Агрессивтілікті деңгейін анықтау әдістемесі (Arnold H. Buss, Ann Durkee, 1957)
Агрессивтілікті деңгейін анықтау әдістемесі
(Arnold H. Buss, Ann Durkee, 1957)
Басс-Даркидің сауалнамасы (Buss-Durkee Hostility Inventory, BDI), алғаш рет 1957 жылы американдық психологтар Басс пен Дарки жариялаған, агрессивтілік пен дұшпандық деңгейін анықтауға арналған. Олар агрессияның маңызды көрсеткіштері деп санайтын 8 индекстен тұратын сауалнама ұсынды. Бұл сауалнама қазір шетелдік және отандық тәжірибеде кеңінен қолданылады.
А. Басс пен А. Дарки агрессия мен дұшпандықтың көріністерін ажырататын сауалнамасын құра отырып, реакциялардың келесі түрлерін анықтады:
Физикалық агрессия-басқа адамға қарсы физикалық күш қолдану.
Вербальды агрессия-жағымсыз сезімдерді форма (айқайлау) арқылы да, ауызша жауаптардың мазмұны (қарғыс, қоқан-лоққы) арқылы білдіру.
Жанама-басқа адамға бағытталған немесе ешкімге бағытталмаған агрессия.
Тітіркену-кішкентай тітіркену өзінде кері сезімдерді көрсетуге даярлық (ашуланшақтық, дөрекілік).
Негативизм-мінез – құлықтағы оппозициялық күй пассивты қарсылықтан қалыптасқан заңдылықтар мен дәстүрлерге қарсы күреске дейін жеткізетін күй.
Реніш-қоршаған адамдарға деген нақтылы және ойдан шығарылған іс — әрекеттерге қызғанушылық пен жеккөрушілік.
Күдік – адамдарға деген сенімсіздік пен сақтықтан бастап, басқа адамдар жоспарлап, зиян келтіреді деген сенімге дейін.
Кінәні сезіну-субъектінің жаман адам екендігіне, зұлымдық жасайтынына, сондай-ақ ол сезінетін өкініштерге деген сенімін білдіреді.
Сауалнама жасау кезінде келесі принциптер қолданылды:
- сұрақ агрессияның бір түріне ғана қатысты болуы мүмкін.
- сұрақтар қоғамдық мақұлдаудың сұраққа әсерін барынша әлсірететін етіп тұжырымдалады.
Жауап парағы
Тегі___________________ Туған жылы_________________
Аты___________________ Топ(сынып)_________________
Нұсқаулық: «Жауаптар» бағанында сәйкес пікірмен келіссеңіз, «+» белгісін қойыңыз немесе келіспесеңіз (яғни, сізге қатысты емес) «-» қойыңыз.
| № | Жауап | |
| 1 | Кейбір уақытта біреуге кесір жасау ниетімнен қайта алмай қаламын. | |
| 2 | Кейде ұнатпайтын адамдарым жайлы өсек айтамын. | |
| 3 | Мен тез ашуланамын, бірақ тез басыламын. | |
| 4 | Егер менен жақсылап сұрамаса, мен оның өтінішін орындамаймын. | |
| 5 | Маған тиісті нәрсеге, мен әрдайым ие бола бермеймін. | |
| 6 | Менің сыртымнан адамдар не айтатынын мен білемеймін. | |
| 7 | Егер мен достарымның мінез – құлқын мақұлдамасам, мен оларға оны сездіремін. | |
| 8 | Егер мен біреуді алдаған болсам, мен қатты өкінемін. | |
| 9 | Меніңше, мен адамға қол көтере алмаймын. | |
| 10 | Мен ешқашан заттарды лақтыратын дәрежеге дейін ашуланбаймын. | |
| 11 | Мен әрқашан біреудің кемшілітеріне мән бере бермеймін. | |
| 12 | Егер маған белгіленген ереже ұнамаса, мен оны бұзғым келеді | |
| 13 | Басқалар әрдайым қолайлы жағдайларды пайдалана біледі. | |
| 14 | Мен күтпегендей адамдар маған неғұрлым достықпен қараса мен өзімді сақ ұстаймын. | |
| 15 | Мен адамдармен жиі келісе бермеймін. | |
| 16 | Кейде менің басыма өзім ұялатын ойлар келеді | |
| 17 | Егер кімде – кім мені бірінші болып ұрса, мен оған жауап бермеймін. | |
| 18 | Мен ашуланған кезде есікті қатты жабамын. | |
| 19 | Мен сырттан қарағандағыдан әлдеқайда ашуланшақпын. | |
| 20 | Егер кімде–кім өзін бастықпын деп есептесе,мен әрқашан оған қарсы әрекет етемін. | |
| 21 | Менің тағдырым өзімді қамықтырады. | |
| 22 | Менің ойымша, мені көп адамдар жақсы көрмейді. | |
| 23 | Егер адамдар менімен келіспесе, мен міндетті түрде пікір – таласқа түсемін. | |
| 24 | Жұмыстан бас тартқан адамдар өздерін кінәлі сезінуі керек | |
| 25 | Кім маған және менің жанұяма тіл тигізсе, мен ұруға дейін барамын. | |
| 26 | Мен дөрекі әзілдеуге қабілетті емеспін. | |
| 27 | Егер мені мазақ қылса, мен ашуланамын. | |
| 28 | Адамдар өзінен бастық жасағанда, оларды байқамау үшін қолымнан келгенін жасаймын. | |
| 29 | Мен апта, сайын, өзіме ұнамайтын адамдарды көріп тұрамын. | |
| 30 | Көптеген адамдар мені көре алмайды. | |
| 31 | Мен адамдардан менің құқықтарымды құрметтеуді талап етемін. | |
| 32 | Мен ата-анам үшін көп нәрсе істемейтініме қынжыламын. | |
| 33 | Сізді үнемі мазалайтын адамдар «мұрнын шертуге» тұрарлық. | |
| 34 | Ашуланғаннан мен кейде мұңайып кетемін. | |
| 35 | Маған тиесілі дәрежеден нашар қатынас туындаса мен ренжімеймін. | |
| 36 | Егер кімде кім мені ашуландырса, мен көңіл аудармаймын. | |
| 37 | Мен мұны көрсетпесемде, мені қызғаныш билейді. | |
| 38 | Кейде менің ойымша, маған күлетін сияқты. | |
| 39 | Мен ашулансам да, «күшті» сөздерге жүгінбеймін. | |
| 40 | Мен күнәләрімнің кешірілгенің қалаймын. | |
| 41 | Тіпті егер біреу мені ұрса да, мен сирек жауап қайырамын. | |
| 42 | Менің ойымдағыдай болып шықпаса, кейде мен ренжіп қаламын. | |
| 43 | Кейде адамдар мені өздерінің қатысуларымен тітіркендіреді. | |
| 44 | Менің шынымен жек көретін адамдарым жоқ. | |
| 45 | Менің принципім: «Ешқашан өзгелерге сенбеу». | |
| 46 | Егер мені біреу ашуландырса, мен ол туралы не ойлайтынымның бәрін айтуға дайынмын. | |
| 47 | Мен кейін өкінетін көп нәрсені істеймін. | |
| 48 | Егер мен ашулансам, мен біреуді ұра аламын. | |
| 49 | Мен балалық шағымнан ашуымның сыртқа шыққанын көрсетпеймін. | |
| 50 | Мен көбінесе өзімді жарылуға дайын тұрған ұнтақ бөшкесі сияқты сезінемін. | |
| 51 | Егер бәрі менің сезімімді білсе, мен оңай араласатын адам болып саналар едім. | |
| 52 | Мен әрқашан адамдарды маған жағымды нәрсе жасауға итермелейтін құпия себептер туралы ойлаймын. | |
| 53 | Егер біреу маған айқайласа, мен де айқайлап жауап қайтарамын. | |
| 54 | Сәтсіздіктер менің көңілімді түсіреді. | |
| 55 | Мен басқалармен жиі де сирек те төбелеспеймін. | |
| 56 | Мен ашуланғаным соншалық, қолыма түскен затты ұстап алып, оны сындырған кезім есімде жоқ. | |
| 57 | Кейде мен төбелесті бірінші болып бастауға дайын екенімді сезінемін. | |
| 58 | Мен кейде өмірдің маған деген әділетсіздігін сезінемін. | |
| 59 | Алғашында мен адамдардың көпшілігі шын айтады деп ойлайтынмын, бірақ қазір мен оған сенбеймін. | |
| 60 | Мен тек ашуланғандықтан ғана ұрысамын. | |
| 61 | Мен дұрыс жасамасам, мені ар – ұятым қинайды. | |
| 62 | Мен өз құқымды қорғау үшін,күш жұмсаудан тайынбаймын. | |
| 63 | Кейде мен өз ашуымды, үстелді жұдырықпен ұру арқылы көрсетемін. | |
| 64 | Маған ұнамайтын адамдармен, мен дөрекілеу қатынаста боламын. | |
| 65 | Маған зиян келтіретін жауларым жоқ. | |
| 66 | Адам соған лайықты болса да,орнына қалай қоярымды білмеймін | |
| 67 | Мен жиі қате өмір сүрдім деп ойлаймын. | |
| 68 | Мені төбелесуге дейін жеткізетін,адамдарды мен білемін. | |
| 69 | Мен ұсақ нәрсеге бола ренжімеймін. | |
| 70 | Мені ашуландырғысы және тіл тигізгісі келетін адамдар жайлы ойлар маған сирек келеді. | |
| 71 | Мен жиі адамдарды қорқытамын, бірақ мен қорқытуды мақсат етпеймін. | |
| 72 | Мен соңғы кездері мылжың бола бастадым. | |
| 73 | Ұрыс кезінде мен әрдайым дауысымды көтеремін. | |
| 74 | Мен адамдарға деген өзімнің жаман көзқарасымды жасыруға тырысамын. | |
| 75 | Мен дауласудан гөрі бір нәрсемен келіскенді жөн көремін. |
Әдістеме кілті:
| Шкала | «+» | «-» | Коэффициент |
| 1.Физикалық агрессия | 1, 25, 33, 48, 55, 62, 68 | 9, 17, 41 | 10 |
| 2.Жанама агрессия | 2, 18, 34, 42, 56, 63 | 10, 26, 49 | 8 |
| 3.Тітіркену | 3, 19, 27, 43, 50, 57, 64, 72 | 11, 35, 69 | 11 |
| 4.Негативизм | 4, 12, 20, 23, 36 | 20 | |
| 5.Реніш | 5, 13, 21, 29, 37, 51, 58 | 44 | 9 |
| 6.Күдік | 6, 14, 22, 30, 38, 45, 52, 59 | 65, 70 | 10 |
| 7.Ауызша агрессия | 7, 15, 28, 31, 46, 53, 60, 71, 73 | 39, 66, 74, 75 | 13 |
| 8.Кінә сезімі | 8, 16, 24, 32, 40, 47, 54, 61, 67 | 11 |
Дұшпандық индексі 5 және 6 шкаланы қамтиды, ал агрессивтілік индексі (тікелей және мотивациялық) 1, 3, 7 шкалаларын қамтиды.
Дұшпандық = реніш + күдік;
Агрессивтілік = физикалық агрессия + тітіркену + ауызша агрессия.
Интерпретация.Агрессивтілік индексінің көрсеткіші үшін норма-21 ± 4 балл. Дұшпандық индексінің көрсеткіші үшін норма — 7 ± 3 балл.
Бұл әдісті қолданған кезде агрессивтілік жеке қасиет ретінде және агрессия мінез — құлық әрекеті ретінде бірдей емес екенін есте ұстаған жөн. Оларды тұлғаның бүкіл мотивациялық-қажеттілік саласын кешенді психологиялық талдау аясында ғана жеткілікті түрде түсінуге болады.
4 курс студенті:Тоқтанаева А.Е.
Оқытушы: Болтаева А.М.
Әл-Фараби ат. ҚазҰУ
тусиникти берилген