Корпоративтік әлеуметтік жауапкершілік: Қазақстандағы бизнестің қоғам алдындағы міндеттері
Мынжасарова Аяулым Тулегеновна
Тұран университеті-2024 жыл
Корпоративтік әлеуметтік жауапкершілік: Қазақстандағы бизнестің қоғам алдындағы міндеттері
Кіріспе
Корпоративтік әлеуметтік жауапкершілік (ҚӘЖ) – қазіргі заманғы бизнестің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Бұл ұғым ұйымдардың тек қаржылық нәтижеге ғана емес, сонымен қатар қоғамға, қоршаған ортаға және қызметкерлердің әл-ауқатына қатысты міндеттерін де қамтиды. Қазақстанда ҚӘЖ концепциясы соңғы жылдары кеңінен танылып, көптеген ірі компаниялар мен кәсіпорындар өз қызметінде әлеуметтік жауапкершілікті ескере бастады. Дегенмен, бұл саладағы тәжірибе мен сананың дамуы әлі де толыққанды емес, әсіресе шағын және орта бизнесте. Осыған орай, Қазақстандағы бизнестің қоғам алдындағы міндеттерін талқылап, ҚӘЖ-нің еліміздің экономикасы мен әлеуметтік өміріне әсерін қарастыру маңызды болып табылады.
1. Корпоративтік әлеуметтік жауапкершіліктің мәні мен принциптері
ҚӘЖ дегеніміз – кәсіпорынның немесе ұйымның өз қызметін қоғамға пайдалы түрде жүзеге асырып, қоршаған ортаға, әлеуметтік салаға, еңбек нарығына және тұтынушыларға жауапкершілікпен қарауы. Бұл концепцияның негізгі принциптері мыналарды қамтиды:
•Әлеуметтік жауапкершілік – бизнестің қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру және әлеуметтік мәселелерді шешуге атсалысуы.
•Экологиялық жауапкершілік – кәсіпорындардың қоршаған ортаға әсерін азайту үшін қажетті шаралар қабылдауы.
•Этикалық жауапкершілік – компанияның тұтынушылармен, қызметкерлермен және серіктестермен қарым-қатынаста адалдықты сақтау.
•Қызметкерлердің әлеуметтік әл-ауқаты – жұмыс орындарының сапасы, еңбек қауіпсіздігі, қызметкерлердің құқықтары мен әл-ауқатына баса назар аудару.
2. ҚӘЖ-нің Қазақстандағы даму тарихы
Қазақстанда ҚӘЖ концепциясы XX ғасырдың соңынан бастап тарала бастады. 1991 жылы еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін нарықтық экономикаға көшкен кезде кәсіпорындардың көпшілігі өздерінің әлеуметтік міндеттеріне баса мән бермеді. Бастапқыда тек салықтарды төлеу және жұмыспен қамтамасыз ету мәселелері негізгі назарда болды. Алайда, соңғы онжылдықта Қазақстандағы ҚӘЖ саласы үлкен өзгерістерге ұшырады.
Қазақстан Республикасының “Тұрақты дамуға арналған 2030 стратегиясы” мен “Қазақстан-2050” стратегиясы сияқты мемлекеттік бағдарламалары бизнестің әлеуметтік жауапкершілігіне ерекше көңіл бөлді. Сонымен қатар, ұлттық деңгейде ҚӘЖ концепциясының тиімді жүзеге асырылуын ынталандыратын заңнамалық негіздер мен талаптар дами бастады. 2015 жылы Қазақстанда БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттары (ТДМ) қабылданғаннан кейін, ҚӘЖ әлеуметтік жауапкершілікті арттыруға бағытталған жаңа бағыттарды қамтыды.
3. Қазақстандағы ҚӘЖ-нің негізгі бағыттары мен іс-шаралары
Қазақстандағы бизнестің қоғам алдындағы міндеттері бірнеше негізгі бағытты қамтиды:
3.1. Қоғамдық мәселелерге қатысу
ҚӘЖ бағдарламаларының көпшілігі әлеуметтік мәселелерге, әсіресе білім беру, денсаулық сақтау, кедейлікті азайту және мәдениет саласына бағытталған. Қазақстанда ірі компаниялар әлеуметтік жобаларға, қайырымдылыққа, балаларға және қарттарға арналған қамқорлыққа инвестиция салады. Мысалы, мұнай-газ және энергетика саласындағы компаниялар қоғамның дамуына ықпал ететін білім беру гранттарын ұсынады және әлеуметтік инфрақұрылымды жақсартуға жұмсайды.
3.2. Экологиялық жобалар мен тұрақты даму
Қазақстандағы ірі компаниялар экологиялық мәселелерге де назар аударады. ҚӘЖ шеңберінде олар энергия тиімділігі, қалдықтарды қайта өңдеу, жаңартылатын энергия көздерін пайдалану, суды үнемдеу және қоршаған ортаға зиянды қалдықтарды азайту бойынша түрлі жобаларды жүзеге асырады. Мысалы, қайта қалпына келетін энергия көздеріне (жел, күн, биомасса) инвестициялар, өнеркәсіптерде экологиялық таза технологияларды енгізу сияқты бастамалар байқалады.
3.3. Қызметкерлердің әлеуметтік жауапкершілігі
Қазақстанда ҚӘЖ шеңберінде жұмыс берушілер қызметкерлердің еңбек құқықтарын қорғауға, жұмыс жағдайларын жақсартуға және олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге баса назар аударады. Кәсіпорындар еңбек шарттарын жақсарту, қызметкерлерді оқыту, денсаулық сақтау шараларын енгізу, әлеуметтік пакеттер мен жұмыс орындарын қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдайды. Бұл қызметкерлердің моральдық және материалдық әл-ауқатын арттыруға ықпал етеді.
3.4. Тұтынушыларға жауапкершілік
Қазақстандағы бизнестің қоғам алдындағы міндеттері тұтынушылардың құқықтарын қорғауды да қамтиды. Бұл, әсіресе, өнімдердің сапасы, қауіпсіздігі, тұтынушылардың құқығын сақтау мен сатылымнан кейінгі қызмет көрсетуге қатысты мәселелерді қозғайды. ҚӘЖ стратегиясы аясында кәсіпорындар өнімдерінің экологиялық қауіпсіздігіне, этикалық және әлеуметтік аспектілерге назар аударады.
4. ҚӘЖ-нің Қазақстандағы кәсіпорындар үшін пайдасы
Қазақстандағы компаниялар үшін ҚӘЖ-нің бірқатар артықшылықтары бар:
•Брендтің беделі мен имиджі: Әлеуметтік жауапкершілікке бағытталған компаниялар қоғамның қолдауын арттырып, тұтынушылар арасында сенім қалыптастырады. Бұл өз кезегінде компанияның нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттырады.
•Инвесторлар мен серіктестердің қызығушылығы: ҚӘЖ жүзеге асыратын компаниялар инвесторлар мен серіктестер үшін тартымды болады, себебі олар әлеуметтік және экологиялық мәселелерді шешуге жауапкершілікпен қарайды.
•Қызметкерлердің адалдығы мен мотивациясы: Әлеуметтік жауапкершілік шаралары қызметкерлердің жұмысқа деген көзқарасын жақсартып, ұйымға адалдықты арттырады.
•Құқықтық және қаржылық қолдау: ҚӘЖ стратегияларын жүзеге асыру арқылы компаниялар мемлекеттік қолдау мен түрлі қаржылық жеңілдіктерге ие болуы мүмкін.
5. ҚӘЖ-нің даму болашағы мен мәселелері
Қазақстанда ҚӘЖ-нің даму әлеуеті зор болғанымен, осы бағытта бірнеше қиындықтар мен мәселелер де бар. Ең алдымен, шағын және орта бизнес өкілдері үшін ҚӘЖ концепциясын енгізу көбінесе қаржылық қиындықтармен байланысты. Сонымен қатар, ҚӘЖ туралы білім мен түсінік әлі де шектеулі, әсіресе ауылдық жерлер мен өңірлерде.
ҚӘЖ-дің тиімділігін арттыру үшін мемлекеттік қолдау, қаржылық ынталандыру, сондай-ақ бизнес-жоспарлар мен стратегияларды жүйелі түрде енгізу қажет. Қазіргі таңда Қазақстанда ҚӘЖ-ді дамыту үшін кәсіпорындарға арналған оқу бағдарламалары мен кеңестердің дамуы қажет.
Қорытынды
Қазақстандағы бизнестің қоғам алдындағы міндеттері – тек экономикалық пайда табу ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік, экологиялық және этикалық мәселелерге жауапкершілікпен қарау болып табылады. ҚӘЖ бизнеске жаңа мүмкіндіктер туғызып, оның имиджін жақсартуға, тұрақтылықты қамтамасыз етуге және қоғамға пайдалы болуға мүмкіндік береді. Болашақта ҚӘЖ концепциясының дамуымен бірге кәсіпорындардың осы бағытта қабылдайтын шаралары елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына үлкен үлес қосады.
