Балабақшадағы балалардың ой – өрісін ойын арқылы дамыту

Купекова Алия Анетқызы

Мен кіммін? Қатардағы ұстаздардың бірімін,

Көргім келеді шәкірттердің биігін.

Не үшін? Үйретемін баланы,

Бала деген ертеңгі қазақ жалғасы.

Жалғас деген Отанымның жастары.

Кімді мен үйретемін және қалай?

Құқылы әрбір шәкірт білімге сай.

Сондықтан да зерделеп зерттеймін мен,

Мақсат үшін қолданамын әдіс талай.

Балалардыңойындағытәжірбиесіндамыту

-Мазмұнынкүрделендіру

-Ойынәрекеттерінкүрделендіру

-Серіктесіменқарым-қатынасы

-Өзбетіншежұмысжәнешығармашылыққабілет

КеңестікпедагогА.С.Макаренко: “Баланыңойынғадегенқұмарлығы бар, солқұмарлықтықанағаттандырабілуімізкерек. Ойнауүшін тек қанауақыттыбөліпқанақоймай, соныменбіргебаланыңбарлықөмірінеойындыбережәнесіңіребілуімізқажет. Оныңбарлықөміріойыннантұрады” дегенпікірінөзеңбектеріндеатапөткен.

Ойын – балаларүшінкүрделіәрекет, олбілімді, ақылдыұйымдастырудықажететеді. Албілімді бала қайданалады? Оған бала ойынарқылыөзіүйренеді, үлкендер де үйретугетиіс. Ойынныңөзмақсаты, жоспары, арнайызаттары, т.бкөптегенерекшеліктеріболады.

Ойын – балалардыңнегізгііс-әрекетініңбіртүрі. Ойынарқылы бала өмірденкөптегенмәліметтералады, өзініңпсихологиялықерекшеліктерінқалыптасты-рады, яғниойынарқылы бала білімалады. Бала зейініқажетететін, әдейілепұйымдастырылғанойындароныңақылын, дүниетанымынкеңейтеді, мінез-құлқын, ерік-жігерінқалыптастырады. Аса іріпсихологтардыңайтуыбойынша, бала ойынүстіндеқандайболса, өскендееңбекте де сондайболады. Ойын – адамныңөміртанымыныңалғашқықадамы. Жассәбидіңөмірі, қоршағанортанытанып, еңбеккеқатынасы, психологиялықерекшеліктеріойынүстіндеқалыптасады. Балаларойынбарысындаөздерінеркінсезінеді, ізденімпаздық, тапқырлықәрекеті (сезіну, қабылдау, ойлау, зейінқою) ерікарқылыбайқалады. Түрліпсихологиялықтүсінікпенсезімәрекетінесүңгиді. Ойынүстінде бала бейнебірөмірдіңөзіндегідейқуаныш пен ренішсезіміндеболады.

Балағатаңдалғанбілімбаланыңақылыналайықтап, талабыншабыттандыра-тындай, ойыноятарлықіскерлігіндамытарлықтай, бастағаністіңнәтижесінежетугетырысарлықтайнәрліболуыкерек.

Халықөзініңқоршағандүниеніңқыры мен сыры егжей-тегжейлібілудібаланыңсанасынаойынарқылыжастайынансіңіребілудікөздеген. Ойын бала табиғатыменегіз. Өйткені бала ойынсызөспекемес, жан-жақтыдамымақемес. Мектепалдыдаярлықтобындабалаларғаойынарқылысабақтыңсапасынарттыруғатолықмүмкіншілік бар.

Ойынарқылы бала түрлілогикалықжаттығулардыорындауғатөселеді. Бұлжөніндебелгілі психолог-ғалымА.А.Люблинская “Зейінбаланыңбелсендіәрекетіндетуындапқанақоймай, олардыңжақсыұйымдастырылғаніс-әрекетінде. Бәріненбұрынолардың ой еңбегінде де қолдаутабатынынайтады”.

Мектепжасынадейінгібаланыдамытатын, өсіретін, әрітәрбиелейтін де негізгііс-әрекет – ойын. Ойынарқылы бала қоршағанортамен, адаммен, олар-дыңеңбегімен, қарым-қатынасыментанысады. Ойынарқылыолардың ой-өрісідамиды. Ойынүстіндебалаларәртүрлірөльдежолдастарыменқарым-қатынасжасауға, ойынүстіндеойланаотырыпжауапберуге, қиялдауға, елестетугеқабілеттеріқалыптасады. Сөздікойындарыбалалардыңойлау, естесақтауқабілетіндамытады. Ойыншықтардыпайдаланабілугеүйренеді.

Арнайыойынұйымдастырылғаноқуіс-әрекетініңмазмұнынақарайтаным-дық, дамытушыойындарды, тапсырмалардықолдану, балалардызаттардыбір-біріменсалыстыруға, олардықасиетінеқарайажыратуғажәне оны таныпбілугеүйретеді. Сөйтіп бала топтағыжасынасәйкесбағдарламалықміндеттімеңгереді.

Ойынұйымдастырудабалаларғажетекші бола отырып, ойнайбілуге, ойынережесінсақтауға, әріолардыойнатаотырыпойлануғабағыттайды, заттыңатыннемесеқасиетінесіндесақтапқалуғажолашады, ойынғақызықтыраотырыпзейінін, қиялындамытады. Заттарменойналатынойындар: “Ғажайыпқапшық”, “Қайағаштыңжапырағы?” т.б.

Үстелүстіойындардыұйымдастыруда домино, лото, суреттерқолданылады. Мысалы: “Суреттіқұрастыр”, “Қандайзатқаұқсайды”, “ Бірсөзбената”, “4 – не артық?”, “Қандайтүс”, “Кім тез жинайды”, “Әдемігүл”, “Бейненіқұрастыр” т.б.

Ойындардықарапайым  математикалықұғымдықалыптастырусабағындапайдаланубалалардыңалғанбілімінкүнделіктіөміріменұштастыруғақолайлы. Ойынсабақтыңмазмұнынбайытабалалардыңқиялдарынқозғап, зейіндерінкеңейтетүседі. “Санамақ”, “Он саусақ” өлеңдерінжаттатып, мазмұнынтүсінді-руарқылыбалалардыңтілінұстартып, логикалық ой-жүйелерінқалыптастыруғаболады. Балалардыңбелсенділігінарттыратүсумақсатындаәрбірсабақтытүрлендіріпөткізуорынды.

Ойындардыүнеміпайдалануарқылыбалалардыңауызшаесептеугежаттығуыналогикалық ой-жүйелерінжетілдіруге, түсінугетолықмүмкіншілік бар. Олардыңқатарынахалықойындарынжатқызуғаболады. Атапайтқанда, “Қайқолымда?”, “Қаншатұяқ?”, “Нешежапырақ?” т.б.

Ойынбаланыңалдынанөмірдіңесігінашып, оныңшығармашылыққабілетіноятып, бүкілөмірінеұштасабереді. Соныменқатар, ойын-тынысыкең, ойдан-ойғажетелейтінқиялыменқанатбітіретіносындайғажайыпнәрсеақыл-ой жетекшісі, денсаулықкепілі, өміртынысы.

Ойынұйымдастырудабалаларғажетекші бола отырыпойнайбілуге, ереже-сінсақтауға, ойлануғабағыттау, ойынғақызықтыраотырыпзейінін, қиялындамытужәнеқозғау, белсенділігінарттыруболыпсаналады.

Балалардың ой-өрісіндамытатын “Санамақ” ойыны. Оныңбастыерекшелігібаланыңойлауқабілетінжетілдіру. Атауұйқастарынсанауарқылы бала сан үйренеді, санғаатыұйқасзаттардытаныпбіледі.

Бірдегенім – білеу,

Екідегенім – егеу,

Үшдегенім – үкі,

Төртдегенім – төсек. т.б.

Балалардың ой белсенділігін, саналыойланабілуіндамыту, жетілдіру – тәрбиешініңнегізгіміндеті. Ойынбаланыңойлауқабілеті мен сөздікқорындамытуға, дағды мен шеберліктімеңгеруге, қиындылықтыжеңуге, төзімділіккебаулиды.

Балалардыңойлауқабілеттеріндамытуғасөзжұмбақ, ребус, “Ұйқасын тап” ойындарыныңәсері мол. Мысалы, “Ұйқасын тап” ойыныарқылыбалалардыңбілсемдегенұтымыартып, қызығып, белсенділігітанылады.

1.Өзінше  ноян,

Қорқақкім? (қоян)

2.Тұмсығымен шымшып,

Құрттереді… (шымшық)

3.Бата алмастүлкі,

Үстітікен… (кірпі)

4.Өңеші кеңтаңдайын,

Дәнге тосты… (комбайн).

Қазақтыңұлттықойындарынқолдану. Мысалы, “Сақина салу”, “Ақсүйек” т.б. Ребустаршешудіңбаланың ой ұшқырлығындамытуғаәсері мол. Баланы ұшқыройға, тапқырлыққажетелейтінжұмбақтардыәрсабақсайынжүйеліпайдаланукерек. Сабақтабалаларғажұмбақтардыжатқаайтқызудыңөзітілінжаттықтырады.

Ойын – балаларәрекетініңнегізгітүрі, сондықтанол бала өміріндетәрбие мен білімберудіңшешушішартыболыптабылады. Бала өзінқоршағанортаныадамдарарасындағықарым-қатынастыбілуі мен сезінуіойыннегізіндежүзегеасады.

1.Ойынның мақсатынақтықойылып, керектікөрнекіліктер мен материалдаркүнілгерідайындалып, оңтайлыжергеқойылуыкерек.

2.Ойынға кірісералдындаоныңжүргізілутәртібібалаларғаәбдентүсіндірілгеніжөн.

Ойынғатоптағыбалалардыңтүгелқатысуынқамтамасызетукерек.

Ойынныңбарысындатәрбиешібалалардыңтүгелқатысуынқадағалауменқатар, олардыңойынүстіндешешімқабылдайбілуіне, ойланабілуінежетелеуікерек.

Ойынтүрлерініңұйымдастырылғантақырыбы мен мазмұнынанеғұрлымсәйкесалынсаоныңтанымдық, тәрбиелікмаңызы да арта түседі. Оны тиімдіпайдаланусабақтыңәсерлігін, тартымдылығынкүшейтеді, балалардыңсабаққаынтасы мен қызығушылығынарттырады.

ҒұламағалымағартушыАхметБайтұрсынов: “Басқадан кем болмасүшінбізбілімді, бай һамкүштіболуымызкерек. Күштіболуғабірліккерек. Осы керек-тердіңжолындажұмысістеукерек” дегенекен. Білім беру ісіндегібүгінгікүнніңөзектімәселесі ел ертеңінойлайтынбілімді де, біліктізейінді де зерделіұрпақтәрбиелеу. Балалардымейірімділікке, әділеттілікке, әдептіліккетәрбиелеу