1. АТАУЫШ СӨЗДЕР
Анықтамасы:
Атауыш сөздер — толық мағынасы бар, сөйлемде белгілі бір ұғымды білдіретін және сөйлем мүшесі бола алатын сөздер. Олар лексикалық мағынаға ие және негізгі сөз таптарына жатады.
Негізгі белгілері:
№ Белгісі Түсініктеме
1 Толық мағына береді Сөз өздігінен бір ұғымды білдіреді (мыс: кітап, үлкен, жүгіру)
2 Сөйлем мүшесі бола алады Бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, анықтауыш т.б. болуы мүмкін
3 Түрлене алады Жіктеледі, септеледі, көптеледі, шақ/рай/жұрнақ алады
4 Негізгі сөз таптарына жатады Зат есім, сын есім, етістік, есімдік, сан есім, үстеу, еліктеу сөздер
Мысалдар:
Зат есім: бала, гүл, мектеп
Сын есім: әдемі, үлкен
Етістік: оқыды, бара жатыр
Сан есім: үш, жетінші
Есімдік: мен, сен, олар
Үстеу: кеше, тез, әрі
Еліктеу: тарс, гүрс
2. КӨМЕКШІ СӨЗДЕР
Анықтамасы:
Көмекші сөздер — жеке тұрғанда нақты мағынасы жоқ, бірақ басқа сөздермен тіркесіп грамматикалық мағына немесе қосымша реңк беретін сөздер.
Негізгі белгілері:
№ Белгісі Түсініктеме
1 Өздігінен мағына бермейді Тек басқа сөздермен бірге мағына береді
2 Сөйлем мүшесі бола алмайды Жеке тұрғанда сөйлемнің құрамына кірмейді
3 Атауыш сөздермен тіркесіп жұмсалады Мысалы: оқып жатыр, сен үшін
4 Өзгеріске аз ұшырайды Түрленбейді немесе шектеулі түрде түрленеді
5 Түрлері бар Көмекші етістіктер және шылаулар
Көмекші етістіктер:
жатыр, отыр, тұр, жүр, ете, бол, қыл
Мысал: Ол ән айтып жатыр.
Шылаулар:
септеулік: үшін, туралы, дейін, кейін
жалғаулық: және, бірақ, өйткені
демеулік: ғана, да, ақ, та, ме
Мысал: Мен сен үшін келдім.
3. ОДАҒАЙ СӨЗДЕР
Анықтамасы:
Одағай сөздер — адамның көңіл-күйін, эмоциясын, сезімін, бұйрық, шақыру сияқты әрекеттерін білдіретін ерекше сөздер тобы. Олар нақты мағына бермейді, бірақ сөйлеушінің ішкі күйін көрсетеді.
Негізгі белгілері:
Белгісі Түсініктеме
1 Көңіл-күй, эмоция, дабыл, еліктеу білдіреді Реніш, қуаныш, қорқыныш, шақыру, т.б.
2 Өз алдына сөйлем бола алады Лепті сөйлем ретінде қолданылады
3 Түрленбейді Жұрнақ, жалғау алмайды
4 Дыбыстық әсері бар Көбіне еліктеу мен интонация маңызды
5 Өз алдына сөйлем мүшесі бола алмайды Бірақ интонациямен толық сөйлем орнына жүреді
Одағай сөздердің түрлері:
Түрі Мысал Қызметі
Сезім одағайлары ой, әттеген-ай, япырмай Өкіну, таңдану, қуану
Шақыру, бұйыру әй, ау, ей, тсс Назар аударту, бұйыру
Еліктеу негізді аһ, пырс, гүрс Табиғаттағы дыбысты білдіреді
Мысалдар:
Ой, қандай сұлу!
Әй, бері кел!
Тсс! Шықпа!
Қорытынды:
Топ Мағынасы Сөйлем мүшесі бола ма? Түрлене ме? Мысал
Атауыш Толық мағына береді Иә Иә Мектеп, оқыды, үлкен
Көмекші Мағына үстейді Жоқ Аз үшін, жатыр, да
Одағай Көңіл-күй білдіреді Жоқ (бірақ сөйлем болады) Жоқ ой, тсс, әй