Сынып жетекшісінің «қиын» оқушылармен жұмыс жүйесі

Ақыл-ойы өткір, ізденімпаз, бірақ жабайы,

қыңыр балалар бар. Мұндай адамдар әдетте

мектептерде жек көреді және әрқашан

дерлік үмітсіз болып саналады; бұл арада,

әдетте, олардан үлкен адамдар шығады,

егер олар дұрыс тәрбиеленген болса.

В.А.Сухомлинский

«Қиын балалар» деген сөз күнделікті өмірде жиі кездеседі. Қиын балалар – бұл әлеуметтік нормалардан ерекшеленетін қоғамның жеке тобы. Қазіргі уақытта «қиын балалар» термині «қауіп тобындағы балалар» деген сөздермен ауыстырылады. «Тәуекел тобының» балалары, қиын балалар туралы айтқанда, олар әдетте педагогикалық қиындықты білдіреді. Бұл жағдайда көбінесе құбылыстың бір жағы негізге алынады – осындай балалармен жұмыс істеудің қиындығы, ал екіншісі қарастырылмайды – бұл балалардың өмірінің қиындығы, олардың ата-аналармен, мұғалімдермен, жолдастарымен, құрдастарымен қарым-қатынасының қиындығы. Қиын балалар көбіне жақсы оқи алмайды және өзін дұрыс ұстай алмайды.

Алайда, бұл топтың балаларың қалай атасақ та, олар көбіне қиындықтар туғызып қоғамда көп кездесіп тұрады, өкінішке орай, азаймайды.Оқушының қиыншылықтарының көрсеткіштерін өмірдің келесі салаларында анықтауға болады:- оқу іс-әрекеті;- құрбыларымен қарым-қатынасы;- ересектермен қарым-қатынас;- бос уақытты өткізу;- жұмысқа деген көзқарасы және кәсіби бағдары;- жүргізу және әрекеттер.               «Тәуекел тобына» әдетте моральдық дамуында, мінез-құлқында және тәртіпсіздігінде белгілі бір ауытқулармен сипатталатын балалар кіреді. Мұндай балалар нашар оқиды, үй тапсырмасын сирек және немқұрайлы орындайды, сабақты жиі қалдырады, сабақта өзін нашар ұстайды, жиі ұрысады. Олардың көпшілігі қайталағыштар. Олардың отбасында тәрбиесі әдетте аз жүргізіледі. Олар өздігінен өседі, темекі шегуді, алкогольді және есірткіні ерте бастайды. Олар есейе келе ұйымдасқан топтарға адасып, ұрлық, тонау жасайды               «Қиын» жасөспірімдерді тудыратын себептердің арасында келесілерді бөлуге болады:• балалармен ерте жастан бастап мақсатты тәрбие жұмысының болмауы;• өз мүдделері мен қажеттіліктерін білмеу;• қолайсыз отбасылық-тұрмыстық қатынастар;• балалардың мінез-құлқына бақылаудың болмауы, балаларға немқұрайлы қарау, назар аудармау;• жасалған құқық бұзушылықтар үшін жазаның шектен тыс келіспеушілігі немесе қатыгездігі;• ата-аналардың шамадан тыс жұмыспен қамтылуы• ажырасудың «эпидемиясы» (мұндай отбасыларда ата-аналар балалардың теріс қылықтарына мән бермесе, олардан қорқынышты ештеңе көрмесе, ата-анасы жеке өмірін реттеумен айналысса);• балалармен эмоционалдық қатынасты жоғалту.               Мектептегі тәртіпсіз оқушылары да «қиын» оқушылардың арасына жатады. Олардың зорлық-зомбылық әрекеттері, еркелік, бұзақылық, тәртіпті бұзу арқылы көрінеді.Көбінесе қиын балалар мен жасөспірімдерде бүкіл әлемге, ересектерге және ұжымға қарсылық сезімдері пайда болады. Бала өзін-өзі растаудың жаңа формаларын іздейді, әдетте этикаға жатпайтын, тіпті заңға қайшы келетінін таңдайды.               Бала өмірінің көп бөлігін 6 жастан 17 жасқа дейінгі кезеңде мектепте өткізеді, сондықтан мектеп жүйесі қоғамға жат мінез-құлықтың алдын алуға, қиын баланың жеке басын түзетуге, өзін-өзі бекітуге көмектесуге бағыттайды.5-сынып – бастауыш сынып оқушыларының тәуелсіз өміріне өтудің бір түрі. Бұл кезеңде жасқа байланысты психологиялық өзгерістер орын алады және нәтижесінде өмірлік құндылықтарды қайта бағалап, ой өзгертеді. Бұл мінез-құлық балалардың өсу факторына және ересек деп аталатын көріністерге байланысты болады. Бұл кезеңде зиянды әдеттерден гөрі салауатты өмір салты тақырыбында іс-шаралар, сынып сағаттарын өткізу маңызды. Олардың негізгі мақсаты – алкоголь, есірткі, шылым шегудің салдары, жасалған құқық бұзушылықтар үшін құқықтық және әкімшілік жауапкершілік туралы толық ақпарат беру жұмыстарың басым алады.               Қиын балалармен немесе «тәуекел тобындағы балалар» деп аталатын сыныпта осындай жұмыстар жүргізу қажет: – Оқушымен және оның ата-анасымен жеке әңгіме жүргізу, бірақ қиын балалар термині көбінесе қиын отбасылар түсінігімен байланысты. Мұндай отбасыларда оқушының ата-анасымен кез келген байланыс орнату өте қиын болуы мүмкін. Ата-аналар елемеушілікке барады: жиналысқа келмеу, үйде немесе мекемелерде бұрын жоспарланған жиналыстар туралы келісімдерді орындамау немесе агрессия көрсету: барлығына мектепті немесе мұғалімдерді кінәлайды. – Ата-аналар сынып жетекшісімен байланыспаған соң кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі инспектордың, әлеуметтік педагогтың және мектеп психологының сүйемелдеуімен бұзылған отбасыларға бару, балалардың қорқынышты мінез-құлқына және қанағаттанарлықсыз бағаларына немқұрайлылық таныту. Мұндай балалар өте жиі сабақты босатады, сондықтан ата-аналарға сабақтың жоқтығы туралы дереу хабарлап, қажетті шара қолдану.  Жекелеген балалардың мінез-құлқы ата-аналар жиналысына ұсынылды, тәуекел тобындағы балалардың сыныптастарына қатынасы (жанжал, төбелес, балағат сөздер) туралы жиі сұрақ туындайды, көбінесе мұндай балалар сыныптастарын өз жағына тартуға тырысады, оларды сабақтан бас тартуға, ұрлыққа немесе басқа да теріс қылықтарға итермелейді.               «Қиын» жасөспірімдермен жұмыстың бірінші кезеңінде педагогикалық диагностика қиын білім алудың себептерін, отбасы мен мектептің тәрбиелік мүмкіндіктерін, қолайсыз жағдайларды, жасөспірімнің рухани әлеміндегі типтік және өзіндік ерекшеліктерін, білім деңгейін анықтауға көмектеседі. Қиын оқушыны зерттегеннен кейін онымен педагогикалық әрекеттестіктің әртүрлі әдістері мен тәсілдерін қолдана отырып, өзара қолайлы байланыс орнату қажет.               Екінші кезең білім беру және қайта тәрбиелеу әдістерін қолдануды көздейтін қайта тәрбиелеу процесімен байланысты. Қайта тәрбиелеудің әрбір әдісі белгілі бір жағдайларда тәрбиенің сәйкес әдістерімен қарым-қатынасқа түседі: сендіру, бұралу, белсенділікке дағдыландыру мен  мінезді «қайта құру» және ұжымда өзін-өзі сынау. Қайта тәрбиелеудің нақты әдістерінің тиімділігінің жетекші шарты ұжымда тәрбиелеу, өзара тәрбиелеу, сонымен қатар өзін-өзі тәрбиелеу болып табылады.               Жеке жұмыстың үшінші кезеңінде оқушының қалыптасқан тәрбие деңгейі негізінде сынып жетекшісі оқушының құндылық бағдарын, тұлғалық қасиеттерін дамытуды жобалайды. Жеке тұлғаны дамытуды жобалау оқушының қазіргі тәрбие деңгейін идеалды деңгеймен салыстыруға негізделеді және жасөспірімді тәрбиелеу мен өзін-өзі тәрбиелеудің сараланған және жеке бағдарламаларын құрастыру процесінде жүзеге асырылады. Жеке оқушының тұлғасымен жұмыс сонымен қатар тәрбиешінің бүкіл сыныптың тәрбие деңгейін білуін болжайды, өйткені тұлға ұжымдық қарым-қатынаста жалпы іс-әрекетте барынша айқын көрінеді.               Төртінші кезеңде белгілі бір оқушының даму деңгейін, оның мүмкіндіктерін, қабілеттерін, мінез-құлық ерекшеліктерін, тұлғалық қарым-қатынастар мен қажеттіліктердің мазмұнын ескере отырып, тәрбиелік ықпал ету жүйесін анықтауға мүмкіндік беретін жеке тәрбие жұмысы жалғасады. Бұл кезең білім берудің жалпы әдістерін қолданумен сипатталады, дегенмен олардың салыстырмалы түрде нақты  тұлғаның таңдауы мен жүйесі оның жеке ерекшеліктеріне және оны дамыту бағдарламасына сәйкес келеді. Бұл ретте жеке педагогикалық ықпал ету әдістері: талап ету, перспектива, қоғамдық пікір, бағалау және өзін-өзі бағалау, мадақтау және жазалау кеңінен қолданылады.               Қиын жасөспірімдермен жеке жұмыстың қорытындысы бесінші кезеңі – түзету. Түзету – адамға педагогикалық әсер ету, оның дамуын түзетуге ықпал ету, жағымды қасиеттерді бекіту немесе жағымсыз қасиеттерді жеңу. Түзету ұжымдық немесе топтық білім беру бағдарламаларын, мектеп оқушыларының ерекшеліктерін нақтылауға немесе қайта қарауға мүмкіндік береді, сонымен қатар іс-әрекеттің әдістері мен нысандарын таңдау кезінде қолданылады. Ол оқу-тәрбие процесін дараландыруды аяқтайды және оның нәтижелеріне негізделеді. Түзетудің ең тиімді әдістері мен тәсілдері – бақылау, талдау және бағалау.                Бұл әдіс-тәсілдердің барлығы оқушылармен жеке жұмыстың нәтижесін ескере отырып, біріктіріліп қолданылады. Балаға сену керек – бұл ең бастысы! Қиын бала, жасөспірім үшін бақыт, сәттілік қуанышын сезінудің маңызы зор, бұл өзін-өзі жетілдіруге, дамытуға, дұрыс бағыт беруге, көзқарасын өзгертуге арналған ең үлкен ынталандыру деп есептеймін.

Математика пәні мұғалімі: Аубакирова К.Е.