Даржанова С.А.
Шұбарши мектеп-бөбекжай-балабақшасының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары
Бүгінгі білім беру жүйесі жаңғыру, жаңару жолында. Бұл процесте тек білім беру мазмұны емес, мектептегі тәрбие жұмысының құрылымы да түбегейлі өзгеруде. Қазіргі таңда мектептің басты миссиясы – балаға сапалы білім беру ғана емес, оның жан дүниесін түсініп, психологиялық қауіпсіз, жайлы ортада тұлғалық дамуына мүмкіндік жасау.
Бала – ең алдымен, тұлға. Оның өзін қоғамда еркін, қауіпсіз сезінуі – толыққанды дамуының алғы шарты. Білім беру кеңістігі балаға қорған, демеу, шабыт көзі болуы керек. Егер бала өзін мектепте маңызды, қажетті және қорғалғанын сезінсе, онда ол ашылады, дами бастайды, шығармашыл әрі сенімді бола алады.
Осындай бағытта жұмыс жасау үшін тәрбие жұмысында жаңа әдістер мен тиімді бағдарламалар қажет. Соның бірі – «Досболlike» бағдарламасы. Бұл жоба – баланың әлеуметтік және эмоциялық интеллекті дамытуға, достық қарым-қатынас орнатуға, мектепте қауіпсіз орта қалыптастыруға бағытталған кешенді бағдарлама. Бағдарламаның басты мақсаты – «Досболlike» бұл бағдарлама бала дамуына әсер ететін психологиялық қырларын сипаттап, мектептегі қауіпсіз ортаның құрылуындағы рөлін талдау.
- Қауіпсіз орта – тәрбиенің іргетасы
Қауіпсіз орта – бұл жай ғана сыртқы тәртіп немесе физикалық қауіпсіздік емес. Бұл – баланың ішкі еркіндігі мен сенімділігін қамтамасыз ететін, тұлғалық дамуын қолдайтын кеңістік. Ол төмендегі үш деңгейден тұрады:
Физикалық қауіпсіздік – мектептің материалдық-техникалық базасы, денсаулық сақтау, гигиена, күзет және т.б.;
Психологиялық қауіпсіздік – эмоциялық тұрақтылық, сенімділік, қорқыныш пен мазасыздықтан арылған ахуал;
Әлеуметтік қауіпсіздік – достық қарым-қатынас, сыйластық, кемсітусіз орта, топқа қабылдану.
Психология ғылымында баланың ортаға бейімделуі, өзін көрсетуі үшін «эмоциялық қорғаныс механизмі» маңызды деп есептеледі. Егер бала өзін қауіпсіз сезінбесе, ол өз бойындағы шынайлылықты көрсете алмайды, оқуға ынтасы төмендейді, тұлғалық дамуы тежеледі. Сондықтан әрбір мектепте баланың психо-эмоционалдық хал-жағдайын сақтау – тәрбие жұмысының басты бағытына айналуы тиіс.
- «Досболlike» бағдарламасының құрылымы мен мазмұны
«Досболlike» бағдарламасы – оқушылар арасында достық ахуал қалыптастыру, өзара көмек пен қолдауды дамыту арқылы мектептегі қауіпсіз ортаны жүйелі түрде құруға бағытталған жоба. Бағдарлама мазмұны бірнеше бағыт бойынша жүзеге асырылады:
Бағдарламаның негізгі блоктары:
«Өз эмоцияңды таны»
Эмоцияны тану, түсіну және басқару. Оқушының эмоционалдық интеллекті дамыту арқылы ішкі күйзелістермен күресуді үйрету.
«Досыңды тыңдай біл»
Белсенді тыңдау дағдыларын дамыту, тілдік емес (вербалды емес) қарым-қатынас мәдениетін үйрету.
«Киберкеңістіктегі қауіпсіздік»
Әлеуметтік желілердегі этика, кибербуллингпен күрес, интернеттегі жеке шекараларды қорғау жолдары.
«Жағдайды бірге шешейік»
Қақтығыстарды бейбіт жолмен шешуге бағытталған ойындар мен рөлдік тренингтер.
«Біз біргеміз»
Тимбилдинг жаттығулары, топтық серіктестікті арттыру, бірлік сезімін қалыптастыру.
Іс-шаралар форматы:
- Рөлдік ойындар («Күнделікті кейіпкер», «Сенің орныңда болсам»)
- Ашық пікірталастар мен дебаттар
- «Эмоция күнделігі» жүргізу
- Арнайы стикер-челлендждер (жылы сөздермен алмасу)
- Жасөспірім психологтар клубы
- Эмпатия тренингтері мен топтық жаттығулар
Бұл әдістер оқушылардың өзара қарым-қатынаста ашық болуына, сынып ішінде сенімді орта қалыптастыруға жағдай жасайды.
- Бағдарламаның психологиялық қырлары
«Досболlike» жобасының бала психикасына оң әсер ететін бірқатар маңызды психологиялық механизмдерін атап өтуге болады:
а) Эмоциялық интеллект және өзін-өзі реттеу
Бағдарлама эмоционалдық жағдайды тану және оны басқару қабілетін қалыптастырады. Мысалы, «Қатты ренжігенде не істеймін?» атты жаттығуда әр оқушы ішкі ашуын қалай дұрыс шығару керек екенін үйренеді. Бұл болашақта агрессия мен деструктивті мінез-құлықтың алдын алуға көмектеседі.
ә) Эмпатия мен рефлексия
«Сенің көзіңмен қараймын» секілді жаттығулар оқушыны басқа адамның сезімі мен жағдайын түсінуге баулиды. Эмпатия – ұжымда кикілжіңдерді азайтып, бір-біріне қолдау көрсету мәдениетін қалыптастырады.
б) Буллинг пен кибербуллингтің алдын алу
Бағдарламада буллингке қарсы тұру механизмдері көрсетілген. «Жылы сөздер апталығы» кезінде әр оқушы сыныптасына жағымды мінездеме жазады. Бұл өзара сыйластық пен психологиялық қорғанды арттырады.
в) Өзін-өзі бағалау мен сенімділік
«Менің күшті жақтарым», «Менің мақтан тұтатын қасиетім» атты жаттығулар баланың өзін қабылдауына көмектеседі. Өз-өзіне сенген бала қоршаған ортада ашық, белсенді болады.
г) Көшбасшылық пен топта жұмыс істей білу
Жобалық жұмыстар, бірлескен презентациялар, пікірталастар арқылы оқушылар ұжымда жұмыс істеуге үйренеді. Әр бала өз пікірін ашық білдіріп, жауапкершілікті сезінеді.
- Мектептегі тәжірибе және нәтижелер
Біздің мектебімізде бағдарламаның барлық модульдері бойынша жұмыс жүргізіліп келеді. Әрбір сынып жетекшісі, психолог, педагогтар бірлесе отырып арнайы сабақтар, квесттер, тренингтер ұйымдастырады. Осы арқылы оқушылар арасында:
- Бір-біріне деген сенім арта түсті;
- Бұрын тұйық болған оқушылар ашыла бастады;
- Конфликт саны азайды;
- Буллингке қарсы жұмыс нәтижелі жүрді;
- Оқушылардың эмоциялық тұрақтылығы жоғарылады.
Ата-аналармен кері байланыс ұйымдастырылып, олар да өз балаларының мінез-құлқындағы оң өзгерістерді атап өтті. Бұл бағдарлама ата-аналар қауымын да бала тәрбиесіне бейжай қарамауға шақырады.
Қорыта айтқанда, «Досболlike» бағдарламасы – мектептегі қауіпсіз, достық және психологиялық қолайлы орта қалыптастыруда үлкен рөл атқаратын, тәжірибеде тиімділігін дәлелдеген жоба. Ол – балалардың эмоциялық саулығына, әлеуметтік бейімделуіне, қарым-қатынас дағдыларының дамуына зор ықпал ететін құрал.
Педагог ретінде мен бұл бағдарламаның артықшылықтарын өз тәжірибемде толық көріп отырмын. Ол тек тәрбиелік шаралар жиынтығы емес, бала жүрегіне жол табатын, оның жан дүниесін түсінуге бағытталған мәнді қадам.
Мектептегі әрбір оқушы өзін жайлы сезінетін, өз ойын ашық білдіре алатын, жанашыр достары бар, психологиялық қолдауға ие ортада ғана шын мәнінде тұлға ретінде дамиды. Осындай ортаны қалыптастыру – әрбір педагогтың, әрбір тәрбиешінің, жалпы мектеп ұжымының басты миссиясы болуы тиіс.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- ҚР Білім және ғылым министрлігінің нормативтік құжаттары
- «Досболlike» бағдарламасының әдістемелік нұсқаулығы
- Отбасылық және мектеп психологиясы бойынша отандық мақалалар
- Педагогикалық тәжірибе негізіндегі мектепішілік бақылау және мониторинг нәтижелері