Мәтіндегі қате – медиа этикасын бұзады
Мəтіндегі қате медиа этикасын бұзады
Қазіргі уақытта медиа кеңістігі — ақпараттық соғыс алаңы. Осы кеңістіктің əрбір бұрышында жаңалықтар мен мəліметтер ағылып жатыр, бірақ олардың бəрінің бірдей шындыққа сай бола бермейтіні жасырын емес. Бұл қоғамда дұрыс пікір қалыптастыру мен саналы азаматтық қоғамды құру үшін маңызды. Мəтіндегі қателер мен бұрмалаулар, əрине, медиа этикасын бұзады. Сөздің мағынасы, оның қандай жағдайда қолданылғаны, тек ақпаратты таратушы ғана емес, сонымен қатар қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз ететін фактор болып табылады.
Мəтіннің дəлдігі мен шынайылығы əрқашан басты рөл атқарады. Ақпараттың қате берілуі оның аудиторияға қате əсер етуіне əкеліп соғуы мүмкін. Бұл жағдай қоғамда шатасулар туғызып, адамдардың дұрыс шешімдер қабылдауына кедергі келтіреді. Бұрынғы тəжірибелерден белгілі бір қоғамдық мəселелердің бұрмалануы мен олар туралы қате ақпараттың таралуы, əлеуметтік шиеленістерді ушықтырып, қоғамдық келісімді бұзу нəтижелерін берген. Бұған мысал ретінде 2018 жылы бүкіл əлемді шарпыған «fake news» мəселесін келтіруге болады. Əлеуметтік желілер арқылы таратылған жалған ақпараттар адамдардың саясатқа деген көзқарастарын өзгертуге жəне олардың келешектегі əрекеттеріне теріс əсер етті.
Бір мысал, Украинадағы Қырым дауы бойынша ақпараттық соғыс жайлы болмақ. Əртүрлі ақпарат көздері Қырымның Ресейге қосылуын əртүрлі тұрғыдан бағалады. Кейбір халықаралық бұқаралық ақпарат құралдары бұл оқиғаны Ресейдің жаулап алуы ретінде көрсетті, ал басқа БАҚ оны заңды қосылу деп атады. Осының нəтижесінде қоғамда əр түрлі пікірлер қалыптасып, адамдардың ақпаратқа деген сенімділігі төмендеді. Осылайша, əрбір ақпарат құралын пайдаланушы өзінің жаңалықты қалай қабылдайтынын анықтауға мəжбүр болды. Қате ақпарат тарату бұл пікірталасты жалған негіздермен өршітуі мүмкін.
Сонымен қатар, тілдегі қателер, жаңылыстырулар мен орашолақтықтар да медиа этикасын бұзады. Тіл — тек ақпараттың құралы емес, ол адамдар арасындағы қарым-қатынастың негізі болып табылады.
Мəтінде қолданылатын сөздер мен сөйлемдер құрылымы ақпараттың шынайылығын жеткізу үшін маңызды. Жаңалықтарда тілдің дұрыс қолданылмауы, грамматикалық немесе стилистикалық қателер қоғамдағы ақпаратқа деген сенімсіздік тудырады. Бұған мысал ретінде белгілі бір республикалық газеттерде жазылған мақалаларды келтіруге болады. Онда материалдардың тілдік жағынан қатесіз жазылмағандығы ғана емес, ақпараттың өзіндік мəні де бұрмаланғаны байқалды. Тек тілдік қателер ғана емес, ақпараттың объективтілігіне де күмəн келтірілген сəттер болды.
Медиа этикасының бұзылуы — ақпараттың нақты əрі объективті болуы керектігін ұмыттырудан басқа, журналистің кəсіби жауапкершілігін де сынға алады. Журналистика саласында жұмыс істейтін əрбір адам оқырманға немесе көрерменге ақпаратты таза, бұрмаланбай, дұрыс жеткізуі тиіс. Мəтінде байқалған қате немесе бұрмаланған мəліметтер журналистің репутациясына теріс əсер етеді, бұл оның болашақта тағы да қате жасауы мүмкін екенін білдіреді. Сонымен бірге, ол қоғамдық пікірді қате қалыптастыруға əкеледі.
Бұл орайда журналистің өз қызметінде қолдануы тиіс ең негізгі принцип — этикалық стандарттарды сақтау. Бұл, əрине, тек ақпараттың дəлдігі мен шынайылығына ғана қатысты емес, сонымен қатар оның қоғамға деген əсеріне де қатысты. БАҚ құралдары белгілі бір аудиторияның алдына шығатындықтан, олардың хабарламасы əрқашан əлеуметтік жауапкершілікпен əрі əділ түрде берілуі тиіс. Қате дереккөздер немесе бұрмаланған ақпараттың таралуы қоғамдық сенімділіктің төмендеуіне əкелуі мүмкін.
Жақында ғана еліміздегі əлеуметтік желілерде белгілі бір қоғамдық тұлғаның бейнесі туралы қате ақпарат тарап, ол бір топтың арасындағы қақтығысқа себеп болды. Ақпарат құралдары тарапынан осы мəселені дұрыс бағаламау, кейбір ой-пікірлердің тек біржақты таралуы, ақыр соңында қоғамдағы тұрақсыздықты ушықтырып, халықтың бірлігіне сызат түсірді. Бұл жағдайды мысалға алып, медиа этикасының маңыздылығын тағы да айқындауға болады. Қате немесе жаңылтпаш ақпараттың таралуы тек жеке адамдарға емес, бүкіл қоғамға зиян тигізуі мүмкін.
Қорыта айтқанда, мəтіндегі қате — медиа этикасының бұзылуының негізгі себебі. Əрбір ақпарат құралы бұл мəселені өз жұмысында ескеруі қажет. Ақпараттың шынайылығы мен нақтылығы — оның мəні мен мақсатын айқындайды. Бұл қоғамның бірлігі мен түсіністігін сақтауға жəне қоғамдық келісімді бұзбауға қызмет етеді. Журналистика тек ақпарат беру емес, сол ақпараттың қоғамға əсерін терең сезіну, оған жауапкершілікпен қарау деген сөз.
