БАСТАУЫШ СЫНЫПТА АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ ҮЙРЕТУ ӘДІСТЕРІ
БАСТАУЫШ СЫНЫПТА АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ ҮЙРЕТУ ӘДІСТЕРІ
Э.К.Утемисова
Аға оқытушы, магистр, М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті,
Орал қ.
А.А.Меңдібаева
Студент, М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті, Орал қ.
aikerimmendibaeva40@gmail.com
Мақалада қазіргі уақытта шет тілін оқыту кезінде oйын әдістері арқылы оқушыларға мүмкіндігінше ертерек ағылшын тілін үйренуге, дұрыс лексиканы меңгеруде жетістіктерге жетуге және тілге деген сүйіспеншілікті оятуға тиімді әдістері баяндалады.
Түйін сөздер: білім беру, зерттеу, ойын, дайындық, инновациялар, әдістер, қызығушылық, технологиялар.
Ағылшын тілі сабақтарын жоспарлау кезінде оқушылардың жаңа сөздерді, белгілі бір құрылымды есте сақтауы туралы ғана емес, сонымен қатар әр баланың даралығын дамытуға барлық мүмкіндіктер жасауға тырысу керек. Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын қолдау үшін балаларды қандай жұмыс әдістері қызықтыратынын түсіну керек.
Шет тілі мұғалімдері шет тілін оқытудың сапасы мен тиімділігін арттырудың резервтерін үнемі іздейді. Басты міндет-шет тілін үйренуге деген қызығушылықтың жоғалмауын қамтамасыз ету. Бұл мәселелерді шешуде ойындар үлкен көмек көрсетеді. Оларды пайдалану жақсы нәтиже береді, балалардың сабаққа деген қызығушылығын арттырады, олардың назарын ең бастысы – табиғи жағдайда сөйлеу дағдыларын игеруге, ойын барысында қарым-қатынас жасауға шоғырландыруға мүмкіндік береді. Ойындардың оқу мүмкіндіктері бұрыннан белгілі. Көптеген көрнекті мұғалімдер оқу процесінде ойындарды қолданудың тиімділігіне әділ назар аударды. Қазіргі уақытта шет тілін оқытуда сөйлеу ойынын қолдану мәселесі отандық және шетелдік әдістемелік әдебиеттерде кеңінен қамтылған.
Ойын-бұл эмоционалды және ақыл-ой күштерін қажет ететін ерекше ұйымдастырылған әрекет. Ойынның табиғатын, оның таңғажайып тәрбиелік әлеуетін түсіну – бақытты балалық шақтың табиғатын түсіну, балаңызды түсіну болып табылады. Ойындар балаларға шығармашылық тұлға болуға көмектеседі, кез-келген іспен шығармашылықпен айналысуға үйретеді.
Шығармашылықпен айналысу дегеніміз-оны сапалы, жоғары деңгейде орындау болып табылады. Шығармашылық-бұл кез-келген іс-әрекетте үнемі жетілу және прогресс. Ойындар балалар мен ересектерге шығармашылық қуаныш сыйлайды. Шығармашылықтың қуанышынсыз біздің өміріміз скучно және күнделікті өмірге айналады. Шығармашылық адам әрқашан бір нәрсеге құмар. Оның өмірлік деңгейі адамның шығармашылық мүмкіндіктеріне байланысты.
Біз ойынды ситуациялық-вариативті жаттығу ретінде қарастырамыз, онда сөйлеу үлгісін өзіне тән белгілермен-эмоционалдылықпен, фокуспен, сөйлеу әсерімен нақты сөйлеу қарым – қатынасына мүмкіндігінше жақын жағдайларда қайталауға мүмкіндік жасалады. Ойындар келесі әдістемелік тапсырмаларды орындауға ықпал етеді:
Қазіргі мектептің алдында келесі міндеттер тұр:
Бұл ретте жетекші рөлдердің бірі барлық оқу пәндерінің ішінен, қарапайымдылықсыз, шет тіліне орта жалпы білім беретін мектеп шеңберіндегі білім беру процесі арқылы заманауи интеллектуалды адамды қалыптастыру үшін берік негіз құра алатын білім беру, тәрбиелік және дамытушылық әлеуетке толы белсенді оқу пәні ретінде беріледі. Мектепте жүйелі білім алудың ең маңызды және сенімді әдісі-жалпы оқыту және шет тілін оқыту болып табылады.
Шет тілдерін оқыту әдістемесі-бұл тілді оқытудың заңдары мен ережелері, тілді меңгеру әдістері, білім берудің ғана емес, ең бастысы, шет тілі арқылы білім берудің ерекшеліктері туралы дербес педагогикалық пән. Сабақ жүйесі арқылы (негізгі және қосымша) оқушылар шет тілін меңгереді, ең алдымен қарым-қатынас құралы ретінде олардың санасында зерттелетін тілдің тұтас жүйесі туралы түсінік қалыптасады, бұл тілді меңгеру процесін саналы процесс деңгейіне көтереді.
Соңғы ереже қоғам дамуының қазіргі кезеңінде өте маңызды. Шет тілін автоматты түрде үйренудің артықшылығы туралы ережені алға тартқан әдіскерлермен келісу қиын. Шет тілін үйрену процесіне шығармашылық-саналы және саналы көзқараспен қарым-қатынас құралы ретінде тілге ғана емес, сонымен бірге өзін-өзі тәрбиелеудің, рухани әлемді, көкжиекті байытудың және ақырында жасөспірімнің өзін-өзі дамытуының кепілі болып табылатын тіл елінің лингвистикалық мәдениетіне де енетінін ұмытпауымыз керек.
Шет тілін үйренудегі тағы бір маңызды ұстаным, менің ойымша, шет тілі мұғалімінің жетекші және бағыттаушы рөлі. Өйткені, оқыту мұғалім басқаратын және басқаратын белгілі бір таным процесінен басқа ештеңе емес. Бұл мұғалімнің жетекші рөлі мектеп оқушыларының білімдерін, дағдыларын толық игеруін, олардың ақыл-ой күштері мен шығармашылық қабілеттерін дамытуды қамтамасыз етеді.
Қазіргі уақытта интернетті шет тілін оқыту процесіне біріктірудің өзектілігі күмән тудырмайды. Талқылаудың негізгі тақырыбы не үшін емес, заманауи компьютерлік технологияларды оқу процесіне қалай сауатты және сапалы интеграциялау мәселесі болып табылады. Интернетті пайдалану нақты коммуникативті жағдайлардың спектрін кеңейтуге, оқушылардың мотивациясын арттыруға, алған білімдерін, қалыптасқан дағдыларын, сөйлеу дағдыларын нақты шет тіліндегі коммуникативті мәселелерді шешуге қолдануға мүмкіндік береді.
Қазіргі балалар АКТ арқылы оқу процесіне оңай араласады. Бұл құралдар ең қарапайым бастауыш мектеп жағдайында шет тілін оқытудың тиімді құралы бола алады деп болжауға болады.
Іс жүзінде ең қызықты және ерекше идеялар балалардың өздерінен туындайды. Мұғалімнің қолдауына ие бола отырып, оның тәжірибесі мен тәжірибесімен қамтамасыз етіле отырып, балалар ұсыныстары шет тілін оқыту процесіне жаңа тәсілдерді жүзеге асыру тұрғысынан өмірге қабілетті болып шығады.
Шет тілін оқытудағы жетекші іс-әрекет әлі де бірнеше өзара байланысты психофизиологиялық анализаторлардың бірлескен жұмысымен қамтамасыз етілетін сөйлеу әрекеті болып табылады, олардың арасындағы байланыс динамикалық және мобильді, сөйлеу қарым-қатынасының бір түрінен екіншісіне ауысқан кезде өзгереді. Әдіскерлер (Н. Д. Галскова, Н.И. Гез) ауызша шет тілдік қарым-қатынастың әртүрлі формаларының өзара әрекеттесуін көрсететін жалпы Дағдыларды дәл перцептивті-семантикалық деңгейде байқайды. Сонымен, белгілі бір шет тіліндегі сөйлеу дағдыларын дамыту үшін мұғалім бірқатар ережелерді сақтау қажеттілігіне назар аударуы керек:
Сонымен қатар, ана тілінде қалыптасқан сенсорлық-перцептивті дағдыларды шет тіліне дұрыс аударуды үйрену керек [8, 160 б].
Жалпы, шет тілінің бастауыш жалпы білім беретін мектептегі жоғары оқу орнындағы оқу пәні ретіндегі ерекшелігі сауатты тәсілмен қазіргі білім беру жүйесіндегі шет тілінің рөлін атап өтуге мүмкіндік береді; оқыту ерекшелігі оқу процесін қызықты әрі нәтижелі етуге мүмкіндік береді. Жоғары кезеңде шет тілін оқыту белгілі бір сипаттамалық сипаттамаларға ие, бұл оқушылардың танымдық белсенділігі арқылы оқу процесін қарама-қайшы қағида бойынша күшейтуге мүмкіндік береді: неғұрлым күрделі болса, соғұрлым қызықты болады:
Осылайша, шет тілін оқытудың негізгі мақсаты мәдениетаралық коммуникацияны жүзеге асырудың басым шарты болып табылатын шет тілдік коммуникативтік құзыреттіліктің барлық компоненттерін бір уақытта жетілдіру болып табылады.
Қазіргі уақытта шет тілі сабақтарында ойындарды нақты қарым-қатынас жағдайын модельдеу үшін, әсіресе бастауыш сынып оқушыларын оқыту кезінде қолдану үлкен қызығушылық тудырады. М. Ю. Курбатованың пікірінше, «ойын сабаққа оңай енеді және оқушыларға рахат сыйлайды».
Оқытудың ойын әдісі-оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастыруда оқытудың қызықты және тиімді әдісі және оны тілді оқытудың кез-келген сатысында қолдануға болады. Ойын-бұл объективті-бастапқы стихиялық мектеп, балаға айналасындағы адамдардың мінез-құлық дәстүрлерімен танысуға мүмкіндік береді [13, 120 б].
Жеке тұлға ретінде ойын құрылымына кезеңдер кіреді:
Процесс ретінде ойын құрылымына мыналар кіреді:
Көптеген ойындар келесі ерекшеліктерді ажыратады:
Ойынның негізгі функциясын анықтау өте қиын. Көптеген зерттеушілердің пікірінше, ойындар онтогенезде жаттығу функциясын орындайды.
Ойынның мәнін және оны ағылшын тілін оқыту процесінде қолдану мүмкіндігін ескере отырып, ойындарды бір жағынан оларға тән «ойын элементіне» сәйкес, ал екінші жағынан – оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, олардың педагогикалық мақсатына сәйкес жіктеу қажет.
Әдетте әдістемелік әдебиеттерде ойындардың тізімін және олардың шарттарын ғана табуға болады. Ойындарды ұйымдастырудың алғашқы әрекеттерінің бірі М.Э. Андрееваның «бастауыш мектептегі шет тілі бойынша сыныптан тыс жұмыстар» жинағында және т. б.
Бұл жинақтың авторлары ойындардың келесі классификациясын ұсынады:
Бұл ойын жүйесінің басты кемшілігі-ойынның мәніне сәйкес жіктеу бір жоспарда, ойындардың педагогикалық мақсатына сәйкес жіктеумен бір жазықтықта беріледі. Бұл сыныптан тыс жұмыстар туралы болғандықтан, бұл жіктеу белгілі бір дәрежеде қолайлы. Алайда, егер сабақта ойынды қолдану туралы айтатын болсақ, онда бұл жағдайда ашық ойындар қолданылмайды. Егер сабақта қолданылатын ойындарды жіктесе, онда тыныш ойындарды қозғалмалы ойынға қарсы қою керек. Қозғалыс ойындарға ойынның айқын элементі бар ойындар мысалы, жеңімпаз сериялы ойындар жатады.
Тыңдау мен сөйлеуді үйренудегі ойынның әдістемелік ерекшеліктері
Сөйлеу – ауызша қарым-қатынас (тыңдаумен бірге) жүзеге асырылатын сөйлеу әрекетінің өнімді түрі. Сөйлеудің мазмұны-ойды ауызша білдіру. Сөйлеудің негізінде айтылу, лексикалық, грамматикалық дағдылар жатыр. Оқыту әдістерінің көпшілігінде сөйлеу оқытудың маңызды бағыттарының бірі болып табылады.
Әдістемелік әдебиетте сөйлеуді оқыту сөйлеудің екі түріне байланысты қарастырылады: монологиялық және диалогтық. Бұл екі формада да лингвистикалық және психологиялық жоспарларда, тапсырмалар мен оқыту тәсілдерінде белгілі бір айырмашылықтар бар.
Тыңдау-дыбыстық сөйлеуді қабылдау мен түсінуді қамтамасыз ететін сөйлеу әрекетінің бір түрі. Тыңдау – бұл адамның мнемикалық ойлау әрекетін қажет ететін ақпаратты қабылдау мен өңдеудің белсенді процесі.
Тыңдаудың ерекшеліктері-аудитор қалыптасқан ойларды түсінеді және қабылдайды, ал процесс күрделі ақыл-ой әрекетімен жүреді: көп деңгейлі тілдік бірліктерді талдау және синтездеу, нәтижесінде сигналдар семантикалық түрлендіріледі, тек осы жағдайда ғана түсінік пайда болады.
Тыңдау және сөйлеу-ауызша сөйлеудің екі жағы.
Жазуды үйрену кезінде ойынның әдістемелік ерекшеліктері
Жазбаша сөйлеуді оқытудың мақсаты оқушылардың жазбаша коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру болып табылады, ол жазбаша белгілерді, жазбаша сөйлеу шығармасының мазмұны мен нысанын меңгеруді қамтиды.
Жазбаша сөйлеуді оқытуда шешілетін міндеттер жазбаша сөйлеуді оқытудың мазмұнын игеруге жағдай жасаумен байланысты. Бұл міндеттерге оқушылардың қажетті графикалық автоматизмдерін, сөйлеу және жазбаша стильге сәйкес ойды тұжырымдау дағдыларын қалыптастыру, білім мен ой-өрісті кеңейту, жазбаша шығарманың мазмұнын құруға мәдениетті және интеллектуалды дайындықты игеру, тақырыптық мазмұн, сөйлеу стилі және жазбаша мәтіннің графикалық формасы туралы шынайы идеяларды қалыптастыру кіреді. Жазбаша сөйлеуді оқытудың соңғы талаптары оқушылардың шет тілін меңгерудің қол жеткізілген бағдарламалық деңгейіне сәйкес қарым-қатынас, таным және шығармашылық тәсілі ретінде шет тілін іс жүзінде қолдану қабілетін қалыптастыруды қамтиды.
Әр түрлі кезеңдерде жазуды оқытудың мазмұны әр түрлі болады, бірақ сіз әрқашан оқуда дәйекті болуыңыз керек және қарапайымнан күрделіге қарай жүруіңіз керек. Сондықтан мектепте оқытудың бастапқы кезеңінде жазбаша сөйлеуді қалыптастыру оқу мақсаты ретінде қарастырылмайды. Жазу сөйлеу әрекетінің тәуелсіз түрі ретінде тек аға, соңғы кезеңде қолданылады. Бірақ жазбаша тілге апаратын жол өте ұзақ және оңай емес. Соңғы кезеңнің сәттілігі көбінесе негізгі жазу дағдыларының қаншалықты жақсы қалыптасқанына байланысты.
Жазуды оқыту мазмұнының құрамдас бөліктерін кезең-кезеңімен қарастырпайық.
Адам шет тілінде жазуды үйренуі үшін, ең алдымен, әріптерді жазуды, олардың конфигурациясын білуді үйренуі керек. Мұнда жазуды үйрену оқуды үйренумен тығыз байланысты. Осы кезеңде графемалық-фонемалық сәйкестіктерді белгілеу бір мезгілде жүреді.
Жазуды оқыту тақта, кодоскоп, карточкалар және т. б. сияқты оқыту құралдарын пайдалана отырып, нақты және жалпы әдістемелік принциптерде жүзеге асырылады.
Графиканы оқыту осы ретпен жүргізіледі:
Осылайша, графиканы оқыту мыналарды қамтиды: әріпті көрнекі қабылдау; мұғалімнің оқушының назарын әріп сызбасының ерекшеліктеріне аударуы, мысалы, В әрпінде тік сызық сол жақта, ал D әрпінде-оң жақта, N әрпінде көлбеу сызық жоғарыдан төменге қарай солдан оңға қарай жүреді; оқушылардың хат жазуы сыныптағы мұғалімнің жетекшілігімен; үйде хатты өз бетінше жазуға үйрету.
Емле ойындары
Ойынның бұл түрі сөздегі әріптерді біріктіру дағдыларын қалыптастыруға, сөздегі әріптің орнын білу дағдыларын қалыптастыруға, сөзжасамдық және орфографиялық дағдыларды қалыптастыруға, зерттелген лексикалық материал шегінде орфографияны игеруді тексеруге бағытталған.
Екеуінің үшіншісі.
Мақсаты: сөзжасамдық және орфографиялық дағдыларды қалыптастыру.
Ойын барысы: бұл ойын мағынасы бойынша шарадтарды болжауға өте жақын. Сондықтан оның сипаттамасында келтірілген сөздерді ойнау үшін де қолдануға болады. Күрделі зат есімдер таңдалады, оларды екі бөлікке бөлуге болады және олардың әрқайсысы тәуелсіз сөз бола алады. Сөздің бөліктері қағазға жазылып, ойынға қатысушыларға таратылады.
Әркім парақта сөздің екінші бөлігі жазылған серіктесті табуы керек. Мұны басқаларға қарағанда тезірек жасайтын жұп жеңеді.
Әріпті салу
Мақсаты: зерттелген лексикалық материал шегінде емлені игеруді тексеру.
Ойын барысы: екі команда құрылады. Тақта екі бөлікке бөлінген. Әр команда үшін сөздер жазылады, олардың әрқайсысында әріп жоқ. Команда өкілдері кезекпен тақтаға шығып, жетіспейтін әріпті енгізіп, сөзді оқиды.
Мысалы: ағылш. c…t, a…d, a…m, p…n, r…d, s…t, r…n, t…n, o…d, t…a, l…g, h…n, h…r, h…s, f…x, e…g, e…t, d…b (cat, and, arm, pen, red, car, sit, ran, ten, old, tea, leg, hen, her, his, fox, egg, eat, bed).
Лексикалық ойындар
Ойынның бұл түрі мыналарға бағытталған: лексикалық дағдыларды дамыту, лексикалық материалды енгізу, бекіту және бақылау, зерттелген тақырып бойынша лексиканы белсендіру және диалогтық сөйлеу дағдыларын дамыту.
Мақсаты: сандық сандарды қайталау.
Ойын барысы: екі команда құрылады. Тақтаның оң және сол жағында бірдей сандар жазылады. Мұғалім сандарды бір-бірлеп атайды. Команда өкілдері тақтаның жартысында аталған санды тез тауып, сызып тастауы керек. Тапсырманы тезірек орындаған команда жеңеді.
Бес сөз.
Мақсаты: тақырып бойынша немесе өткен сабақтардың бірі бойынша лексиканы бекіту.
Ойын барысы: бір команданың оқушысы беске дейін санаса, екінші команданың өкілі осы тақырып бойынша бес сөзді атауы керек. Тапсырманы орындамаған қатысушы ойыннан шығарылады.
Бұл жұмыста оқытудың бастапқы кезеңінде ағылшын тілін оқытудың ойын әдістері қарастырылды. Қазіргі уақытта бұл тақырып өзекті, өйткені оқушылардың шет тілдерін оқытуға деген қызығушылығы барған сайын өзекті болып отыр. Бастауыш мектеп жасында балалар өте эмоционалды және мобильді, олардың назары еріксіз және тұрақсыз. Сондықтан оқу процесінде осы жастағы балалардың психологиялық ерекшеліктерін ескеру қажет. Әдетте, бастауыш сынып оқушылары бірінші кезекте олардың тікелей қызығушылығын тудыратын нәрсеге назар аударады. Ал ойын, өздеріңіз білетіндей, мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы баланың негізгі қызметі.
Осы тақырып бойынша материалдарды зерделеу барысында ойын оқушылардың ақыл-ой белсенділігін күшейтетіні анықталды, өйткені ол шешім қабылдауды қамтиды: қалай әрекет ету керек, не айту керек, қалай жеңу керек. Кез-келген сабақ қызықты болуы керек, балалардың қызығушылығын тудыруы керек, өйткені қызығушылық танымдық іс-әрекеттің негізгі қозғаушы күші болып табылады. Ойын әдістерін қолдану шет тілін үйренуге, сөйлеу дағдыларын дамытуға қызығушылықты арттырады; үйренген лексиканы қайталау және бекіту, сөздік қорын кеңейту.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
