Ұлттық құндылықтар негізінде мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу және оқыту

Утебаева Асмира

Лауазымы: Тарбиеши

Алматы облысы

Енбеншиказак ауданы

Есик каласы

ЖШС «Хан» бөбек-жай балабақшасы

Кіріспе: Мектепке дейінгі кезең – баланың тұлға ретінде қалыптасуының ең маңызды уақыты. Осы кезеңде балалардың ой-өрісі, мінез-құлқы мен тұлғалық қасиеттері қалыптасып, олардың болашақтағы өмірлік ұстанымдары анықталады. Бұл жаста оларға ұлттық құндылықтарды, салт-дәстүрлерді, мәдениетті сіңіру болашақта олардың рухани және адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға ықпал етеді. Ұлттық құндылықтарды тәрбие мен оқыту процесіне енгізу арқылы баланың рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру – мектепке дейінгі тәрбиешілер мен педагогтардың басты міндеттерінің бірі.

Негізгі бөлім:

1.Тіл және әдебиет арқылы тәрбие

Тіл – ұлттық болмыстың ең басты белгісі және мәдениеттің басты құндылықтарының бірі. Тіл арқылы біз ата-бабаларымыздың мұраларын, тарихын, әдебиетін танимыз. Сондықтан балаларға ана тілін меңгерту – ұлттық тәрбиенің алғашқы қадамдарының бірі. Бұл мақсатта ана тілі сабақтарында халық ауыз әдебиетін кеңінен қолдануға болады.

• Ертегілер мен аңыздар – халықтың рухани қазынасы. Олар арқылы балаларға адамгершілік, батырлық, шыншылдық, адалдық туралы тәрбиелік мағынасы бар әңгімелер жеткізіледі. Ертегілер балалардың қиялын дамытып, ой-өрісін кеңейтеді, жағымды мінез-құлық қалыптастырады.
• Мақал-мәтелдер – даналықтың көзі. Мақал-мәтелдер арқылы балаларға қысқа әрі нұсқа түрде өмірдің ақиқаттары мен тәжірибесі беріледі. Мысалы, «Жақсы сөз – жарым ырыс» деген мақал балаларды сыпайы сөйлеп, жақсы қарым-қатынас жасауға шақырады.
• Жұмбақтар мен жаңылтпаштар – балалардың ойлау қабілетін дамыта отырып, ана тіліне деген сүйіспеншілікті қалыптастыру құралы. Жұмбақтар арқылы баланың қиялы, логикалық ойлауы дамиды, ал жаңылтпаштар тілді дұрыс меңгеруге көмектеседі.

2. Ұлттық салт-дәстүрлерді үйрету

Салт-дәстүрлер – ұлттың өзіндік болмысын айқындайтын маңызды элементтердің бірі. Мектеп жасына дейінгі балаларға ұлттық салт-дәстүрлерді үйрету олардың өз ұлтына деген құрметін, патриотизмін қалыптастырады.

• Мерекелер мен ұлттық рәсімдер: Балаларды наурыз мейрамы, бесікке салу, тұсау кесер сияқты ұлттық мерекелермен таныстыру арқылы оларды өз халқының мәдениетімен жақындата аламыз. Наурыз мейрамында балаларға табиғаттың жаңаруын, көктемнің келуін түсіндіріп, осы мерекенің мән-мағынасын көрсетеміз.
• Ұлттық тағамдар: Балаларға қазақтың ұлттық тағамдарын таныстыру арқылы да ұлттық тәрбиені жүзеге асыруға болады. Бұл олардың мәдениетке деген қызығушылығын арттырып, қазақтың дастарқанының байлығын бағалауға үйретеді.
• Қолөнер және шеберлік: Ұлттық қолөнерді балаларға үйрету, оның ішінде киіз үй жасау, алаша тоқу, кесте тігу сынды шеберліктерді көрсете отырып, балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыта аламыз. Бұл балаларға қазақ халқының бай мәдени мұрасын таныстырып қана қоймай, олардың қол икемділігін дамытуға септігін тигізеді.

3. Ұлттық ойындар және шығармашылық әрекеттер.

Ұлттық ойындар – балалардың дене дамуы мен ақыл-ойын жетілдіретін, тәрбиелік мәні зор құралдардың бірі. Әр ұлттың өзіне тән ойындары бар, және сол ойындар арқылы балалардың физикалық дамуы ғана емес, сонымен қатар рухани-адамгершілік қасиеттері де қалыптасады.

• Дене тәрбиесі: Асық ату,бәйге, арқан тартыс сияқты ұлттық ойындар балалардың дене тәрбиесін дамытуға бағытталған. Бұл ойындар арқылы балалардың шыдамдылығы, ептілігі, шапшаңдығы дамиды. Сонымен қатар, командалық ойындар балаларды бірлесіп жұмыс істеуге, жауапкершілікке тәрбиелейді.
• Ақыл-ой дамуы: Қазақтың ұлттық ойындары тек дене тәрбиесімен шектелмейді, олардың арасында балалардың ақыл-ойын дамытатын ойындар да бар. Мысалы, «Тоғызқұмалақ» ойыны балалардың логикалық ойлауын, есептеу қабілеттерін дамытады. Бұл ойын зияткерлік ойын ретінде баланың танымдық қабілеттерін жетілдіреді.
• Шығармашылық әрекеттер: Ұлттық қолөнер бұйымдарын жасау балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың тиімді әдістерінің бірі. Олар тек дене белсенділігін ғана емес, сонымен қатар эстетикалық талғамды қалыптастырады.

4. Музыка және өнер арқылы тәрбиелеу

Музыка мен өнер бала тәрбиесінде маңызды рөл атқарады. Ұлттық өнер арқылы балаларды патриоттық, эстетикалық және шығармашылық қасиеттерге тәрбиелеуге болады.

• Ұлттық музыка: Балаларға қазақтың ұлттық әндерін, күйлерін тыңдату олардың эстетикалық қабылдауын дамытады. Домбыра мен қобыз сияқты ұлттық аспаптарды таныстыру арқылы балаларды музыкаға деген қызығушылығын оятуға болады. Музыкалық шығармаларды тыңдап, оларды орындау балаларды тыныштыққа, зейін қоюға, өнерді түсінуге үйретеді.
• Бейнелеу өнері: Балаларды қазақ халқының дәстүрлі ою-өрнектерімен, сурет салу әдістерімен таныстыру арқылы олардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға болады. Ою-өрнек, ұлттық киімдер мен зергерлік бұйымдар арқылы балалардың көркемдік талғамы қалыптасады. Бұл олардың өзіндік шығармашылық көзқарастарын жетілдіреді.

5. Табиғатпен таныстыру және экологиялық тәрбие.

Қазақ халқының табиғатқа деген құрметі мен сүйіспеншілігі – ұлттық құндылықтардың ажырамас бөлігі. Балаларды табиғатпен таныстыра отырып, оларға экологиялық тәрбие беру – баланың қоршаған ортаға деген жауапкершілік сезімін қалыптастырады.

• Табиғатты қорғау: Балаларға табиғатты қорғау, өсімдіктер мен жануарларға қамқор болуды үйрету олардың қоршаған ортаға деген махаббатын қалыптастырады. Мысалы, балаларды орманға, өзен-көлдерге апарып немесе АҚТ технологиясымен жұмыс жүргізіп,табиғаттың сұлулығын көрсету арқылы оларды табиғатты аялауға тәрбиелеуге болады. Қазіргі заманда экологиялық тәрбие беру – өте маңызды. Қазақ халқының табиғатқа деген құрметі халықтың күнделікті өмірінде көрініс тапқан. Балаларға бұл дәстүрлерді таныстыра отырып, табиғатпен үйлесімді өмір сүрудің құндылығын түсіндіруге болады.

Қорытынды

Ұлттық құндылықтар негізінде мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу – олардың болашақта тұлға болып қалыптасуына зор ықпал етеді. Бұл құндылықтар балалардың рухани дамуына, патриоттық сезімінің қалыптасуына, ұлттық мәдениетті тануына, және қоршаған ортаға деген сүйіспеншілікке тәрбиелейді. Ұлттық құндылықтарды игерген бала болашақта өз халқының мәдениеті мен дәстүрін жалғастыратын, отансүйгіш азамат болып өседі.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Ж.Қ.Дүйсенова, Қ.Н.Нығметова. Балалар психологиясы. – Алматы, 2012.
2. Меңжанова А. «Мектепке дейінгі педагогика»-Алматы.
3. Біртұтас тәрбие бағдарламасы.
4. Ешенгазина А. С. ТҰЛҒАНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҚТЫҚ БАҒЫТТЫЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ. – 2020
5. Интернет желісі.