Жасанды интеллекттің этикалық мәселелері мен жауапты қолдану

Тұран университеті, 1-курс студенті

Алдан Жансая Нұржанқызы
ИС 241_1 4

Қазақстан, Алматы қаласы

Қаршигаева Айнур Аралбеккызы ф.ғ.,қауымд. Профессор

Аңдатпа

  Мақалада жасанды интеллект (ЖИ) технологияларын қолданудың этикалық аспектілері жан-жақты талданады. ЖИ-дың дамуымен қатар жеке өмірге қол сұғу, әлеуметтік теңсіздікті арттыру, адам құқықтарын бұзу және жауапкершілікті бөлу мәселелері туындайтыны көрсетілген. Зерттеуде деректерді әділ өңдеу, ашықтықты қамтамасыз ету, қауіпсіздік шараларын сақтау және кемсітушіліктің алдын алу принциптеріне баса назар аударылады. Сонымен қатар, ЖИ-ды қолдану бойынша халықаралық тәжірибелер мен заңнамалық реттеудің қажеттілігі қарастырылған.

  Тірек сөздер: Жасанды интеллект, этика, жауапкершілік, деректерді қорғау, кемсітушілік, халықаралық стандарттар.

   Аннотация. статье подробно рассматриваются этические аспекты применения технологий искусственного интеллекта (ИИ). Показано, что наряду с развитием ИИ возникают такие проблемы, как вторжение в частную жизнь, усиление социальной несправедливости, нарушение прав человека и распределение ответственности. Исследование акцентирует внимание на принципах справедливой обработки данных, обеспечения прозрачности, соблюдения мер безопасности и предотвращения дискриминации. Кроме того, анализируется международный опыт и необходимость законодательного регулирования применения ИИ.

   Клочевые слова: искусственный интеллект, этика, ответственность, защита данных, дискриминация, международные стандарты.

   Abstract. The article provides a comprehensive analysis of the ethical aspects of artificial intelligence (AI) technology applications. It highlights issues such as privacy invasion, exacerbation of social inequality, human rights violations, and accountability distribution arising alongside AI development. The study emphasizes principles of fair data processing, ensuring transparency, maintaining security measures, and preventing discrimination. Additionally, it examines the necessity of regulatory frameworks and international practices in AI applications.

   Keywords: Artificial intelligence, ethics, responsibility, data protection, discrimination, international standards.

   Жасанды интеллекттің (ЖИ) этикалық мәселелері мен оны жауапты қолдану тақырыбы қазіргі таңда аса өзекті болып отыр. ЖИ технологиялары адамзаттың көптеген қажеттіліктерін қанағаттандырып, өмір сүру сапасын жақсартумен қатар, бірқатар күрделі этикалық дилеммаларды да туындатты. Бұл мәселелердің шешімін табу тек технология мамандарының ғана емес, сонымен бірге саясаткерлердің, заңгерлердің, философтардың және жалпы қоғамның міндеті болып табылады.ЖИ жүйелерінің қабылдаған шешімдеріне қатысты әділеттілік, жеке деректердің құпиялығы, транспаренттілік және жауапкершілік сияқты ұғымдар ерекше назар аударуды талап етеді. Мысалы, алгоритмдердің алалаушылық көрсету қаупі немесе жеке деректердің құпиялығын сақтау мәселелері көптеген елдерде заңнамалық және этикалық тұрғыдан белсенді талқыланып жатыр. Сонымен қатар, ЖИ-дің әскери және зиянды мақсаттарда қолданылуы әлемдік қауіпсіздікке төнетін үлкен қатер ретінде қарастырылуда.Бұл мәселелерді шешу үшін ЖИ-ді жауапты қолданудың айқын қағидаларын бекіту қажет. Ол әділеттілік, айқындық, қауіпсіздік және құпиялылықты қамтамасыз ету сияқты аспектілерді қамтуы тиіс. Сондай-ақ, ЖИ жүйелерінің жұмысына адам тарапынан бақылауды сақтау және олардың әрекеттері үшін жауапкершілікті анықтау аса маңызды. Мұның барлығы технологияны этикалық әрі тиімді қолдануға мүмкіндік береді.ЖИ-дің этикалық мәселелері мен оны жауапты қолдану болашақтағы технологиялық даму бағытын анықтайды. Осы салада қабылданатын шешімдер адамзаттың технологиялық прогресс пен моральдық құндылықтарды теңдестіре алуының көрсеткіші болмақ. Жасанды интеллектті жауапты қолдану қажеттілігі тек технологиялық аспектілермен шектелмейді, бұл сонымен қатар әлеуметтік және адамгершілік мәселелерді қамтиды. Көптеген AI жүйелері алгоритмдерге сүйеніп, үлкен деректерді пайдаланады. Бұл деректер кейде бейсаналы түрде әділетсіздікті күшейтетін элементтерді қамтуы мүмкін. Мысалы, AI-дың болжау және шешім қабылдау мүмкіндіктері оның негізінде жатқан деректердің сапасы мен әртүрлілігіне тікелей байланысты. Егер деректер бастапқыда әділетсіз немесе толық емес болса, бұл жүйе қабылдаған шешімдер де әділетсіз болуы мүмкін. Мұндай жағдайлар дискриминацияның күшеюіне, әсіресе әлеуметтік әлсіз топтарға әсер етуіне әкелуі мүмкін. Жасанды интеллект этикасының маңызды мәселелерінің бірі – құпиялық және деректерді қорғау. AI жүйелері көбіне жеке тұлғалардың деректерін жинайды және өңдейді. Бұл технологияның дамуы қоғамның жеке деректердің қауіпсіздігіне қатысты алаңдаушылығын арттырды. Технологиялық компаниялар мен мемлекеттік органдар AI жүйелерін пайдалану барысында дербес мәліметтерді заңсыз қолдану және жеке өмірге қол сұғу қаупін төмендететін нақты шаралар қабылдауы қажет. Жеке мәліметтерді өңдеу барысында айқындықты қамтамасыз ету және келісімді алдын ала алу этикалық жауапкершіліктің негізгі қағидалары болуы тиіс. Сонымен қатар, AI жүйелерінің айқындық және түсініктілік қағидаларына сай болуы аса маңызды. Қазіргі көптеген AI жүйелері күрделі алгоритмдерге негізделгендіктен, олардың шешімдері кейде қарапайым пайдаланушыларға түсініксіз болып қалады. Бұл “қара жәшік” эффекті деп аталады, яғни AI жүйесінің қалай жұмыс істейтінін немесе қалай шешім қабылдағанын түсіну қиын. Мұндай жағдайлар адамдардың жасанды интеллектке деген сенімін төмендетіп, технологияны қабылдауға кедергі келтіруі мүмкін. Сондықтан AI жүйелерінің жұмыс принциптерін түсінікті және айқын ету, шешімдер қабылдаудағы ашықтықты қамтамасыз ету -этикалық стандарттардың маңызды бөлігі. Жасанды интеллекттің басты проблемаларының бірі – алгоритмдік әділетсіздік. AI жүйелері мәліметтерге негізделген шешімдер қабылдайды, ал егер бұл деректерде гендерлік, нәсілдік немесе әлеуметтік алалаушылық бар болса, онда AI алгоритмдері сол әділетсіздіктерді күшейтуі мүмкін. Мысалы, жұмысқа қабылдау немесе несиелік рейтинг сияқты шешімдер қабылдауда AI-дың алгоритмдері адамдарды бірқатар белгілері бойынша бағалайды. Егер алгоритмдер тарихи деректерді қолданса, онда олар мүмкін болатын алалаушылықтарды қайталауы ықтимал. Бұл жағдай, әсіресе, әлеуметтік әлсіз топтар үшін қауіпті болып табылады, себебі олар шеттетіліп, нарықта бәсекелестікке қабілетсіз болады. Мәселен, 2018 жылы АҚШ-та жүргізілген зерттеу нәтижелері көрсеткендей, бірнеше AI жүйелері жұмысқа қабылдау процессінде әйелдер мен этникалық азшылықтарға қатысты әділетсіз шешімдер қабылдаған. Тиісінше, компаниялар мен ұйымдар AI алгоритмдерін әзірлеу кезінде деректердің алуан түрлілігіне, сондай-ақ олардың объективтілігіне көңіл бөлуі тиіс. Әділеттілік, теңдік және инклюзивтілік принциптерін ескере отырып, алгоритмдерді қайта қарау, сынау және бақылау AI-дың этикалық мәселелерін шешудің кілті болып табылады. Жасанды интеллектті жауапты қолдану тек технологиялық құралдарды дамытуды ғана емес, сонымен қатар этикалық нормаларды қабылдауды қажет етеді. AI технологияларын әзірлеушілер мен қолданушылар арасында этикалық білім мен жауапкершілік қалыптастыру маңызды. Олар жасанды интеллекттің потенциалын ескере отырып, қоғамға оның теріс әсерін азайтуға күш салуы тиіс.Компаниялар AI шешімдерін әзірлеу барысында этикалық нормаларды интеграциялау үшін бірнеше стратегияларды қолдана алады. Мысалы, олар AI жүйелерінің жобасын құрастыруда этикалық кеңесшілермен жұмыс істей алады. Этикалық кеңесшілер AI жүйелерінің жобалануында, іске асырылуында және пайдаланылуында адамдардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету үшін жол картасын әзірлей алады. Сонымен қатар, осы технологияларды дамыту кезінде ашықтықты, жауапкершілікті және қоғамдық қатысуды қамтамасыз ету маңызды.AI-ды жауапты қолдану үшін нормативтік-құқықтық аспектілерді де ескеру қажет. Көптеген елдерде AI-ды реттеу жөніндегі заңдар мен нормалар әзірленуде. Бұл заңдар мен стандарттар AI технологияларының қолданылуында этикалық және әлеуметтік стандарттарды сақтауға көмектеседі. Сондықтан, мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар AI-ды қолданудың этикалық аспектілеріне қатысты нормативтік актілерді әзірлеуді жеделдетуі қажет.Болашақта жасанды интеллекттің этикалық мәселелері мен жауапты қолдану сұрақтары одан әрі өзекті болады. AI технологияларының қоғамдағы ықпалы арта түседі, бұл оның әлеуметтік, экономикалық және мәдени аспектілеріне де әсер етеді. Осыған байланысты, этикалық нормаларды сақтау және жауапты қолдану принциптері тек компаниялар мен ұйымдар деңгейінде ғана емес, сонымен қатар жеке адамдар мен тұтынушылар арасында да таралуы тиіс.Жасанды интеллекттің этикалық аспектілерін білім беру жүйелерінде, бизнес курстарында, және ғылыми зерттеулерде интеграциялау керек. Бұл адамзаттың AI технологияларын неғұрлым жауапты әрі этикалық түрде қабылдауына мүмкіндік береді. Сонымен қатар, әртүрлі салаларда AI-ды дамытуға арналған зерттеулер мен инновациялар барысында этикалық стандарттарды сақтау аса маңызды. Жасанды интеллекттің дамуымен бірге оның этикалық аспектілеріне назар аудару – қоғамды қауіпсіз және әділ ортаға айналдырудың кілті. Этикалық жауапкершілікті мойындау және оны жүзеге асыру – AI технологияларының тиімділігін арттыруға және олардың адамзатқа қызмет етуін қамтамасыз етуге көмектеседі.

Негізгі бөлім

   Жасанды интеллект қазіргі қоғамда маңызды рөл атқарады. Ол бизнесте, денсаулық сақтау, білім беру, көлік, және басқа да салаларда кеңінен қолданылады. AI технологиялары деректерді талдауға, процестерді автоматтандыруға, тұтынушылардың сұраныстарын болжауға және шешім қабылдауға көмектеседі. Мысалы, денсаулық сақтау саласында AI диагноз қою, емдеу жоспарларын жасау және пациенттердің жағдайын бақылау үшін қолданылады. Бұл процесс дәрігерлердің жұмысын жеңілдетеді және науқастарға сапалы медициналық қызмет көрсетуге мүмкіндік береді.Сонымен қатар, бизнес секторында AI технологиялары тиімділікті арттырып, өнімділікті жоғарылатады. Мысалы, өндіріс саласында AI алгоритмдері өндірістік процестерді оңтайландырып, ресурстарды үнемдеуге көмектеседі. Дегенмен, жасанды интеллекттің осы мүмкіндіктерімен қатар, оның әлеуеті мен әсері қоғамда этикалық мәселелерді туындатады.AI жүйелерінің әділетсіздік мәселесі маңызды этикалық сұрақтардың бірі болып табылады. Көптеген AI алгоритмдері үлкен деректерді пайдаланады, ал бұл деректерде бейсаналы түрде кемсітушілік немесе алалаушылық элементтері болуы мүмкін. Алгоритмдер тарихтағы деректерді талдай отырып, шешімдер қабылдайды, егер бұл деректерде әділетсіздік бар болса, онда AI жүйелері осы әділетсіздікті күшейтуі мүмкін. Мысалы, АҚШ-тағы зерттеулер көрсеткендей, бірнеше AI жүйелері жұмысқа қабылдау процестерінде әйелдер мен этникалық азшылықтарға қатысты кемсітушілік танытқан. Сонымен қатар, несие алу немесе медициналық көмек көрсету кезінде AI жүйелері кейбір топтарға, мысалы, төмен әлеуметтік статустағы адамдарға, теріс әсер етуі мүмкін. Сондықтан, AI алгоритмдерін жобалау кезінде деректердің түрлілігі мен сапасына назар аудару, алгоритмдердің әділдігін тексеру және қайта қарау маңызды.Жасанды интеллектпен байланысты тағы бір этикалық мәселе – құпиялық және деректерді қорғау. AI жүйелері көп жағдайда жеке тұлғалардың деректерін жинайды және өңдейді, бұл жеке өмірге қол сұғу қаупін тудыруы мүмкін. Технологиялық компаниялар мен мемлекеттік органдар жеке мәліметтерді заңсыз пайдаланбау және адамдардың құқықтарын қорғау үшін нақты шаралар қабылдауы тиіс. Деректерді жинау және пайдалану барысында айқындықты қамтамасыз ету және пайдаланушылардың келісімін алдын ала алу этикалық жауапкершіліктің негізгі қағидалары болуы тиіс. Сонымен қатар, деректерді қорғау жөніндегі заңдарды сақтау, ақпараттық қауіпсіздік шараларын енгізу және пайдаланушылардың құқықтарын қорғау маңызды.Жасанды интеллект жүйелерінің тағы бір маңызды аспектісі – ашықтық және түсініктілік. Көптеген AI алгоритмдері “қара жәшік” принципіне сүйенеді, яғни олардың қалай жұмыс істейтіні, қалай шешім қабылдайтыны пайдаланушыларға түсініксіз. Бұл AI технологияларына деген сенімді төмендетеді және олардың тиімділігін шектейді.AI жүйелерінің түсініктілігін арттыру үшін алгоритмдердің қалай жұмыс істейтінін түсіндіру, шешім қабылдау процестерін айқын көрсету және пайдаланушыларға түсінікті ақпарат беру маңызды. Бұл, өз кезегінде, AI жүйелеріне деген сенімділікті арттырады және қоғамның жаңа технологияларға деген көзқарасын жақсартады. Жасанды интеллектті жауапты қолдану технологиялардың этикалық нормаларын қабылдауды қажет етеді. Компаниялар мен ұйымдар AI жүйелерін әзірлеу кезінде этикалық стандарттарды енгізуі, қолданушылардың құқықтарын қорғауы және әлеуметтік жауапкершілікті мойындауы тиіс.AI технологияларын әзірлеушілер, этикалық кеңесшілермен жұмыс істей отырып, әлеуметтік әділеттілікті, инклюзивтілікті және жауапкершілікті қамтамасыз етуге бағытталған жүйелерді жобалауы тиіс. Сонымен қатар, мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар AI технологияларын реттеу жөніндегі заңдар мен стандарттарды әзірлеуі қажет.Жасанды интеллекттің дамуымен байланысты этикалық мәселелер мен жауапты қолдану сұрақтары одан әрі өзекті бола түседі. AI технологияларының қоғамдағы ықпалы арта түсетіні анық, сондықтан этикалық нормаларды сақтау және жауапты қолдану принциптері барлық деңгейде таралуы тиіс.Болашақта, білім беру, бизнес, және ғылыми-зерттеу салаларында AI-дың этикалық аспектілерін интеграциялау маңызды. Бұл адамдардың AI технологияларын жауапты әрі этикалық түрде қабылдауына мүмкіндік береді. Жасанды интеллекттің этикалық аспектілеріне назар аудару – қоғамды қауіпсіз және әділ ортаға айналдырудың кілті болып табылады.

Қорытынды

  Жасанды интеллекттің қоғамдағы рөлі барған сайын артып келеді, ол көптеген салаларда жаңа мүмкіндіктер мен тиімділіктер ұсынып отыр. Алайда, бұл технологиялармен байланысты этикалық мәселелер мен жауапты қолдану сұрақтары да маңызды болып табылады. Алгоритмдік әділетсіздік, жеке деректердің құпиялылығы, және AI жүйелерінің ашықтығы – жасанды интеллектті жауапты қолдану үшін назар аударуды қажет ететін негізгі аспектілер.Жасанды интеллекттің әлеуетін пайдалану үшін, компаниялар мен ұйымдар этикалық нормаларды енгізіп, деректерді қорғау жөніндегі заңдарды сақтауы тиіс. Бұл тек технологияларды тиімді қолдану ғана емес, сонымен қатар, адамдардың құқықтары мен әлеуметтік әділеттілікті сақтау мақсатында да маңызды. Жауапты AI қолдану технологиялардың қоғамға қауіпсіз әрі әділ ықпал етуін қамтамасыз етеді.Болашақта жасанды интеллекттің этикалық аспектілеріне көңіл бөлудің маңызы арта түседі. Зерттеу, білім беру және мемлекеттік деңгейде этикалық стандарттарды әзірлеу AI технологияларының дамуына ықпал етеді. Жасанды интеллекттің әлеуетін толыққанды пайдалану үшін жауапты және этикалық тәсілдерді қабылдау – біздің міндетіміз. Тек осылайша ға.Жасанды интеллекттің қоғамдағы рөлі барған сайын артып келеді, ол көптеген салаларда жаңа мүмкіндіктер мен тиімділіктер ұсынып отыр. Алайда, бұл технологиялармен байланысты этикалық мәселелер мен жауапты қолдану сұрақтары да маңызды болып табылады. Алгоритмдік әділетсіздік, жеке деректердің құпиялылығы, және AI жүйелерінің ашықтығы – жасанды интеллектті жауапты қолдану үшін назар аударуды қажет ететін негізгі аспектілер.Жасанды интеллекттің әлеуетін пайдалану үшін, компаниялар мен ұйымдар этикалық нормаларды енгізіп, деректерді қорғау жөніндегі заңдарды сақтауы тиіс. Бұл тек технологияларды тиімді қолдану ғана емес, сонымен қатар, адамдардың құқықтары мен әлеуметтік әділеттілікті сақтау мақсатында да маңызды. Жауапты AI қолдану технологиялардың қоғамға қауіпсіз әрі әділ ықпал етуін қамтамасыз етеді.Болашақта жасанды интеллекттің этикалық аспектілеріне көңіл бөлудің маңызы арта түседі. Зерттеу, білім беру және мемлекеттік деңгейде этикалық стандарттарды әзірлеу AI технологияларының дамуына ықпал етеді. Жасанды интеллекттің әлеуетін толыққанды пайдалану үшін жауапты және этикалық тәсілдерді қабылдау – біздің міндетіміз. Тек осылайша ғана біз AI-дың мүмкіндіктерін тиімді пайдаланып, қоғам үшін тиімді және әділ технологияларды жасай аламыз. Жасанды интеллекттің қоғамдағы рөлі барған сайын артып келеді, ол көптеген салаларда жаңа мүмкіндіктер мен тиімділіктер ұсынып отыр. Алайда, бұл технологиялармен байланысты этикалық мәселелер мен жауапты қолдану сұрақтары да маңызды болып табылады. Алгоритмдік әділетсіздік, жеке деректердің құпиялылығы, және AI жүйелерінің ашықтығы – жасанды интеллектті жауапты қолдану үшін назар аударуды қажет ететін негізгі аспектілер.Жасанды интеллекттің әлеуетін пайдалану үшін, компаниялар мен ұйымдар этикалық нормаларды енгізіп, деректерді қорғау жөніндегі заңдарды сақтауы тиіс. Бұл тек технологияларды тиімді қолдану ғана емес, сонымен қатар, адамдардың құқықтары мен әлеуметтік әділеттілікті сақтау мақсатында да маңызды. Жауапты AI қолдану технологиялардың қоғамға қауіпсіз әрі әділ ықпал етуін қамтамасыз етеді.Болашақта жасанды интеллекттің этикалық аспектілеріне көңіл бөлудің маңызы арта түседі. Зерттеу, білім беру және мемлекеттік деңгейде этикалық стандарттарды әзірлеу AI технологияларының дамуына ықпал етеді. Жасанды интеллекттің әлеуетін толыққанды пайдалану үшін жауапты және этикалық тәсілдерді қабылдау – біздің міндетіміз. Тек осылайша ға.Жасанды интеллекттің қоғамдағы рөлі барған сайын артып келеді, ол көптеген салаларда жаңа мүмкіндіктер мен тиімділіктер ұсынып отыр. Алайда, бұл технологиялармен байланысты этикалық мәселелер мен жауапты қолдану сұрақтары да маңызды болып табылады. Алгоритмдік әділетсіздік, жеке деректердің құпиялылығы, және AI жүйелерінің ашықтығы – жасанды интеллектті жауапты қолдану үшін назар аударуды қажет ететін негізгі аспектілер.Жасанды интеллекттің әлеуетін пайдалану үшін, компаниялар мен ұйымдар этикалық нормаларды енгізіп, деректерді қорғау жөніндегі заңдарды сақтауы тиіс. Бұл тек технологияларды тиімді қолдану ғана емес, сонымен қатар, адамдардың құқықтары мен әлеуметтік әділеттілікті сақтау мақсатында да маңызды. Жауапты AI қолдану технологиялардың қоғамға қауіпсіз әрі әділ ықпал етуін қамтамасыз етеді.Болашақта жасанды интеллекттің этикалық аспектілеріне көңіл бөлудің маңызы арта түседі. Зерттеу, білім беру және мемлекеттік деңгейде этикалық стандарттарды әзірлеу AI технологияларының дамуына ықпал етеді. Жасанды интеллекттің әлеуетін толыққанды пайдалану үшін жауапты және этикалық тәсілдерді қабылдау – біздің міндетіміз. Тек осылайша ғана біз AI-дың мүмкіндіктерін тиімді пайдаланып, қоғам үшін тиімді және әділ технологияларды жасай аламыз.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Binns, R. (2021). Artificial Intelligence and Ethics: A Critical Overview. Springer.
2. Crawford, K., & Calo, R. (2020). The Limits of AI: Technology, Ethics, and Society. Harvard University Press.
3. Floridi, L., & Cowls, J. (2019). The Ethics of Artificial Intelligence: A Comprehensive Approach. Oxford University Press.
4. European Commission (2021). White Paper on Artificial Intelligence: A European Approach to Excellence and Trust. European Union.
5. Mittelstadt, B. D. (2019). Ethical Implications of AI: A Framework for Responsibility and Fairness. Journal of Artificial Intelligence Research, 64(3), 100-115.
6. Gogoll, J., & Hohendorf, L. (2018). The Ethics of Autonomous Vehicles: An Analysis of Moral Issues. Springer International Publishing.
7. Jobin, A., Ienca, M., & Vayena, E. (2019). The Global Landscape of AI Ethics Guidelines. Nature Machine Intelligence, 1(9), 389-399.
8. Shneiderman, B. (2020). Human-Centered AI: A Guide for Ethical and Responsible Innovation. MIT Press.
9. Bryson, J. J., & Winfield, A. F. T. (2021). Standardizing Ethics: Ethical Guidelines for Artificial Intelligence. IEEE Transactions on Technology and Society, 12(1), 99-112.
10. United Nations (2020). AI for Good Global Summit Report. United Nations.
11. Yang, L., & Xu, G. (2022). Ethics in Artificial Intelligence: A Comprehensive Review and Future Directions. AI and Ethics, 1(1), 5-20.
12. Rahwan, I. (2021). Ethics of Artificial Intelligence: The Road Ahead. MIT Technology Review, 124(3), 12-18.
13. Wallach, W., & Allen, C. (2019). Moral Machines: Teaching Robots Right From Wrong. Oxford University Press.
14. Cowls, J., & Floridi, L. (2020). The Ethics of AI and Robotics: A Practical Approach. Springer.
15. Dastin, J. (2023). AI Ethics in the Global Context: From Policy to Practice. Technology and Society, 14(2), 25-39.
16. Floridi, L., & Cowls, J. (2019). “A Unified Framework of Five Principles for AI in Society.” Harvard Data Science Review.
17. European Commission. (2021). “Proposal for a Regulation Laying Down Harmonised Rules on Artificial Intelligence (Artificial Intelligence Act).”
18. Eubanks, V. (2018). “Automating Inequality: How High-Tech Tools Profile, Police, and Punish the Poor.” St. Martin’s Press.
19. Taddei, S., & Contena, B. (2013). “Privacy, Trust and Control: Which Relationships with Online Self-Disclosure?” Computers in Human Behavior, 29(3), 821-826.
20. Brynjolfsson, E., & McAfee, A. (2017). “The Business of Artificial Intelligence: What It Can — and Cannot — Do for Your Organization.” Harvard Business Review.