Зиятында бұзылысы бар балаларды оқытудағы ерекшелік

Узбекова Арай Аманкосовна
педагог-ассистент

Аңдатпа

Бұл мақалада зиятында бұзылысы бар балаларды оқытудың негізгі ерекшеліктері мен әдіс-тәсілдері қарастырылады. Мұндай балалардың білім алуы ерекше қолдауды, арнайы әзірленген бағдарламаларды және оқыту әдістерін талап етеді. Сонымен қатар, оқыту процесінде мұғалімдердің, ата-аналардың және қоғамның рөлі маңызды болып табылады. Мақалада мұндай балаларды оқытудағы негізгі принциптер, қолданылатын құралдар мен әдістер, педагогикалық қолдаудың маңызы және оқыту барысында кездесетін қиындықтарды шешу жолдары жан-жақты талқыланады.

Кілт сөздер: зияттық бұзылыс, инклюзия, ерекше қажеттіліктер, білім беру, педагогикалық әдістер, психологиялық қолдау, арнайы бағдарламалар.

Зиятында бұзылысы бар балалар – ерекше қажеттіліктері бар балалар тобына жатады. Бұл балалардың танымдық, эмоционалдық және әлеуметтік дамуында белгілі бір шектеулер болады. Алайда, дұрыс ұйымдастырылған оқыту процесі арқылы олардың әлеуетін ашып, қоғамның белсенді мүшесі ретінде қалыптасуына ықпал етуге болады. Инклюзивті білім беру арқылы мұндай балаларға тең мүмкіндіктер жасап, олардың өздерін толыққанды тұлға ретінде сезінуіне жағдай жасалады. Мақалада зиятында бұзылысы бар балаларды оқытуда қолданылатын тәсілдер мен олардың маңыздылығы қарастырылған.

Зиятында бұзылысы бар балаларды оқытудың негізгі принциптері
Зиятында бұзылысы бар балаларды оқыту арнайы әзірленген принциптерге негізделеді, себебі олардың білім алу процестері басқалардан айрықша:

• Жеке көзқарас: Әр баланың танымдық деңгейі, қабілеттері мен қажеттіліктері ескеріледі. Жеке көзқарас оқыту процесін баланың мүмкіндіктеріне бейімдей отырып, оның әлеуетін тиімді дамытуға көмектеседі.
• Инклюзивтілік принципі: Мұндай балалар жалпы білім беру ортасына кіріктіріліп, басқа балалармен бірге білім алады. Бұл олардың әлеуметтік ортаға бейімделуіне және өзін қоғамның бір мүшесі ретінде сезінуіне мүмкіндік береді.
• Оқыту процесінің үздіксіздігі: Зиятында бұзылысы бар балалардың дамуында тұрақтылық маңызды. Сондықтан оқыту кезеңдері логикалық ретпен құрастырылып, баланың даму траекториясына сәйкес жүргізіледі.
• Қолдау және бейімдеу: Оқу материалдары мен әдістері баланың танымдық мүмкіндіктеріне бейімделіп, оған қолдау көрсетіледі.

Оқыту әдістері мен құралдары
Зиятында бұзылысы бар балаларды оқытуда қолданылатын әдістер мен құралдар олардың танымдық мүмкіндіктерін дамытуға бағытталады:

• Визуалды әдістер: Мұндай балалар ақпаратты визуалды түрде жақсы қабылдайды. Сол себепті көрнекі құралдар, суреттер, схемалар, интерактивті тақталар және бейнематериалдар белсенді қолданылады.
• Практикалық тапсырмалар: Балаларға тапсырмаларды орындау барысында тәжірибе жасауға мүмкіндік беріледі. Бұл олардың танымдық процестерін белсендіреді және қызығушылығын арттырады.
• Қайталау әдісі: Зиятында бұзылысы бар балаларда ақпаратты есте сақтау қабілеті төмен болуы мүмкін. Қайталау әдісі арқылы олар жаңа материалды жақсы меңгереді.
• Топтық жұмыс: Әлеуметтік дағдыларын дамыту үшін балаларды топтық жұмысқа тарту тиімді. Олар басқа балалармен қарым-қатынас жасап, өз ойын жеткізуге үйренеді.
• Ойын әдісі: Ойындар балалардың қызығушылығын арттырып, оқыту процесін жеңіл әрі қызықты етеді. Бұл әдіс әсіресе бастауыш сыныптарда кеңінен қолданылады.

Мұғалімдердің рөлі
Мұғалімдер зиятында бұзылысы бар балаларды оқытуда басты рөл атқарады, өйткені олардың кәсіби білімі мен жеке қасиеттері оқыту сапасын айқындайды:

• Кәсіби даярлық: Мұғалімдер арнайы білім беру бағдарламалары арқылы зиятында бұзылысы бар балалармен жұмыс істеу дағдыларын меңгеруі керек. Бұл оқыту әдістерін дұрыс таңдауға мүмкіндік береді.
• Эмпатия және шыдамдылық: Мұғалімдер балалардың ерекшеліктерін түсініп, оларға сабырмен қарауы тиіс. Бұл балалардың өздеріне деген сенімділігін арттырады.
• Кері байланыс: Мұғалімдер балалардың жетістіктерін үнемі қадағалап, оларға қолдау көрсету арқылы мотивациясын арттырады.
• Көпсалалы жұмыс: Мұғалімдер дефектологтармен, логопедтермен және психологтармен тығыз жұмыс істеп, кешенді қолдау көрсетеді.

Ата-аналармен жұмыс істеу ерекшеліктері
Зиятында бұзылысы бар балалардың оқыту процесінде ата-аналардың белсенді рөлі маңызды. Ата-аналардың қолдауы баланың оқудағы жетістігін арттырады:

• Білім беру процесіне қатысу: Ата-аналар мектепте өтетін іс-шараларға, жиналыстарға қатысып, педагогтармен байланыста болуы керек.
• Үйдегі қосымша жұмыс: Баламен үйде жұмыс істеу арқылы ата-аналар оның білімін нығайтып, жаңа дағдыларды дамытуға көмектеседі.
• Психологиялық қолдау: Ата-аналар баланың ерекшеліктерін түсініп, оны үнемі қолдап отыруы тиіс. Бұл баланың эмоционалдық тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
• Маман кеңестерін пайдалану: Ата-аналар педагогтар мен психологтардың кеңестерін пайдаланып, баланың дамуындағы қиындықтарды шешуде белсенді рөл атқара алады.

Оқыту процесіндегі қиындықтар мен оларды шешу жолдары
Зиятында бұзылысы бар балаларды оқыту барысында кездесетін негізгі қиындықтар:

• Қаржы және ресурстардың жетіспеушілігі: Көп жағдайда арнайы оқыту құралдары мен мамандарға қажеттілік туындайды. Бұл мәселені шешу үшін мемлекет тарапынан қаржыландыруды арттыру қажет.
• Мұғалімдердің тапшылығы: Арнайы білім беру бойынша дайындалған мұғалімдер саны аз. Сондықтан педагогикалық кадрларды даярлау бағдарламаларын жетілдіру маңызды.
• Қоғамдық стереотиптер: Қоғамда ерекше қажеттіліктері бар балаларды қабылдауда қиындықтар бар. Бұл мәселені шешу үшін ақпараттық науқандар ұйымдастырып, қоғамның толеранттылығын арттыру қажет.
• Инфрақұрылымның жеткіліксіздігі: Мектептерде инклюзивті білім беру үшін қажетті құрал-жабдықтар мен бейімделген орта жетіспеуі мүмкін. Мұндай инфрақұрылымды дамыту білім сапасын жақсартады.

Зиятында бұзылысы бар балаларды оқыту ерекше тәсілдерді қажет етеді. Мұндай балаларды білім беру жүйесіне қосу олардың танымдық және әлеуметтік дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Қоғам, мектеп және ата-аналар арасындағы тығыз ынтымақтастық арқылы балалардың білім алу құқығын қамтамасыз етіп, олардың болашақта қоғамның толыққанды мүшесі болуына жол ашуға болады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы.
2. А. Әбілқасымова. «Арнайы педагогика негіздері». Алматы, 2019.
3. ЮНЕСКО. «Инклюзивті білім берудің халықаралық стандарттары».
4. Дефектология бойынша оқу-әдістемелік құралдар. Алматы, 2020.
5. Ш. Асқарова. «Ерекше балаларды оқыту әдістемесі».