспасөздің рөлі
Міржақып Дулатұлы публицист ретінде қазақ қоғамын ағарту ісінде баспасөздің ерекше рөл атқаратынын жақсы білді. Ол “Қазақ” газетінде білім мәселесін көтеріп, халыққа қажетті ақпараттарды жеткізуге тырысты.
Ахмет Байтұрсынұлы сияқты ол да газет-журналдарды халықтың сауатын ашатын құрал ретінде қарастырды. Қазақ баспасөзінің дамуы ұлттың өркендеуінің бір шарты деп есептеді.
Міржақып Дулатұлы қазақ халқының ағартушылық қозғалысында маңызды рөл атқарды. Оның публицистикалық еңбектері халықтың білімге деген ұмтылысын арттырды.
Алаш зиялыларымен салыстыру:
•Ахмет Байтұрсынұлы – тіл реформасын жүргізді.
•Мағжан Жұмабаев – білім мен педагогиканың психологиялық аспектілерін зерттеді.
•Жүсіпбек Аймауытов – мұғалімдердің кәсіби даярлығын арттыруды қолдады.
•Міржақып Дулатұлы – оқу жүйесін жетілдіру мәселесін көтерді.
Заманауи білім беру жүйесімен байланысы:
Бүгінгі таңда ұлттық білім беру жүйесінде ана тілінде білім алу, мұғалімдердің рөлі мен білім сапасын арттыру мәселелері өзектілігін жоғалтқан жоқ.
Жинақ мазмұнындағы басты идеялар:
•Қазақ халқының бодандық жағдайы;
•Надандықтың зияны және білім алудың маңызы;
•Халықтың өз құқығын қорғауы қажеттігі;
•Әділетсіздікке қарсы тұруға үндеу.
Бұл жинақ қазақ қоғамында үлкен резонанс тудырып, патша үкіметінің қатаң бақылауына алынды. 1911 жылы кітапқа тыйым салынып, өзі де саяси қудалауға ұшырады.
“Қазақ” газетіндегі ағартушылық идеялар
1913-1918 жылдары Ахмет Байтұрсынұлы мен Міржақып Дулатұлы “Қазақ” газетін шығарды. Бұл газет қазақ халқының саяси, әлеуметтік, мәдени және рухани өміріне үлкен ықпал етті.
Газеттің ағартушылық бағыты төмендегі мәселелерге арналды:
1.Білім беру жүйесін дамыту – қазақ мектептерін ашу, мұғалімдер даярлау, ұлттық оқулықтар жазу.
2.Қазақ тілінің мәселелері – тіл тазалығын сақтау, оны дамыту жолдары.
3.Әйелдер теңдігі – қазақ қыздарының білім алуының маңыздылығы.
4.Жер мәселесі – қазақ жерінің отарлауға түсуін тоқтату.
5.Ұлттық сана мен өзіндік басқару – қазақ қоғамының өз билігін өз қолына алуы.
Міржақып Дулатов – қазақ халқының саяси және рухани азаттығын көксеген, ағартушылық идеяларды шығармашылығының басты тақырыбы етіп алған тұлға. Оның өлеңдері, романдары, публицистикалық еңбектері мен оқулықтарында ағартушылықтың бірнеше маңызды мәселесі көтерілді.
- Білім мен ғылымның маңыздылығы
Міржақып Дулатов қазақ халқының артта қалуының басты себебі – білімнің жетіспеушілігі деп санады. Сондықтан ол шығармаларында халықты білімге, ғылымға ұмтылуға шақырды.
«Оян, қазақ!» жинағындағы ағартушылық идеялар
1909 жылы жарық көрген «Оян, қазақ!» өлеңдер жинағында ақын қазақ халқының қараңғылықта қалуының негізгі себебі – білім мен ғылымның дамымауы екенін ашық айтты.
Басты ойлары:
•Қазақ халқының болашағы білімді жастардың қолында екенін түсіндіру;
•Елге мектептер ашу, балаларды сауаттандыру қажеттігін айту;
•Қазақ халқының дамуы үшін ана тілінде білім беруді жолға қою.
Мысалы:
“Аты жоқ, хаты жоқ қазақ баласы,
Қай уақытта біліммен толар санасы?” Бұл жолдардан қазақ халқының артта қалуының басты себебі білімсіздік екені көрінеді.
«Бақытсыз Жамал» романындағы білімнің рөлі
Бұл роман тек әйел теңдігі мәселесін көтеріп қоймай, білімсіздіктің салдарын да көрсетті. Шығармадағы басты кейіпкер Жамал – сауатты, оқыған қыз. Бірақ оның тағдыры ескі салтқа байланысты қайғылы аяқталады. Бұл арқылы автор халықтың көзін ашып, білім мен сана-сезім өзгермейінше, қазақ қоғамының жаңаруы қиын екенін ұғындырды.
«Қазақ» газетіндегі мақалалары:
Міржақып Дулатов «Қазақ» газетінде білім тақырыбында көптеген мақалалар жазды. Ол мектептердің ашылуын қолдап, халықты балаларын оқытуға шақырды.
«Оқу керек!» мақаласында:
•Қазақ балаларына ана тілінде білім беру қажеттігін айтты;
•Қазақ мұғалімдерінің жетіспеушілігін сөз етті;
•Ұлттық мектептер ашудың маңыздылығын көрсетті.
- Қазақ тілінің мәртебесін көтеру
Міржақып Дулатов қазақ тілінің сақталуы мен дамуына ерекше мән берді. Ол орыс тіліне қарсы шыққан жоқ, бірақ қазақ балалары ең алдымен өз ана тілінде білім алуы керек деп есептеді.
Ағартушылық идеялары:
•Қазақ тілін мемлекеттік тіл деңгейіне көтеру;
•Қазақ балаларын өз тілінде оқыту;
•Қазақ тілінде оқулықтар жазу.
«Оқу құралы» (1924) оқулығы – қазақ тілінде жазылған алғашқы оқу құралдарының бірі. Бұл оқулық арқылы Міржақып Дулатов қазақ тілінде білім берудің негізін қалады.
- Әйел теңдігі және ұлттық сана
Міржақып Дулатов қазақ әйелдерінің жағдайын жақсарту үшін де күресті. Оның «Бақытсыз Жамал» романында әйелдердің білім алуы, өз тағдырын өзі таңдауы маңызды екені көрсетілді.
Ағартушылық ойлары:
•Қыздарды оқыту қажет;
•Әйелдердің өз бостандығы үшін күресуі маңызды;
•Ескі салт-дәстүрлерден арылу керек.
Романнан мысал: Жамал – білімді қыз, ол қараңғы қоғамның құрбаны болады. Бұл арқылы автор халыққа әйелдердің білім алуы қаншалықты маңызды екенін түсіндіруге тырысты.
4.. Әлеуметтік теңдік және әділеттілік
Міржақып Дулатов қоғамдағы әділетсіздікке, әсіресе байлар мен кедейлер арасындағы алшақтыққа қарсы болды.
«Оян, қазақ!» жинағында:
•Қазақ байлары қарапайым халықтың жағдайын ойлауы тиіс екенін айтты;
•Әділетсіздікті жою үшін білім мен ағарту жұмыстары жүргізілуі керек екенін жазды.
«Қазақ» газетіндегі мақалаларында:
•Қазақ халқы жер мәселесін шешуі қажет екенін көтерді;
•Қазақ шаруаларына тең құқық берілуі тиіс екенін айтты.
Міржақып Дулатов – қазақ халқының ағартушылық жолындағы ең ірі қайраткерлерінің бірі. Ол өз шығармаларында білім мен ғылымның маңыздылығын, ана тілін сақтаудың қажеттілігін, әйел теңдігі мен әлеуметтік әділеттілікті басты назарға алды. Оның идеялары мен еңбектері бүгінгі таңда да өзектілігін жоғалтқан жоқ. Қазақ жастары үшін оның шығармалары рухани жаңғырудың және ұлттық сананы қалыптастырудың қайнар көзі болып қала береді.
Міржақып Дулатұлының “Қазақ” газетіндегі публицистикалық мақалалары халыққа білім мен ғылымның маңызын түсіндіріп, ұлттық бірегейлікті сақтауға үндеді.
Міржақып Дулатұлы және Алаш қозғалысы
1917 жылы Ресейдегі Ақпан төңкерісінен кейін қазақ зиялылары Алаш қозғалысын құрып, ұлттың тәуелсіздігін қорғауға ұмтылды.
Міржақып Дулатұлы осы қозғалыстың белсенді мүшесі ретінде:
•Қазақ автономиясын құру идеясын қолдады;
•Ұлттық білім беру жүйесін реформалауды ұсынды;
•Қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде дамыту керектігін айтты;
•“Алаш” партиясының бағдарламалық құжаттарын жасауға қатысты. Оның бұл бағыттағы еңбектері ағартушылықпен тікелей байланысты болды. Ол қазақ халқының саяси және рухани тәуелсіздікке жетуі үшін ең алдымен білімді, саналы ұрпақ қалыптастыру керектігін ұсынды. Кеңес үкіметі орнағаннан кейін Алаш қайраткерлері қуғынға ұшырады. Міржақып Дулатұлы да осы қудалаудан тыс қалған жоқ.
Алаш қозғалысының мәні мен маңызы. Алашқозғалысы – қазақ халқының ұлттық санасын оятып, өз тәуелсіздігін алуға деген ұмтылысын айқындаған саяси-әлеуметтік, мәдени-ағартушылық қозғалыс. Бұл қозғалыс 1917 жылы басталып, қазақ зиялыларының басшылығымен Алаш партиясы мен Алашорда үкіметінің құрылуымен жалғасты. Міржақып Дулатов осы қозғалыстың негізгі қайраткерлерінің бірі ретінде халықтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау жолында аянбай еңбек етті.
Алаш қозғалысы қазақ халқы үшін ерекше маңызды болды, өйткені ол ұлттық бірегейлікті қалыптастыру, саяси және мәдени тәуелсіздікке жету мақсатында ұйымдастырылған тұңғыш қозғалыс еді.
Алаш қозғалысының басты мақсаттары:
1.Қазақ халқының саяси автономиясын алу
Алаш зиялылары қазақ жерінде ұлттық автономия құруды көздеді. Бұл автономия өз алдына дербес билік жүргізіп, қазақ халқының мүддесін қорғауға тиіс болды.
2.Білім мен ағартушылықты дамыту
Алаш қайраткерлері қазақ халқының азаттығы білім мен ғылымды дамыту арқылы жүзеге асатынын түсінді. Сондықтан олар ұлттық мектептер ашуға, қазақ балаларының білім алуына жағдай жасауға үлкен мән берді. Міржақып Дулатовтың өзі де оқулықтар жазып, қазақ тіліндегі білім жүйесін дамытуға үлес қосты.
3.Қазақ тілін мемлекеттік тіл деңгейіне көтеру
Қазақ зиялылары ана тілімізді сақтап қалу мен дамыту мәселесін басты міндеттердің бірі деп санады. Олар қазақ тілінде оқулықтар жазып, мерзімді басылымдар шығарды.
4.Жер мәселесін шешу. Патша үкіметі кезінде қазақ жері жаппай отарланып, жергілікті халық атақонысынан айырылып жатты. Алаш қайраткерлері қазақ жерінің тұтастығын сақтап қалу үшін күресті.
5.Әлеуметтік әділеттілікті орнату
Қазақ қоғамында бай мен кедей арасындағы теңсіздік мәселесі де өзекті болды. Алаш зиялылары әлеуметтік әділеттілікті орнатып, қазақ халқының экономикалық жағдайын жақсартуды көздеді.
Міржақып Дулатовтың Алаш қозғалысындағы рөліМіржақып Дулатов Алаш қозғалысының идеяларын халыққа кеңінен таратуда маңызды рөл атқарды. Ол өз шығармаларында қазақ халқының азаттығы мен ұлттық санасының қалыптасуына ерекше мән берді.
•«Оян, қазақ!» (1909) жинағы қазақ халқын саяси сананы оятуға шақырған алғашқы ұлттық туындылардың бірі болды. Бұл кітап үшін Міржақып Дулатов патша үкіметінің қуғынына ұшырады.
•«Қазақ» газеті арқылы халықты білім мен ғылымға, ұлттық бірлікке шақырды.
•Алаш партиясының бағдарламасын жасауға қатысып, оның идеологиясын қалыптастыруға үлес қосты.
•Алашорда үкіметінің құрылуында белсенді қызмет атқарып, ұлттық автономия құру жолында еңбек етті.
Алаш қозғалысы – қазақ халқының саяси тәуелсіздікке жету жолындағы алғашқы нақты қадамдарының бірі. Бұл қозғалыс қазақ жерінің тұтастығы, ұлттық мемлекеттің құрылуы, ана тілін сақтау және білім мен мәдениетті дамыту сияқты маңызды мәселелерді көтерді.
Кеңес билігі орнағаннан кейін Алаш қайраткерлері қуғын-сүргінге ұшырады. Міржақып Дулатов та «ұлтшыл» деген айыппен сотталып, өмірінің соңғы жылдарын лагерьде өткізді.Алайда, Алаш қозғалысы тек өткеннің емес, бүгіннің де өзекті мәселесі. Бүгінде Қазақстанның тәуелсіздігі, ұлттық сана мен мәдениеттің дамуы – Алаш зиялылары армандаған идеялардың жүзеге асуы. Олардың еңбектері мен күресі болашақ ұрпақ үшін қымбат мұра болып қала береді.
1928 жылы ол “ұлтшыл” деген айыппен тұтқындалып, 1930 жылы ату жазасына кесілді. Бірақ кейін бұл үкім 10 жылға лагерге айдаумен алмастырылды. 1935 жылы Соловки лагерінде ауыр жағдайда көз жұмды. Кейін, 1988 жылы оның есімі ақталып, шығармашылық мұрасы қайта зерттеле бастады.
Қорытынды
Міржақып Дулатұлының публицистикасы қазақ халқының ағартушылық жолындағы маңызды кезеңдерінің бірі болды. Ол өз еңбектерінде қазақ халқының рухани жаңғыруына, ұлттық сананың қалыптасуына және білім беру жүйесінің дамуына ерекше назар аударды.
Оның публицистикасындағы басты идеялар:
1.Қазақ халқын білім алуға, мәдениетке, ғылымға ұмтылуға шақыру.
2.Тіл мен ұлттық бірегейлікті сақтау.
3.Әлеуметтік теңсіздік пен отаршылдыққа қарсы тұру.
Қазіргі таңда оның еңбектері тарихи құндылығын жойған жоқ. Бүгінде қазақ қоғамында білім мен ғылымды дамыту, ұлттық сананы нығайту – өзекті мәселелер болып табылады. Сондықтан оның мұрасы бүгінгі жастар үшін де маңызды.
Пайдаланылған әдебиеттер
- Дулатұлы М. “Оян, қазақ!” – Уфа, 1909.
- Байтұрсынұлы А. “Қазақ” газетінде жарық көрген мақалалар жинағы – Алматы: Ғылым, 1998.
- Қойгелдиев М. “Алаш қозғалысы” – Алматы: Санат, 1995.
- Нұрпейісов К. “Алаш һәм Алашорда” – Алматы: Атамұра, 1995.
- Әбжанов Х. “Қазақ зиялылары және ұлттық идея” – Алматы, 2006.
- Ергөбек Қ. “Міржақып Дулатұлы шығармашылығы” – Астана, 2013.